محفل میم، شهرزاد بهشتیان
مدل سهوجهی برای دستهبندی انواع موسیقی
انسان همواره تمایل به دستهبندی پدیدهها دارد چون بررسی آنها را آسانتر میکند، اگرچه معمولاً باعث بهدست آمدن مدلهای تقلیلگرا میشود. در مورد آثار هنری دسته‌بندی‌ها همواره بحث‌برانگیز، با مرزهای مبهم و دارای هم‌پوشانی هستند. موسیقیشناسان معمولاً از یک مدل سهوجهی برای دستهبندی انواع موسیقی استفاده میکنند:
-موسیقی هنری (Art Music): مهمترین نمونه این گروه موسیقی کلاسیک، اعم از کلاسیک سنتی و معاصر است. این نوع موسیقی میتواند هر جای جهان باشد و معمولاً بر ساختار، تکنیک و ظرافتها تأکید ویژهای میشود، و بنابراین از شنونده انتظار دقت و تمرکز میرود. موسیقی هنری معمولاً بهصورت مکتوب منتشر میشود. باروک، رمانتیک و مدرن نمونه‌هایی از سبک‌های موسیقی هنری هستند.
-موسیقی مردمی (Popular Music): این اصطلاح به نوعی از موسیقی اطلاق میشود که در دسترس عموم مردم (معمولاً از طریق رسانههای جمعی) قرار دارد. برخلاف موسیقی هنری، موسیقی مردمی در قالب مجموعه آثار (غیر مکتوب) ضبط و تولید شده بهصورت گسترده پخش میشود. از آنجا که بستر این نوع از موسیقی اقتصاد صنعتی جوامع سرمایهداری است، شاخص موفقیت آثار موسیقی مردمی فروش هر چه بیشتر آنها است. این نوع موسیقی بهطور عمده در شبکههای تلویزیونی و رادیویی پخش میشود و معمولاً برای جای گرفتن در جدول پرفروشهای هفتگی و ماهانه با یکدیگر رقابت میکنند. راک، پاپ، جاز و کانتری نمونه‌هایی از سبک‌های موسیقی این گروه هستند.
-موسیقی سنتی (Traditional Music): این اصطلاح نامی جدید برای موسیقی محلی (folk music) است که دو ویژگی اساسی دارد: انتقال شفاهی یا سینه به سینه و وابستگیهای تنگاتنگ بومی-فرهنگی.
«کودکی من»، بابک میرزاخانی
تعریف‌های موجود از موسیقی تلفیقی معمولاً بر این اساس استوار می‌شوند: گونه‌ای از موسیقی که از تلفیق/ترکیب دو یا چند گونه دیگر بهدست می‌آید. آنچه در این تعریف کلی مشخص نمی‌شود عبارت است از:
۱- قید زمان
بسیاری از سبک‌هایی که امروز به عنوان تلفیقی شناخته نمی‌شوند از ترکیب سبک‌های دیگر بهدست آمده‌اند. سبک «راک اند رول» از ترکیب سبک‌های بلوز، گاسپل و کانتری به‌وجود آمده است. اما امروز کسی موسیقی راک اند رول را زیر مجموعه موسیقی تلفیقی قرار نمی‌دهد. گویی با گذشت زمان و فراگیر شدن یک سبک موسیقی، این موضوع که این سبک از ترکیب سبک‌های دیگر بهدست آمده از درجه‌ی اهمیت ساقط شده، سبک مورد نظر به درجه غیر تلفیقی نائل میشود.
۲- تعامل سبک‌ها
در مورد سبک جاز ماجرا از این هم پیچیده‌تر میشود. سبک جاز که خود ریشه بسیاری از سبک‌های دیگر (مانند برخی از شاخه‌های پاپ) است، حاصل مهاجرت آفریقایی‌تبارها به آمریکاست؛ فرایندی که طی آن گام‌های بلوز از موسیقی آفریقا با عناصر هارمونیک موسیقی غربی ترکیب میشود. سال‌ها بعد، موسیقی پاپ، که خود تأثیرات واضحی از جاز گرفته بود، منبع الهام شاخه‌هایی از جاز شد. به‌نظر می‌رسد تأثیر و تأثر متقابل فرهنگ‌های موسیقی پیچیده‌تر از آن است که بتوان در مورد آن همچون مثلاً ترکیب آب‌هویج با بستنی و بهدست آوردن آب‌هویج-بستنی سخن گفت.
۳- فرایند ترکیب
در تعاریف موسیقی تلفیقی معمولاً اشاره‌ای به عناصر ترکیب نمی‌شود. مشخص نیست تلفیق باید در کدام یک از عناصر زیر انجام شود تا نتیجه کار موسیقی تلفیقی نامیده شود:
-در سطح سازبندی: مثلاً کنار هم قرار دادن سازهای ایرانی و غربی، یا سازهای سنتی ایرانی و هندی، یا سازهای سنتی ایرانی و بومی نواحی ایران (مانند جفته).
-در سطح گام‌ها و فواصل صدا: مثلاً گام جدیدی که از تعدادی از فواصل دستگاه همایون در کنار برخی فواصل گام‌های پنتاتونیک شرق دور بدست آورده شود.
-در سطح ریتم: مثلاً استفاده از ریتم‌های لاتین در موسیقی ایرانی
-در سطح هارمونی: مثلاً استفاده از هارمونی غربی در موسیقی سنتی یا محلی ایرانی
-ملودی و کانتور: مثلاً استفاده از خط ملودی‌ها، الگوها، و یا حتی پاساژهای موسیقی ترکی در موسیقی ایرانی
-شعر و کلام: در مورد موسیقی با کلام (از قبیل ترانه‌های پاپ، تصنیف‌های سنتی، موسیقی تعزیه، اپرا و غیره) ممکن است از دو یا بیش از دو منبع برای ساخت کلام استفاده شود: ترکیب دو شعر در اوزان مختلف، دو شعر از شعرای مختلف، متونی از زبان‌های مختلف (ترجمه یا زبان اصلی) و …
-عناصر دیگر از قبیل دینامیک، فرم و یا حتی نحوه‌ی اجرا و ضبط