عباس عراقچی، وزیر خارجه جدید جمهوری اسلامی شامگاه جمعه ۲ شهریور در یک برنامه تلویزیونی گفت که به دلیل تغییرات در فضای بین‌المللی دیگر احیای برجام به شکل اصلی آن ممکن نیست.
عراقچی پس از روی کار آمدن دولت بایدن و تا پیش از آنکه ابراهیم رئیسی به ریاست‌جمهوری برسد، مذاکره‌کننده ارشد ایران در مذاکرات احیای برجام بود. مذاکراتی که پس از آن علی باقری کنی آن را ادامه داد و در شهریور ماه ۱۴۰۱ به بن‌بست رسید.
عباس عراقچی در این برنامه تلویزیونی چنین گفت:
تصویری که الان وجود دارد نسبت به تصویر گذشته، تصویر متفاوتی هست. در خود برجام هم بعضی از تاریخ‌هایی که وجود داشته، گذشته است و لذا برجام به آن شکل فعلی که وجود دارد قابل احیا نیست، به تعبیری حتما باید این سند دوباره باز شود، قسمت‌هایی از آن مورد تغییر واقع شود و این کار آسانی نیست.
او در بخش دیگری از سخنانش جنگ در اوکراین و غزه و تغییر در فضای بین‌المللی را عامل اصلی ناممکن بودن احیای برجام خواند:
شرایط بین‌المللی عوض شده است، در این فاصله جنگ اوکراین پیش آمده که تاثیرات عمیقی بر نگاه امنیتی اروپایی‌ها و به اصطلاح ترتیبات امنیتی بین‌المللی گذاشته است؛ جنگ غزه، حمله رژیم صهیونیستی و کشتاری که در آنجا صورت گرفته نیز شرایط منطقه را کاملا دگرگون کرده است.
وزیر خارجه دولت پزشکیان همچنین گفت که باید به نوع جدیدی از مذاکره بر سر برنامه هسته‌ای وارد شد که می‌تواند عناصری از مذاکرات احیای برجام را در خود داشته باشد:
در مذاکرات ۱۴۰۰، مذاکرات مربوط به نحوه بازگشت به برجام بود و در مورد خود برجام هیچ مذاکره نداشتیم. اکنون مقداری شرایط متفاوت شده است و ما باید با یک نگاه متفاوتی وارد صحنه شویم. آن شکل قبلی مذاکرات و توافق برجام، همه این‌ها می تواند یک راهنما و به اصطلاح رفرنس یا مرجعی برای رجوع و استفاده باشند ولی دیگر آن‌ها به آن شکل نمی‌توانند مورد اجرا واقع شوند؛ مذاکرات جدیدی باید شکل بگیرد؛ کار آسانی نخواهد بود ولی ما همه تلاش خودمان را خواهیم کرد.
پیش از این دولت آمریکا هم مذاکره بر سر احیای برجام را رد کرده بود. این مذاکرات پس از آنکه ایران آخرین پیشنهاد جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در مرداد ۱۴۰۱ را نپذیرفت به بن‌بست رسید.
سرکوب خشونت آمیز اعتراضات ضد رژیم پس از قتل حکومتی ژینا (مهسا) امینی و فروش پهپاد به روسیه برای حمله به شهرهای اوکراین و البته بازداشت شهروندان اروپایی وضعیت را پیچیده‌تر هم کرد.
ایران در دو سال گذشته همواره گفته که آماده احیای برجام و شرکت در مذاکرات مرتبط با آن است. طرف آمریکایی و اروپایی اما چشم‌انداز احیای برجام را در همان شهریور ۱۴۰۱ ناممکن دانستند و هنوز همان سیاست را دنبال می‌کنند.
در آذرماه ۱۴۰۲ و تنها چند هفته پس از آغاز جنگ اسرائیل در غزه، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم از ناممکن بودن احیای برجام به شکل سابق و نیاز به مذاکرات برجام ۲ سخن گفته بود.
موانع کدامند؟
ایران هم‌اکنون در حال غنی‌سازی اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد است، در حالی که اورانیوم با درجه تسلیحاتی تا حدود ۹۰ درصد غنی‌سازی می‌شود. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه کنونی آمریکا جمعه ۲۹ تیرماه/ ۱۹ ژوئیه هشدار داد که ایران تنها یک تا دو هفته تا ساخت مواد مورد نیاز برای به کار رفتن در نخستین بمب اتمی‌اش زمان نیاز دارد.
آن‌چیزی که بلینکن در نقد سیاست ترامپ برای خروج از برجام گفت، بیان یک مسئله غامض بر سر احیای برجام است. ایران از سال ۱۳۹۸ که تعهدات برجامی‌اش را در چند مرحله کنار گذاشت به اندازه‌ای برنامه هسته‌ایش را گسترش داده است که عملاً امکان فنی بازگشت به برجام از بین رفته است.
در کنار موانع فنی، مذاکره و توافق با جمهوری اسلامی برای هر دولت دموکراتی در کاخ سفید به کابوس می‌ماند. درگیری غیرمستقیم و مستقیم ایران با اسرائيل پس از جنگ غزه، حملات متقابل به پایگاه‌های آمریکایی و نیروهای نیابتی سپاه قدس در سوریه و عراق، حملات حوثی‌ها به خطوط کشتیرانی در دریای سرخ، همکار نظامی ایران و روسیه در جنگ اوکراین، پیمان ابراهیم و معماری جدید سیاست آمریکا در خاورمیانه موانع اصلی هر توافق متوسط یا بزرگ میان واشنگتن و تهران است.
ایران و آمریکا از زمانی که دونالد ترامپ پای دستور اجرایی خروج از برجام را امضا کرد چنان در تقابل با یکدیگر قرار گرفته‌اند که دشوار بتوان یک «توافق موضوعی» مانند برجام را پله‌ای برای کاهش تنش قرار داد.
مانع دیگر موعد اعتبار قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است. این قطعنامه در حقیقت ضمانت حقوقی توافق اولیه برجام بود. دوره زمانی قطعنامه ۲۲۳۱ به عنوان ضامن اجرای برجام ۱۴ ماه دیگر به پایان می‌رسد و اگر تا آن زمان اعضای باقی‌مانده در این توافق به سمت فعال کردن مکانیسم ماشه نروند، قطعنامه‌های تحریمی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران پیش از ۲۲۳۱ ملغی می‌شوند.
همین موضوع اروپا و آمریکا را در موقعیت دشواری قرار داده است. از طرفی چشم‌انداز دستیابی به توافقی محدود یا گسترده با ایران وجود ندارد و از دیگر سو از دست رفتن ابزارهای فشار حقوقی مانند قطعنامه‌های تحریمی سازمان ملل، برخورد با برنامه هسته‌ای ایران را دشوارتر از پیش می‌کند.
به همین جهت و با معماهای بسیاری که در مورد ساختار تصمیم‌گیری و اجرای سیاست خارجی در دولت پزشکیان وجود دارد ممکن است در ماه‌های پیش رو نه تنها تنش‌ها کاسته نشود که طرف اروپایی به سمت فعال کردن مکانیسم ماشه برود.
در آن زمان ایران اعلام کرد که همچنان چارچوب‌های برجام را معتبر می‌داند و آماده مذاکره بر سر بازگشت آمریکا و طرف‌های اروپایی به تعهداتشان است.