سیل مشهد از ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۳ آغاز شد و در روز اول طی ۴۰ دقیقه ۳۸ میلیمتر بارش ساکنان مشهد را غافلگیر کرد. این سیلاب جان هشت نفر را گرفت و به گفته منابع محلی تا جمعه ۲۸ اردیبهشت ۳۲ مفقودی داشت که درنهایت پیدا شدند. آخرین پیکری که توسط مردم از میان گل و لای یافته شد پیکر مردی ۷۰ ساله در حواشی حسن‌آباد از توابع مشهد بود.
سیل مشهد در چند خیابان اصلی و محله خطرساز شد و جان شهروندان را گرفت: سیدی، بلوار ناصری و بلوار نماز. سه روز بعد و در تاریخ ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ مجددا سیل و بارش شدیدی در مشهد بود که طی ۳۰ دقیقه از ۱۹ تا ۲۵ میلیمتر در ایستگاه‌های باران‌سنجی مختلف مشهد ثبت شد.
شهرداری مشهد اعلام کرد حجم عظیم آب سرریزشده در مسیل‌های سه‌گانه تجمیع شده و بعد از تخریب منازل و دیوار از کوچهٔ سپاه ۶۹ وارد شهر شده و به‌سمت محدودهٔ جنگل طرق سرازیر شده است.
مصطفی کلیدری، مدیر بحران شهرداری مشهد این سیل بزرگ را در گفت‌وگویی انکار کرد و عواقب عدم پاسخگویی او به عزل او انجامید.
آب آنچنان در خیابان‌های مشهد سرریز کرد که در برخی محله‌ها حدود ۱۵۰ خانوار وادار شدند خانه‌هایشان را ترک کنند و به کمپ اسکان اضطراری پناه ببرند. رضا عباسی نیشابوری، مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری خراسان‌رضوی، درباره چگونگی مدیریت بحران به «پیام‌ما» گفت که آنها از ساعات اول هشدارهای هواشناسی جلسه مدیریت بحران استان را تشکیل دادند و وظایف همه دستگاه‌ها را مشخص کردند و نیروها دست به‌کار شدند. نیشابوری ادامه داد:
بارش باران بیش از ۳۰ میلیمتر در کمتر از ۴۰ دقیقه این چالش را ایجاد کرد. متأسفانه حجم آب در میدان انقلاب بسیار زیاد بود. همچنین، در محلهٔ سیدی بیش از ۱۲۰ واحد مسکونی را دچار آبگرفتگی کرد.
این سیل چند روزه تنها به شهر مشهد بسنده نکرد بلکه در تعدادی از شهرستان‌ها و روستاهای استان خراسان شمالی نیز خسارت‌های جانی و مالی ایجاد کرد.
طرقبه-شاندیز، سرخس، نیشابور، فیروزه، قوچان، درگز و کلات و فریمان نیز شاهد بارندگی شدید بودند. در فریمان به دلیل آبگرفتگی در سه روستا مردم به مناطق بالادست و خانه‌های بستگان خود رفته‌اند.
بارشهای شدید روستاهای احمدآباد، هدایت‌آباد و بزجانی و شماری دیگر از روستاها دچار سیلاب کرد و در برخی مناطق از جمله فریمان و چند روستا آب، برق و گاز قطع شد. به گفته هلال احمر این سیلاب به بیش از دو هزار نفر آسیب رساند.
تخریب مسیل‌ها
چرا این سیل به مشهد خسارت جانی و مالی وارد کرد؟ آیا هر بارش شدید باران لزوما به سیل ویرانگر در مشهد یا شهرهای دیگر ایران خواهد انجامید؟
به گفته یک کارشناس شهرسازی مطلع از وضعیت مشهد که در شبکه اینستاگرام خود علت سیل مشهد را تشریح کرده است، مهمترین عامل این خسارت‌های جانی و مالی همانطور که در سیل شیراز هم رخ داده بود، پوشاندن مسیل و ساخت کانال یا لوله‌گذاری در زیر زمین است.
