کافی است روزی چند دقیقه، از طریق رسانه‌های رسمی و غیررسمی، اخبار را دنبال کنید. در همین مدت کم، با انواع خبرهای بی‌راه روبه‌رو می‌شوید. در مورد برخی رسانه‌های رسمی، چاره‌ای ندارید جز این‌که از دنبال کردن آن صرف نظر کنید. در شبکه‌های اجتماعی هم، احتمالاً دنبال دکمه‌ی Report می‌گردید، به این امید که دیگران هم مثل شما آن را ریپورت کنند و خبر حذف شود.
اما این حالت خوش‌بینانه ماجراست؛ حالت بد ماجرا این است که متوجه نشوید با خبر نادرستی روبه‌رو هستید و خودتان به ابزاری برای نقل و تکثیر آن خبر تبدیل شوید.
اخبار جعلی یا فیک نیوز، مسئله جدی دوران فراوانی رسانه‌هاست.
فیک نیوز چیست؟
فیک نیوز یا اخبار جعلی، اخباری هستند که به صورت غیرصحیح یا تقلبی منتشر می‌شوند و هدف آن‌ها گمراه کردن مردم، انتشار افکار نادرست، یا تحریف واقعیت است. شکل‌گیری فیک نیوز به عنوان یک پدیده گسترده، به دهه‌های اخیر برمی‌گردد. اما با ظهور اینترنت و رسانه‌های اجتماعی، توانایی تولید و پخش فیک نیوز به طور چشمگیری افزایش یافته است. با تکنولوژی‌هایی مانند تصاویر متحرک، ویرایش عکس و دیپ فیک، تولید فیک نیوز به یک فرآیند نسبتاً ساده تبدیل شده است که همواره توسط افراد و گروه‌های مختلف انجام می‌شود.
در حالت کلی فیک نیوز دو دسته را شامل می‌شود. دسته‌ی اول مطالبی هستند که نویسنده عمدا آن‌ها را با اطلاعات گمراه‌کننده می‌نویسد. در این حالت فردی که مطلب را منتشر می‌کند از جعلی‌بودن آن اطلاع دارد؛ اما همچنان برای انتشار آن اقدام می‌کند.
گاهی یک خبر درست، با سانسور محتوایی به فیک نیوز تبدیل می‌شود. بنابراین مخاطب به دلیل صحت کلیت مطلب، به جزئیات آن نیز اعتماد می‌کند و آن را می‌پذیرد.
دسته‌ی دوم فیک نیوز مقاله‌هایی هستند که اِلمان‌هایی از واقعیت را در خود دارند؛ اما در حالت کلی، پر از اطلاعات گمراه‌کننده‌اند. یکی از دلایل انتشار چنین مطالبی ممکن است کم‌دقتی نویسنده و بررسی نکردن منابع مختلف هنگام نوشتن مقاله باشد. نویسنده همچنین ممکن است برای تأکید روی موضوعی به‌خصوص، در یک‌سری از زمینه‌ها بزرگ‌نمایی کند.
گاهی رسانه‌ها، جمله‌های گمراه‌کننده را در مقاله‌هایی که به‌ظاهر دقیق و معتبر به‌نظر می‌رسند، جای می‌دهند. وقتی کاربر مقاله را با خواندن جملاتی که از صحت آن‌ها مطمئن است شروع می‌کند، بقیه‌ی مقاله را نیز به‌صورت ناخودآگاه معتبر می‌داند. این می‌تواند جزء دسته اول یا دوم باشد.
چه عواملی در تولید فیک نیوز موثرند؟
- منافع سیاسی: گروه‌ها و افرادی که در صدد انتشار نظرات و ایدئولوژی‌های خود هستند، ممکن است از تولید و پخش فیک نیوز به منظور تحقق اهداف سیاسی خود استفاده کنند. ترول‌های اینترنتی که به‌طور عمدی بحث‌های گمراه‌کننده به‌راه می‌اندازند در پخش فیک نیوز نقش بزرگی دارند. ترول‌ها گاهی اوقات برای غالب‌کردن تفکری خاص، از سوی برخی گروه‌ها پول دریافت می‌کنند. عباراتی مثل «کارخانه‌ی ترول» یا «مزرعه‌ی ترول» به گروه‌های پرتعدادی از ترول‌ها اشاره می‌کند که با هدف مداخله در تصمیمات سیاسی و مهم، به‌طور هدفمند فیک نیوز پخش می‌کنند.
