تزریق ۴۰۰ هزار تن سم به زمین به بهانه افزایش محصول کشاورزی! چرا؟
محمّد درویش
قرار است متجاوز از ۴۰۰ هزار تن سم… ببخشید! کود شیمیایی به سرزمین ایران تزریق شود تا بلکه غذای بیشتری برای خوردن بدست آید. خبر خوشی که رییس جمهور در دیدارش با نخبگان ارایه کرد و در این یادداشت خواهم گفت که چه کسانی حسن روحانی را گمراه کرده و شوکرانی شیرین را به جای واقعیتی تلخ اما مفید به مرد شماره یک کابینه تدبیر و امید تحمیل کرده‌اند.
ماجرا از آخرین روز تابستان ۱۳۹۲ شروع شد، زمانی که محمد طالبی در مقام مدیر عامل بانک کشاورزی با چهره‌ای خندان در میان خبرنگاران ظاهر شد و در پاسخ به اینکه برای سال زراعی جدید (۱۳۹۲-۹۳) چه خبر خوشی برای کشاورزان دارید؟ گفت: بنا به برنامه‌ای که وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده است، ۳۵۰۰ میلیارد تومان تسهیلات برای سرمایه در گردش کشاورزان اختصاص یافته است که بخشی از آن برای خرید ۴۰۰ هزار تن کود شیمیایی از واحدهای پتروشیمی اختصاص یافته است [۱]. متعاقب این سخن، حسن روحانی در هفتمین همایش ملّی نخبگان گفت: تنها دولتی هستیم که در طول ۵۰ روز بیش از ۷۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای ماشین‌آلات کشاورزی در اختیار کارآفرینان کشاورزی قرار دادیم و در این مدت بیش از ۴۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای خرید کود در فصل پاییز اختصاص دادیم. [۲].
در شرایطی است که تقریباً همه فعالان محیط زیست و متخصصان منابع طبیعی در ایران و جهان خواستار کاهش مصرف کود شیمیایی در مزارع کشاورزی و رساندن آن به صفر هستند،وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده که ۴۰۰ هزار تن کود شیمیایی از واحدهای پتروشیمی برای رشد کشاورزی خریداری می‌شود
با کنار هم نهادن این دو سخن، در می‌یابیم که وزارت جهاد کشاورزی به عنوان متولّی مدیریت تولید غذا و حفظ پایداری بوم‌شناختی (اکولوژیکی) کشور، برای خرید ۴۰۰ هزار تن کود شیمیایی چراغ سبز لازم را صادر کرده است؛ خرید هنگفتی به ارزش حدود یک سوّم بودجه سالانه کل وزارت جهاد کشاورزی!
این در شرایطی است که تقریباً همه فعالان محیط زیست و متخصصان منابع طبیعی در ایران و جهان خواستار کاهش مصرف کود شیمیایی در مزارع کشاورزی و رساندن آن به صفر هستند؛ اقدامی که به عنوان یکی از مؤلفه‌های حفظ کیفیت مواد غذایی و سلامت شهروندان از آن یاد می‌شود و از همین رو، در برنامه‌های پنج ساله چهارم و پنجم (ماده ۱۴۳) به صراحت از کاهش مصرف کودهای شیمیایی و جایگزینی آن با کودهای آلی و زیستی به عنوان یک تکلیف حکومتی یاد شده است. افزون بر آن، همه می‌دانند که مهم‌ترین محدودیت خاک در اراضی کشور ما که ۷ / ۸۹ درصد از مساحت آن در قلمرو سرزمین‌های خشک [۳] جای گرفته است، کمبود مواد آلی است؛ کمبودی که با دوپینگ مواد شیمیایی و گسترش استفاده بی‌رویه از کودهای نیتراته و فسفاته نه تنها برطرف نخواهد شد، بلکه به مرور سبب اُفت شتابناک‌تر کیفیت خاک‌های زراعی و فاریاب را موجب می‌شود. خطرناک‌تر آنکه مصرف کودهای شیمیایی آشکارا امنیت غذایی شهروندان را به مخاطره می‌اندازد، چرا که اینک ثابت شده در برخی محصولات کشاورزی پرمصرف چون سیب زمینی، پیاز، خیار و سبزیجات برگی مانند کاهو و اسفناج، میزان بقایای غیرمجاز تجمعی، بیش از حد استاندارد ملی وجود دارد؛ رخدادی که طی چند دهه گذشته هزینه‌های سنگینی را به بخش سلامت کشور تحمیل کرده است [۴].