به گفته این کارشناس در مشهد حدود ۱۵۰ کیلومتر مسیل وجود دارد که به آن «کال» می‌گویند. حدود ۲۰ کال بزرگ فصلی در طول سال اغلب خشک هستند. این کال‌ها عموما از سرشاخه‌های ارتفاعات جنوبی تغذیه می‌شوند و با عبور از داخل شهر و با تبعیت از دو شیب عمومی شمال به جنوب و غرب به شرق به همدیگر پیوسته به کشف رود تاریخی می‌ریزند. چند مسیر و آبراه قدیمی نیز از غرب به شرق در جریان‌اند مثل نهر گناباد که از دوران صفوی از روستایی با همین نام در نزدیکی توس آب را به مشهد و حرم امام رضا می‌آورد. چهل بازه هم از سرچشمه‌های روستاهای اطراف طرقبه که به بند گلستان می‌ریزد تغذیه می‌شود.
کال‌های سیدی
از سرشاخه‌های ارتفاعات غربی سیدی چندین مسیل به سمت شرق می‌آید و به کالی که از شمال پارک طرق می‌گذرد می‌ریزد. جنوبی‌ترین آن یک مسیل چند شاخه است که در انتهای خیابان سپاه با توسعه ساخت و سازها مسدود شده و دقیقا کانون آسیب در سپاه ۶۹ قرار دارد. امتداد این مسیل‌ها از همان یکی دو کوچه اطراف می‌گذشته. تنها کافی بود که حریم آن به اندازه ۲۰ تا ۳۰ میز حفظ می‌شد. اگر به مسیل و مسیری که طبیعت باز کرده احترام گذاشته می‌شد، آن همه آب پشت دیوار آستان قدس جمع نمی‌شد، آن دیوار نمی‌شکست و هیچ آسیبی به هیچ کسی نمی‌رسید.
کال‌های بلوار شهید دایی و پارک سحر
یکی دیگر از کال‌ها از بلوار شهید دایی از میان پارک سحر رد می‌شود. از پارک سحر به بعد به شکل کانال زیرزمینی رد می‌شود. این کال بعد از گذشت از قائم در زیر لکه‌هایی از فضای سبز و از دل بافت شطرنجی و فشرده قائم رد می‌شود و نهایتا در انتهای پارک شادی پس از عبور از خیابان خلج بیرون می‌آید. یکی از علت‌های بروز سیل در منطقه پایین دست لوله‌گذاری است. لوله‌گذاری در جایی که کانال زیرزمینی توان انتقال آب حجم از آب را ندارد.
کال قلعه سرهنگ
کال قلعه سرهنگ از کوه‌های بالای بلوار نماز سرچشمه می‌گیرد. این کال از وسط روستای مظلوم قلعه سرهنگ رد می‌شود و بعد از گذشتن از زیر بلوار نماز، مقابل برج‌های آسمان و نیایش، در کنار بلوار ناصری ادامه می‌یابد. این کال در ادامه از زیر کلانتری رد می‌شود و به پارک کوهسنگی می‌رسد و در کوهسنگی گم می‌شود. این کال احتمالا به شکل لوله‌گذاری یا کانال زیرزمینی و نرسیده به میدان جهاد از ضلع جنوبی کلانتری دوباره به‌شکل یک مسیل خاکی دیده می‌شود و با فاصله کمی از تقاطع غیر همسطح جهاد، تقاطع غیر همسطح انقلاب رد می‌شود و ابتدای خیابان حافظ را قطع می‌کند و با گذر از ضلع شمالی پارک طرق تغییر جهت می‌دهد و به سمت فرودگاه می‌رود.
کال قلعه سرهنگ پس از آن از زیر باند فرودگاه رد می‌شود و در ادامه محله‌های امیرآباد، مهرآباد، پورسینا و غیره رد می‌شود و از انتهای گلشهر به سمت کشف‌رود می‌رود. به گفته این کارشناس با نگاهی به طغیان آب در بلوار ناصری می‌توان دید که امتداد این مسیل در موقع ورود به کوهسنگی سرپوشیده شده و پس از آن هم تقریبا هیچ اثری از آن در عوارض زمینی دیده نمی‌شود تا به نزدیکی میدان جهاد برسد.
