شهر لاهه در اقدامی بی‌سابقه قانونی را تصویب کرده که تبلیغات محصولات و خدمات مرتبط با سوخت‌های فسیلی را ممنوع می‌کند. این قانون از تاریخ ۱ ژانویه ۲۰۲۵ در هلند اجرایی می‌شود. این قانون شامل تبلیغات برای محصولات سوخت فسیلی و خدمات با کربن بالا مانند کشتی‌های کروز و سفرهای هوایی است. این تصمیم بخشی از تلاش‌های این شهر برای رسیدن به هدف «خنثی‌سازی کربن» تا سال ۲۰۳۰ است.
این اقدام پس از درخواست آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل، برای متوقف کردن تبلیغات مربوط به سوخت‌های فسیلی صورت گرفت. گوترش در ماه ژوئن ۲۰۲۳ بیان کرده بود که آژانس‌های تبلیغاتی و روابط عمومی در ترویج سوخت‌های فسیلی نقش دارند و به نابودی سیاره کمک می‌کنند. او خواستار توقف این تبلیغات شد و این نوع تبلیغات را با تبلیغات دخانیات مقایسه کرد.
بسیاری معتقدند تاثیر این ممنوعیت فراتر از سطح محلی فراتر خواهد رفت و ممکن است الهام‌بخش باشد و به انگیزه‌ای بدل شود که شهرها و کشورهای دیگر اقدامات مشابهی انجام دهند. اندرو سیمز، نویسنده و اقتصاددان بریتانیایی، این اقدام را گامی ساده و ضروری برای مقابله با بحران اقلیمی دانست و گفت که هر «مرجع مسئول» باید از این الگو پیروی کند.
این قانون با هدف کاهش انتشار کربن و همچنین جلوگیری از نرمال‌سازی رفتارهای ناپایدار که توسط تبلیغات سوخت‌های فسیلی ترویج می‌شود، به تصویب رسید.
چرا باید تبلیغات سوخت‌های فسیلی ممنوع شوند؟
ممنوعیت تبلیغات سوخت‌های فسیلی به دلایل مختلفی پیشنهاد و حمایت می‌شود. برخی از دلایل اصلی عبارتند از:
- تأثیر بر تغییرات اقلیمی: سوخت‌های فسیلی مانند نفت، گاز و زغال‌سنگ به‌عنوان منابع اصلی انتشار گازهای گلخانه‌ای شناخته می‌شوند که عامل اصلی گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی هستند. تبلیغ و ترویج استفاده از این سوخت‌ها می‌تواند سبب افزایش تقاضا و در نتیجه انتشار بیشتر این گازها شود. ممنوعیت تبلیغات می‌تواند به کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی کمک کند و گام مثبتی در راستای کاهش تغییرات اقلیمی باشد.
- سبزشویی (Greenwashing): بسیاری از شرکت‌های نفتی از تبلیغات برای نمایش خود به عنوان شرکت‌های حامی محیط زیست استفاده می‌کنند، در حالی که همچنان به استخراج و مصرف گسترده سوخت‌های فسیلی ادامه می‌دهند. این نوع تبلیغات اغلب به‌عنوان سبزشویی شناخته می‌شود و می‌تواند افکار عمومی را درباره آسیب‌های واقعی این شرکت‌ها گمراه کند. ممنوعیت تبلیغات سوخت‌های فسیلی از این نوع فریب جلوگیری می‌کند.
- سلامت عمومی و آلودگی هوا: مصرف سوخت‌های فسیلی یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا است که تأثیرات منفی بسیاری بر سلامت عمومی دارد. تحقیقات نشان می‌دهند که آلودگی هوا به مشکلات تنفسی، بیماری‌های قلبی و حتی مرگ زودرس منجر می‌شود. با کاهش تبلیغات و ترویج مصرف سوخت‌های فسیلی، امکان کاهش آلودگی هوا و بهبود سلامت عمومی وجود دارد.
- ترویج رفتارهای ناپایدار: تبلیغات سوخت‌های فسیلی رفتارهای ناپایدار و مصرف بیش از حد منابع طبیعی را ترویج می‌کنند. این تبلیغات باعث می‌شوند که افراد و جوامع به مصرف بیشتر این منابع تمایل پیدا کنند و از گزینه‌های پایدارتر مانند انرژی‌های تجدیدپذیر دور شوند. ممنوعیت این نوع تبلیغات می‌تواند به تغییر رفتارهای مصرفی مردم و ترویج استفاده از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر کمک کند.