از همین رو بود که دو وزارت جهاد کشاورزی و بهداشت درمان و آموزش پزشکی به استناد مواد ۳۵ قانون برنامه پنجم توسعه کشور و قوانین موضوعی دیگر مانند ماده ۲۹ قانون افزایش بهره‌وری کشاورزی مکلف شده‌اند هر چه سریع‌تر برای رسیدن به محصولی سالم و باکیفیت، کودهای آلی را جایگزین کود شیمیایی کنند.
با این وجود، در حالی که اغلب تولیدکنندگان کودهای زیستی همچون کرم پوسال (ورمی کمپوست) با دشواری‌های شدید مالی روبرو شده و خریداری برای محصولات خود ندارند، انتشار چنین خبرها و تصمیم‌های غیرکارشناسی و طبیعت‌ستیزانه‌ای آشکارا با آموزه‌های مورد انتظار از دولت تدبیر و امید ناسازه‌هایی حیرت‌انگیز را رخ می‌نماید.
محدودیت خاک در اراضی کشور ما که ۷ / ۸۹ درصد از مساحت آن در قلمرو سرزمین‌های خشک [۳] جای گرفته است، کمبود مواد آلی است؛ کمبودی که با دوپینگ مواد شیمیایی و گسترش استفاده بی‌رویه از کودهای نیتراته و فسفاته نه تنها برطرف نخواهد شد، بلکه به مرور سبب اُفت شتابناک‌تر کیفیت خاک‌های زراعی و فاریاب را موجب می‌شود.
یادمان باشد:
هم‌اکنون ایران پذیرای سالی ۳ میلیون تن کود شیمیایی و ۱۷ هزار تن انواع سموم دفع آفات است [۵]. روندی که پیش‌بینی شده ممکن است با ادامه فعالیت مافیای پرقدرت عرضه کنندگان کود شیمیایی به بازار به ۷ / ۵ میلیون تن تا سال ۱۳۹۷ افزایش یابد [۶].
یادمان باشد:
بر اساس مطالعات صورت پذیرفته سالانه ۱۷۰ میلیون تن پسماند کشاورزی و ۱۹ میلیون تن پسماند عادی در کشور تولید می‌شود که عمده این مقادیر قابلیت بازگشت به طبیعت به شکل کمپوست و کرم پوسال را دارند. اما به جای تشویق سرمایه‌گذاری در این حوزه، متأسفانه تصمیم‌گیران راه حل مقطعی و کوتاه مدت دوپینگ شیمیایی را برمی‌گزینند که تیر خلاصی است بر تأمین امنیت غذایی کشور از بُعد سلامت غذا.
و دست آخر آنکه یادمان باشد:
حتی هم‌اکنون هم اغلب ۱۲۵ رودخانه دایمی ایران از آبی بی‌کیفیت و آلوده رنج می‌برند و اراضی بیشتری به دلیل تحمل حجم بزرگ‌تری از سم و کود، توان تولیدی خود را از دست می‌دهند.
در چنین شرایطی، آیا سزاوار است که به دست خود تهدیدی این‌گونه مرگبار بر سلامت محیط زیست خویش تحمیل کنیم؟
چنین است که نخستین اخطار محیط زیستی به رییس دولت یازدهم، وزیر جهاد کشاورزی‌اش و مشاورینی که در این زمینه نقشه راهی اشتباه را نورپردازی کرده‌اند، داده می‌شود و انتظار می‌رود تا سازمان حفاظت محیط زیست بر اساس وظایف نظارتی و حاکمیتی خود به صورت جدی وارد ماجرا شده و اجازه ندهد تا همه چیز قربانی افزایش حجم تولید مواد غذایی‌ای شود که نه فقط شهروندان ایرانی را از فقر غذایی نجات نمی‌دهد، بلکه با تشدید فقر خاک، آلودگی منابع آب و افت شاخص سلامتی مصرف‌کنندگان، دورنمایی نگران‌کننده‌تر را برای زیستن آیندگان در این سرزمین به تصویر می‌کشد.