یکی دیگر از کانون‌های بحران که شهروندانی جان خود را از دست دادند تقاطع خیابان انقلاب بود که نشان از عدم کارایی همین کال در مهار سیل دارد. به گفته این کارشناس یک کال نیز که از بلوار کشوری سرازیر می‌شود، نرسیده به میدان جهاد به سمت شرق منحرف می‌شود و به این مسیل متصل می‌شود. او می‌گوید در بلوار نماز و کمربند جنوبی هم بیش از۴۰ آبراه قطع شده شدند و جریان آب وحشتناکی در خیابان نماز و فکوری ایجاد شد.
یکی از دلایل مهمی که برخی از کارشناسان همچون اویس ترابی آن را علت اصلی سیلاب مشهد می‌دانند ساختوساز بی‌رویه و بدون درنظر گرفتن مدیریت سیلاب‌ها و روان‌آب‌های شهری است.
تخریب مسیل رودخانه‌ها با شهرک‌سازی و جاده‌سازی
مسئولیت مدیریت این مسیل‌ها به عهده چه ارگانی است؟ شهرداری یا استانداری، معاونت عمرانی یا شورای‌عالی معماری و شهرسازی؟
امید، مهندس عمران که ساکن مشهد است و برای حفظ امنیت نام واقعی او نزد رادیو زمانه محفوظ است، در شب ۲۶ اردیبهشت از سمت فریمان وارد مشهد شد. او به رادیو زمانه می‌گوید:
خودم ساعت ۱۰ شب رسیدم مشهد و مسیر دو ساعت و نیمه را پنج ساعت در راه بودیم. جاده مشهد به فریمان را سیل برده بود و از ساعت شش عصر دیگر جاده بسته بود. اگر جاده را نمی‌بستند تلفات سنگین‌تر می‌شد. چون این جاده دو نقطه سیل‌خیز دارد.
به گفته امید در این جاده، نزدیک فریمان منطقه‌ای ساخته‌اند به نام «شهرک صنعتی کاویان». این جاده قبلا مسیر عبور سیلاب‌ها بوده. ساختن این جاده در مسیر عبور سیلاب‌ها سبب شد که جاده مشهد ـ فریمان را سیل بردارد.
امید به رادیو زمانه می‌گوید در اطراف مشهد هم هر چقدر بارندگی شدید می‌آمد به سیل تبدیل نمی‌شد و ادامه می‌دهد:
یادم است آخرین بار بیست سال پیش بود که در طرقبه مشهد که مثل دربند تهران است در مسیل رودخانه‌ای که الان خشک شده سیل عظیمی آمد و ماشین‌‌هایی را هم با خود برد که وارد حریم رودخانه شده بودند. بعد از آن حریم رودخانه را سنگ‌چین کردند.
این مهندس عمران شهر مشهد را چنین توصیف می‌کند: مشهد برعکس تهران است که شمالش ارتفاعات است و جنوبش پست است. مشهد شمالش پست است و جنوبش مرتفع. و شهر به‌ویژه در قسمت غربی‌اش به سوی ارتفاعات می‌رود و بیشتر شهر در منطقه پست قرار دارد.
کمربند جنوبی مشهد و تخریب دامنه کوه
بیشترین خسارت‌های سیل مشهد در منطقه سیدی و خیابان نماز و فکوری ایجاد شدند. منطقه سیدی و منطقه خیابان نماز در مسیر کمربند جنوبی مشهد قرار دارند. پروژه کمربند جنوبی مشهد در سال ۱۳۹۱ شروع شد و در سال ۱۳۹۶ با دستور دادستانی پروژه ساخت متوقف شد. اما در نیمه دوم سال ۱۳۹۸ با دستور ستاد تدبیر و چراغ سبز دادستانی ادامه روند ساخت پروژه دوباره آغاز شد.
از آغاز انتقادهای بسیاری به این پروژه وارد بود و یکی از دلایل مخالفت این بود که ایجاد ساخت و سازها در این منطقه زیست‌بوم ارتفاعات جنوبی مشهد را تخریب خواهد کرد.