- منافع اقتصادی: برخی از افراد و سازمان‌ها از تولید فیک نیوز به منظور کسب درآمد و جلب توجه بیشتر افراد به سایت‌ها و رسانه‌های خود استفاده می‌کنند. تزریق احساس به مطالب خبری همیشه جواب می‌دهد و نوشتن روایت‌های عجیب‌و‌غریب یا انتشار مطالبی که باعث عصبانیت خواننده می‌شوند، بازدید آن‌ها را تضمین می‌کند. شماری از رسانه‌ها تلاش زیادی برای افزایش بازدید انجام می‌دهند تا درنهایت درآمد تبلیغاتی خود را افزایش دهند. گاهی نیز با فیک نیوز، پویشی برای حمایت و یا علیه یک سازمان به راه انداخته می‌شود، که این امر می‌تواند تاثیرات اقتصادی زیادی روی آن سازمان داشته باشد.
- عدم انتقال صحیح اطلاعات: گاهی اطلاعات نادرست و تحریف شده توسط افراد بی‌تجربه یا عدم کنترل صحیح رسانه‌ها منتشر می‌شود که می‌تواند منجر به انتشار فیک نیوز شود. گاهی اوقات روزنامه‌نگار زمان کافی برای صحت‌سنجی اخباری که از آن‌ها مطلع شده است صرف نمی‌کند و هر آنچه را که از یک منبع شنیده، با مخاطبان به‌اشتراک می‌گذارد.
- منافع فردی: برخی از افراد به دلایل فردی مانند جلب توجه و افزایش اعتبار شخصی، فیک نیوز تولید می‌کنند و منتشر می‌کنند.
فیک نیوز چه خطراتی به‌دنبال دارد؟
- مردم در اغلب مواقع تصمیم‌های مهمی مثل رأی‌دهی به نامزدهای انتخاباتی یا مصرف دارو را براساس مطالبی که در اینترنت می‌خوانند، اتخاذ می‌کنند. همین موضوع اهمیت مقابله با فیک نیوز را بسیار بیشتر می‌کند. خبرهای جعلی مربوط به دارو و حوزه پزشکی نظیر درمان کرونا یا سرطان ممکن است باعث شود که مردم تصمیماتی اشتباه درباره‌ی سلامتی خود بگیرند.
- با افزایش فیک نیوز ممکن است بسیاری از مردم تمامی خبرها را با دید منفی بخوانند. این باعث می‌شود اعتماد عمومی به منابع خبری معتبر کاهش پیدا کند و انتشار اخبار درست نیز دشوار شود.
- بسیاری از خبرهای جعلی به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که در بین کاربران تنش ایجاد کنند. با افزایش تنش، چنددستگی در جامعه افزایش می‌یابد.
چگونه فیک نیوز را تشخیص دهیم؟
فیک نیوز معمولاً از طریق رسانه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌های غیر معتبر، و گاهی حتی مراجع معتبر و یا رسانه‌های سنتی منتشر می‌شوند. تشخیص معتبر‌بودن مطالبی که در شبکه‌های اجتماعی می‌خوانید، کمک شایانی به جلوگیری از پخش فیک نیوز می‌کند. راهکارهایی برای تشخیص فیک نیوز عبارتند از:
- بررسی منبع: اطمینان حاصل کنید که منبع خبر قابل اعتماد است و از رسانه‌های معتبر منتشر شده است.
- بررسی محتوا: محتوای خبر را با منابع دیگر مقایسه کنید و اطمینان حاصل کنید که اطلاعات منطبق با یکدیگر هستند.
- بررسی سابقه منتشر کننده خبر: اگر این رسانه یا نویسنده، قبلاً اطلاعات غلطی منتشر کرده باشد، احتمال فیک بودن خبر بیشتر است.
برای مقابله با فیک نیوز چه کنیم؟
- توانمندسازی افراد: آموزش به افراد برای تشخیص فیک نیوز و اطلاعات صحیح می‌تواند بسیار موثر باشد. از آن‌جا که امروزه، الگوریتم شبکه‌های اجتماعی از محتواهایی که توسط افراد بیشتری دیده می‌شوند، بیشتر حمایت می‌کنند و به همین نحو، فیک نیوز می‌تواند بر اثر باور شدن توسط افراد زیادی، رنگ واقعیت به خود بگیرد، مواجهه با فیک نیوز یک اتفاق فردی نیست و مساله آموزش جمعی برای تشخیص این پدیده بسیار حیاتی است.
- ترویج منابع معتبر: ترویج استفاده از منابع اطلاعاتی معتبر و رسانه‌های معتبر می‌تواند به کاهش انتشار فیک نیوز کمک کند؛ که این امر نیز همکاری جمعی را می‌طلبد.