- جلوگیری از تخریب سیاره: دبیرکل سازمان ملل، آنتونیو گوترش، در بیانیه‌ای اعلام کرد که تبلیغات سوخت‌های فسیلی به تخریب سیاره کمک می‌کند و باید همانند تبلیغات دخانیات محدود یا ممنوع شود. او تأکید کرد که این تبلیغات نه تنها به محیط زیست آسیب می‌زنند، بلکه برای برندهایی که این محصولات را تبلیغ می‌کنند، مضر هستند.
در نهایت، ممنوعیت تبلیغات سوخت‌های فسیلی به‌مثابه یکی از راهکارهای مبارزه با بحران‌های محیط زیستی و حفظ سلامت عمومی در بسیاری از کشورها حمایت شده است.
سابقه تاریخی تبلیغات سوخت‌های فسیلی
تبلیغات سوخت‌های فسیلی سابقه‌ای طولانی دارد و از اواسط قرن بیستم، به‌ویژه پس از جنگ جهانی دوم، شروع شد. در این دوران، شرکت‌های نفتی مانند «استاندارد اویل» و «بریتیش پترولیوم» (BP) به‌طور گسترده‌ای به تبلیغات محصولات خود پرداختند تا مصرف نفت و گاز را به‌عنوان منابع اصلی انرژی جهانی ترویج دهند. این تبلیغات اغلب بر مزایای اقتصادی و اجتماعی استفاده از سوخت‌های فسیلی تمرکز داشتند و تصویری از پیشرفت و مدرنیته را به نمایش می‌گذاشتند.
در دهه‌های اخیر، با افزایش نگرانی‌ها درباره تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی، شرکت‌های سوخت فسیلی به استراتژی‌های جدید تبلیغاتی روی آوردند. این شرکت‌ها در پاسخ به انتقادات گسترده، به شیوه‌هایی همچون «سبزشویی» (greenwashing) متوسل شدند، که در آن تلاش کردند تا خود را حامی محیط زیست نشان دهند. شرکت‌هایی مانند «اکسون موبیل»، «شل» و «بریتیش پترولیوم» به تبلیغ پروژه‌های انرژی پاک یا سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر پرداختند، در حالی که همزمان به استخراج و استفاده از سوخت‌های فسیلی ادامه می‌دادند.
در سال‌های اخیر، سازمان‌های مدافع محیط زیست و برخی دولت‌ها به مقابله با تبلیغات سوخت‌های فسیلی پرداخته‌اند. یکی از تلاش‌ها همین قانونی است که در شهر لاهه تصویب شده است. هدف ممنوعیت تبلیغات مرتبط با سوخت‌های فسیلی این است تا از ترویج رفتارهای ناپایدار جلوگیری شود.
این رویکردها در پی انتقادات گسترده از نقش صنعت سوخت‌های فسیلی در تغییرات اقلیمی و پیامدهای منفی محیط زیستی آن افزایش یافته است.
وضعیت تبلیغات سوخت‌های فسیلی در ایران
در ایران، سوخت‌های فسیلی به‌طور گسترده به‌کار می‌روند و بخش عمده‌ای از اقتصاد کشور به صادرات نفت و گاز وابسته است. با این حال، تبلیغات مستقیم برای مصرف سوخت‌های فسیلی به شکل گسترده در رسانه‌های عمومی مشاهده نمی‌شود، بلکه تمرکز بیشتر بر اطلاع‌رسانی درباره قیمت‌ها، سوبسیدها و دسترسی به سوخت در پمپ بنزین‌ها است. تبلیغات رسمی بیشتر در مورد محصولات وابسته به صنعت نفت، مانند فرآورده‌های پتروشیمی، بنزین با کیفیت، و گاز طبیعی فشرده (CNG) دیده می‌شود.
در ایران، رسانه‌ها بیشتر به بحث‌های اقتصادی و مدیریتی درباره این منابع می‌پردازند و اطلاعاتی در مورد مصرف بهینه انرژی، سوبسیدهای دولتی و نقش ایران در بازار جهانی انرژی منتشر می‌کنند. همچنین شرکت‌های وابسته به وزارت نفت، مثل شرکت ملی نفت ایران و شرکت ملی گاز ایران، به‌طور رسمی در رسانه‌ها و از طریق کمپین‌های تبلیغاتی اطلاع‌رسانی می‌کنند، اما این تبلیغات بیشتر جنبه اطلاع‌رسانی دارد و کمتر بر ترویج مصرف مستقیم سوخت‌های فسیلی تمرکز دارد.