در آبان ۱۴۰۰ رئیس شورای اسلامی شهر مشهد در رسانه شهر آرا گفت پروژه کمربند جنوبی مشهد فعالیتی بود که بدون پژوهش و مطالعه صورت گرفت که موجب هدررفت منابع مالی شهرداری شد.
امید نیز با منتقدان این پروژه هم‌نظر است و می‌گوید از چندین سال پیش شهرداری مشهد پروژه‌ای را آغاز کرد به نام «کمربند جنوبی». او ادامه می‌دهد:
در این پروژه مسیر جنوبی شهر را که کنار کوه بود را با وجود تمام مخالفت‌ها تراشید و یک اتوبان ساخت که الان بخشی از آن اتوبان به «نماز» معروف است. سیل در اتوبان نماز بسیار شدید بود. در واقع سیل مشهد با رسیدن دو سیلاب به همدیگر ایجاد شد. نقطه تلاقی‌شان هم در منطقه «سیدی» در جنوب شرقی مشهد بود.
امید ادامه می‌دهد:
در جنوب شرقی مشهد یک سری کوه است به نام «خلج» و شهرداری آنجا سال‌هاست پروژه‌ای را شروع کرده به نام پارک «هفت حوض». برای ساخت این پارک کوه را تراشیدند و باعث شدند موانع طبیعی محدود برای محافظت از سیل از بین برود. تخریب کوه سبب شده که بارش سیل آسا در نهایت به داخل محله و خیابان سیدی وارد شود.
به گفته این مهندس عمران دومین منطقه خیابان نماز بود که کمربندی در جنوبی‌ترین بخش مشهد است که به کوه‌ها چسبیده است. این کوه‌ها قبلا تپه کوه‌هایی بودند که معمولا آب را در دل خودش هدایت می‌کرد. حالا آب از کوه وارد می‌شود و به یک اتوبان می‌رسد و اتوبان برایش حکم کانال پیدا می‌کند و سیلاب در آن جاری می‌شود. نماز و سیدی به هم متصل می‌شوند. سیلاب از سمت جنوب از هفت حوض می‌آید و به سیدی می‌رسد و از یک طرف از سمت شرق از خیابان نماز سیلاب می‌آید و به خیابان سیدی می‌خورد و حجم آب بسیار بالا می‌آید. چون شیب کوه به سمت شمال است آب در این جا وارد فلکه کوشش میدان گاراژدارها و از آنجا به سمت ترمینال مشهد می‌رسد، جایی که به آن میدان انقلاب می‌گویند و یک پل زیرگذر و یک روگذر داشت و آنجا محل اصلی تجمع آب است. امید می‌گوید آن پیرزن و پیرمردی که در آنجا فوت کردند در آن منطقه گیر افتادند. در آنجا مدتی دو متر آب جمع شده بود.
مجید میاندری، کارشناس شهرسازی ساکن مشهد درگفت‌وگو با «پیام ما» به ساخت‌وسازهای بی‌رویه و غیراستاندارد در بستر«کشف رود» می‌پردازد و می‌گوید:
کشف‌رود سالیان دراز مانند زه‌کش عمل کرده است و سیلاب‌های فصلی شمال شهر مشهد از آن عبور می‌کرده‌اند، اما امروز با ساخت‌وسازهای بی‌رویه در مجاورت این منطقه مسیل‌ها و حتی بستر رودخانه در برخی نقاط دستخوش دستکاری و تغییر شده‌اند و برخی پل‌های غیراصولی هم روی همین نقاط بنا شده است.
بسیاری سیل مرگ‌بار در مشهد را مدیریت نادرست شهرداری مشهد دانستند. تغییر کاربری‌ها، تخریب کوه‌ها و مسیل رودها، ساخت‌وسازهای غیراستاندارد در مسیل‌های آب نمونه‌ای از مدیریت نادرست شهرداری هستند. امید نیز عملکرد نادرست شهرداری را یکی از عوامل اصلی ایجاد این سیلاب می‌داند.
به گفته این مهندس عمران، اشتباه شهرداری مشهد، خیابان‌کشی در مسیری است که جای تشکیل سیلاب بود.
اویس ترابی هم در این باره به «پیام ما» می‌گوید:
برای حاکمان شهری که شهرداری یکی از اجزای مهم آن است نیز این نگرش تک‌بعدی صدق می‌کند که سیلاب را تنها در بخش مدیریت پس از وقوع می‌بینند. به همین دلیل است که برای توسعه شهرها مانند مشهد حتی آبراهه‌های حیاتی را می‌بندند و آن را تبدیل به سطوح نفوذناپذیری مانند آسفالت می‌کنند. کانال‌های ترابری آب را مدیریت نمی‌کنند. عموماً ما در سیلاب‌ها زهکش‌های مسدودشده با زباله و نخاله را شاهد هستیم.
اما چرا این سیلاب در جنوب غربی مشهد جاری شده، نه در جنوب غربی؟
به گفته امید در جنوب شرقی به‌واسطه سیلی که در سال ۱۳۷۰ در منطقه آب و برق مشهد آمد، شهرداری دو مسیل قدیمی را لایروبی و اصلاح کرد. این مسیل از انتهای بلوار لادن مشهد شروع می‌شود و از وسط دانشگاه فردوسی می‌گذرد و به قسمت مرکزی ـ غربی مشهد به کانال دیگری می‌ریزد. آن کانال هم آب را با مسافت بسیار طولانی به بستر قدیمی رودخانه کشف رود در شمال شرقی مشهد خالی می‌کند. به این دلیل تمام بارندگی‌های این سمت از طریق این کانال و کانال دیگری که حدود ۱۰ یا بیست کیلومتر از خیابانی که قبلا چهارچشمه نامیده می‌شد وارد می‌شوند، یعنی این مسیر سیل‌خیز با این دو کانال تخلیه می‌شود. اما در سمت شرق هیچ کانالی وجود ندارد و سیلاب در خیابان راه افتاده و قسمت عمیق پل انقلاب را پر کرد و باعث شد سیلاب کشته بدهد.
امید تکرار می‌کند که یکی از اشتباهات شهرداری کشیدن کمربند جنوبی است. این مهندس عمران می‌گوید این اتوبان بین دو کوه محصور است و ادامه می‌دهد:
گویی در دره دو رشته کوه یک اتوبان تعریف کنید. مسیرهای دسترسی هم برش‌هایی است که در کوه ایجاد کرده است. این اتوبان در نقش کانال عمل کرده و در حالت بارش شدید وقتی به سمت غربی رسیده به‌خاطر مسیل‌هایی و جوی‌های عریض‌تری که در محله‌های مرفه درست کردند، کنترل شده و در سیل‌بر افتاده و از محدوده شهری خارج شده است. اما در سمت شرق چون نه جوی‌های استانداری دارد و نه لایروبی جوی‌ها درست انجام شده بودند، جوی پر شده و سیلاب با گل و لای خانه مردم را خراب کرده.
تبعیض طبقاتی: تحمیل و تشدید خسارت‌ها
حاشیه‌نشینان و ساکنانی که از نظر طبقاتی فرودست به‌شمار می‌روند اغلب در شهرک‌ها یا محله‌های غیراستاندارد در خانه‌های ارزان قیمت و بی‌کیفیت سکونت داده می‌شوند. به گفته این مهندس عمران حاشیه‌نشینان این شهر اغلب در منطقه شرقی مشهد سکونت دارند. امید می‌گوید:
شهرداری مجبور شده که مسیر سیلابی سمت غربی را که اعیان نشین‌تر است ترمیم و در آنجا کانال‌های سیل‌بر ایجاد کند اما منطقه شرقی که طبقه فرودست بیشتر در آن ساکن هستند را به امان خدا ول کرده.
او می‌گوید در قسمت شرقی که اتوبان هم زیاد دارد بارش شدید سبب شد که سیلاب‌ها بر آسفالت جاری شوند و سیلی عظیم جاری شود. به گفته امید اگر در سیدی مسیلی ایجاد می‌کردند که از سمت جنوب شرقی مشهد به شمال شرقی مشهد می‌رفت این منطقه را می‌توانستند امن کنند.