بنابراین، در ایران برخلاف کشورهای غربی که تبلیغات سوخت‌های فسیلی با هدف ترویج استفاده از این منابع انجام می‌شود، تمرکز اصلی بر جنبه‌های اقتصادی، اطلاع‌رسانی و تأمین انرژی است.
با وجود این، تمرکز بر سوخت‌های فسیلی نه تنها ایران را از توسعه پایدار دور می‌کند، بلکه کشور را در برابر شوک‌های خارجی آسیب‌پذیرتر می‌سازد. ایران نیاز دارد تا به سمت تنوع‌بخشی به منابع انرژی خود برود و از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشید و باد بهره ببرد.
بسیاری از کشورهای جهان در حال سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی پاک و افزایش بهره‌وری انرژی هستند که به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی کمک می‌کند. ایران با برخورداری از منابع طبیعی مانند انرژی خورشیدی، پتانسیل بسیاری برای توسعه این نوع انرژی‌ها دارد.
چرا «خنثی‌سازی کربن» اهمیت دارد؟
خنثی‌سازی کربن یا کربن‌نِگاتیو به معنای دستیابی به تعادل بین میزان کربن دی‌اکسیدی که به جو وارد می‌شود و کربنی که از جو حذف می‌گردد. این مفهوم برای مقابله با تغییرات اقلیمی و کاهش گرمایش جهانی اهمیت بسیاری دارد. دلایل اصلی اهمیت خنثی‌سازی کربن عبارتند از:
- کاهش گرمایش جهانی: سوخت‌های فسیلی و فعالیت‌های انسانی منجر به افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای، به‌ویژه کربن دی‌اکسید، در جو زمین شده است. این گازها باعث گرم شدن کره زمین و تغییرات اقلیمی می‌شوند. خنثی‌سازی کربن به کاهش میزان انتشار این گازها کمک می‌کند و یکی از راهکارهای اصلی برای جلوگیری از افزایش دمای جهانی است. اگر دمای زمین بیش از ۱٬۵ تا ۲ درجه سانتی‌گراد افزایش یابد، پیامدهای مخرب مانند افزایش شدید سطح دریاها، وقوع بیشتر بلایای طبیعی، و تهدیدات زیست‌محیطی و اقتصادی جدی به وجود می‌آید.
- حفاظت از اکوسیستم‌ها و تنوع زیستی: تغییرات اقلیمی می‌توانند اکوسیستم‌های طبیعی و تنوع زیستی را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهند. این تغییرات شامل افزایش تعداد گونه‌های در معرض انقراض، نابودی زیستگاه‌ها و اختلال در زنجیره‌های غذایی است. خنثی‌سازی کربن از انتشار بیشتر گازهای گلخانه‌ای جلوگیری می‌کند و از این رو به حفظ اکوسیستم‌های طبیعی و تنوع زیستی کمک می‌کند.
- بهبود سلامت عمومی: کاهش انتشار کربن می‌تواند به کاهش آلودگی هوا و بهبود کیفیت هوا منجر شود. آلودگی هوا ناشی از سوخت‌های فسیلی تأثیرات منفی بسیاری بر سلامت عمومی دارد، از جمله افزایش نرخ بیماری‌های تنفسی و قلبی. با خنثی‌سازی کربن، میزان آلودگی هوا کاهش می‌یابد و این به بهبود سلامت انسان‌ها کمک می‌کند.
- پایداری اقتصادی: بحران‌های اقلیمی می‌توانند تأثیرات اقتصادی بسیار مخربی داشته باشند، از جمله آسیب به بخش‌های کشاورزی، صنعت و زیرساخت‌های عمومی. با کاهش انتشار کربن و حرکت به سوی اقتصادهای کم‌کربن و پایدار، کشورها می‌توانند از این خسارات اقتصادی جلوگیری کنند. همچنین، صنایع مرتبط با انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های کم‌کربن می‌توانند فرصت‌های شغلی جدید و توسعه اقتصادی به همراه داشته باشند.
- پاسخ به تعهدات بین‌المللی: کشورها تحت توافق‌نامه‌های بین‌المللی مانند توافق‌نامه پاریس متعهد به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و رسیدن به اهداف اقلیمی مشخصی هستند. خنثی‌سازی کربن به دولت‌ها کمک می‌کند تا به این تعهدات پایبند بمانند و سهم خود را در جلوگیری از تغییرات اقلیمی ایفا کنند.
خنثی‌سازی کربن یکی از گام‌های کلیدی برای مبارزه با بحران اقلیمی و ایجاد یک آینده پایدارتر برای نسل‌های آینده است.