امید نیز همچون ترابی و کارشناسان دیگر به ساخت‌وسازهای غیراستاندارد اشاره می‌کند و می‌گوید:
از طرف دیگر ساختوساز غیراستاندارد در محدوده‌هایی مثل سیدی که قبلا حاشیه شهر بودند و الان داخل شهر آمده اما هنوز ماهیت فقیرنشین‌اش را دارد خیلی بیشتر است. کوچه‌‌ها و جوی‌ها و خانه‌های غیرقابل استاندارد زیاد دارد. همیشه اگر دقت کرده باشید سیل در روستاها یا مناطق محروم شهرها می‌آید.
این مهندس عمران به این نکته اشاره می‌کند که در محدوده‌ای از شهر مشهد یعنی شمال شرقی‌اش که سیل‌خیز است چون گودتر است به واسطه ایجاد مسیل که به کشف رود می‌رسد سیلی نیامده است، بلکه سیل در جنوب شرقی آمده، جایی که سرمنشا آب بوده و هیچ مسیر انتقالی برایش وجود نداشته؛ چون مجبور شدند برای انتقال سیلاب‌ها از منطقه غربی به شرقی یک کانال ایجاد کنند. به گفته امید از بخت خوش شمال شرق نشینان مشهد این مسیل از محله آنها هم رد می‌شود و آب را گرفته و هدایت کرده است.
اعظم بهرامی، پژوهشگر حوزه محیط زیست نیز در گفت‌وگو با رادیو زمانه نیز به حاشیه نشینان مشهد اشاره می‌کند و می‌گوید عجیب نیست که چنین سیلی در مشهد تنها به بخشی از شهر آسیب بزند و ادامه می‌دهد:
وقتی در مشهد بیش از یک میلیون حاشیه نشین داریم؛ در شرایطی که خانه‌های حاشیه نشینان هیچ امنیتی ندارد و شهرک‌سازی هایی که بدون استاندارد ساخته شدند و در حریم رودخانه‌ها ساخته شدند بارش شدید باران می‌تواند آسیب جانی و تخریب ایجاد کند.
تغییرات اقلیمی تا چه حد مسبب این سیل بودند؟
الگوی بارش در ایران بر اثر تغییرات اقلیمی در ایران تغییر کرده است. به گفته اعظم بهرامی حجم زیاد بارش در خارج از فصل، بارش بیشتر خارج از فصل تگرگ، تبدیل برف و تگرگ در خارج از فصل و بارشهای شدید و رگباری را می‌شود دید. تغییرات اقلیمی در ایران و تغییراتی که سیکل‌های اقیانوسی در تمام جهان دارند و تغییرات خاص گرمایش در خاورمیانه نیز را می‌شود مشاهده کرد.
اما چرا سیل افزایش پیدا کرده است؟ بهرامی نیز همچون بسیاری از کارشناسان و کنشگران حوزه محیط زیست تبدیل بارش باران به سیل را ناشی از مدیریت نادرست منابع آبی می‌داند و معتقد است که وقتی با یک حادثه‌‌ای مثل بارش در بازه زمانی کوتاه روبه‌رو هستیم باید بتوانیم آن را مدیریت و به سمت تالاب‌ها و آبخوان‌ها هدایت کنیم. او به رادیو زمانه می‌گوید:
اگر سیل در فضای شهری هم رخ دهد باید بتوانیم از آب آن استفاده کنیم و به نحوی آن را نگهداری کنیم. مشکل اینجاست که ما در ایران زیرساختهای مدیریت سیل و بارش را نداریم. به این دلیل در جغرافیای ما بخش مهمی از باران به سیل تبدیل می‌شود.
چگونه می‌‌توانیم در مقابل سیل مسلح شویم؟
از بهرامی می‌پرسم که راه‌حل چیست. حاکمیت باید اقداماتی انجام دهد که بتواند بارشهای شدید را مدیریت کند و از خسارت‌های جانی و مالی را به حداقل برساند. به گفته بهرامی حاکمیت و دولت‌ها در حوادث طبیعی در سه حوزه می‌توانند نقش جدی داشته باشند: پیشبینی دقیقی داشته باشند و الگو تعریف کنند. سازمان هواشناسی با تکنولوژی پیشرفته وجود داشته باشد و اطلاعات دقیق باشند. همچنین در حوزه توسعه عمرانی روستاها و شهرها را سازگار و مقاوم با حوادثی مثل سیل و حوادث اقلیمی بسازیم.
به گفته این پژوهشگر حوزه محیط زیست بخش دیگر مسئولیت دولت و نهادهای حاکمیت در حوزه سرمایهگذاری، قانونگذاری و اجرا و نظارت است. او به رادیو زمانه می‌گوید:
آنها باید بتوانند در حوادثی مثل سیل یا خشکسالی ورود کنند و میزان آسیب جانی و تخریب را کاهش دهند. در این برهه باید تکنولوژی کافی داشته باشیم، افراد آموزش دیده وجود داشته باشد و همچنین مدیریت کارآمد بحران مثل شهردار که بحران را مدیریت کند.
اعظم بهرامی بخش آخر وظایف حاکمیت را زمانی می‌داند که سیل تمام شده و خسارت وارد شده. او می‌گوید در این مرحله باید حاکمیت خسارت را برآورد کند و روش‌های تامین خسارت را هم پیشبینی کند. همچنین به بازسازی بخش‌هایی که تخریب شده بپردازد و از اتفاقی که افتاده بیاموزند و آن را برای سندهای بالادستی توسعه ثبت و مستند کند.
مشکل کجاست؟ کالایی کردن مدیریت آب و جنون سازه‌سازی؟
اما چرا در ایران این اتفاق نمی‌افتد؟ بهرامی توضیح می‌دهد:
مشکل اینجاست که ما با حاکمیتی مواجهیم که هیچ نگاه حتی میان مدتی به مدیریت بحران کلان کشور ندارند و نمی‌تواند در این سه بخش مدیریت بحران ورود موثری داشته باشد. نهادهایی هم که زیرنظرش کار می‌کنند ناکارآمد می‌شوند. بنابراین می‌بنیند که شهرداری‌ها خودشان با دادن مجوزهای تجمع‌سازی، تغییر کاربری‌ها و طبقاتی کردن شهرها فساد گسترده‌‌ای را ایجاد می‌کنند. شهرداری‌ها حتی برای تخریب حریم حوزه‌های طبیعی مثل رودها، کوه‌ها و جنگل‌ها، بازویی برای تخریب طبیعت و افزایش آسیب محیط زیستی هستند.
اعظم بهرامی به این اشاره می‌کند که حاکمیت حتی یک چهارم بودجه‌ای را که قانون برای آبخیزداری تعیین می‌کند به نهادهای مربوطه نمی‌دهند. بهرامی می‌گوید:
گویی مردم برای حاکمیت اهمیتی ندارد. برای نمونه می‌بینید که مثلا پس از یک فاجعه طبیعی سال‌ها می‌گذرد و هنوز مدارس، بیمارستان‌ها و پل‌های ساکنان مناطق بحران‌زده تاسیس نشده است. گویا آنچه را آن حادثه طبیعی تخریب کرده برای همیشه از دست رفته است.
مدیریت آب در جمهوری اسلامی نگاه سازه محور متمرکز بر سدسازی است و یا با حفر چاه‌های عمیق برای بهره‌برداری از آب‌های ژرف یا شیرین‌سازی آب‌های شور دریاها گمان دارد که آب را مدیریت می‌کند، در حالی که حوزه‌هایی همچون آبخیزداری به فراموشی سپرده شده است.
مقامات مسئول در حاکمیت ایران آب را منبعی برای زندگی نمی‌دانند بلکه آن را به کالایی تبدیل کرده‌اند که از طریق آن بتوانند پروژه‌های سنگین را به نهادهای شبه‌نظامی وابسته به سپاه و ارگان‌های رهبری بسپارند و سودآوری کنند.
بهرامی معتقد است که نگاه مقامات به منابع آبی با کالاشدگی آب همراه است. منابع باید صرفا پول‌ساز باشند. به گفته او مقامات برای استخراج آب از سیستان و بلوچستان سرمایهگذاری می‌کنند اما برای لایروبی رودخانه‌ها و باز کردن مسیل‌ها و بازسازی پل‌ها سرمایه اختصاص نمی‌دهند.