افزایش هزینه مواد غذایی و مسکن سهم کالا و خدمات فرهنگی و تفریحی در سبد خرید خانوارهای فقیر را به صفر رسانده است. یک نهاد حکومتی می‌گوید در سال ۱۴۰۰ حدود ۷۰ درصد خانوارهای ایرانی سفر نرفته‌اند.
رشد مزمن نرخ تورم همراه با سرکوب دستمزد در سال‌های اخیر موجب فقیرتر شدن مزدبگیران شده و آنها را به صرفه‌جویی و حذف بخش زیادی از کالا و خدماتی که «غیرضروری» شمرده می‌شوند، مجبور کرده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با بررسی سهم هزینه تفریح سرگرمی در سبد هزینه خانوار گفته نسبت هزینه این سفر و تفریح در سال ۱۴۰۰ به ۳۸صدم درصد کاهش یافت. نسبت هزینه سفر و تفریح در سال ۱۳۹۰ حدود ۷۱ صدم درصد گزارش شده بود.
این گزارش می‌گوید در سال ۱۴۰۰ تنها ۳۰ درصد از ۲۶ میلیون و ۳۰۲ هزار خانوار ساکن در ایران حداقل یک مرتبه به سفر رفتند و ۷۰ درصد دیگر هیچ‌گاه سفر نکردند. مهمترین عامل سفر نکردن حدود دو سوم جمعیت ایران در سال ۱۴۰۰ اقتصادی بود.
هزینه تفریح و سفر دهک دهم ۴۰ برابر دهک اول
داده‌های گزارش کارشناسی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی که دوشنبه ۲ اردیبهشت خلاصه‌ای از آن را روزنامه شرق منتشر کرد، نشان می‌دهد برخوردار بودن از خودرو شخصی، مستاجر نبودن و برخوردار بودن از شغل با درآمد مناسب اثر مستقیم و مثبت در سفر و هزینه‌کرد برای تفریح و سفر دارد.
بر اساس داده‌های این گزارش دهک دهم ۳۹٬۸ برابر دهک اول برای تفریح و سفر هزینه کرده است، دارندگان خودرو و خانه شخصی بیشتر به مسافرت رفته‌اند و شاغلان بخش خصوصی مبلغ بیشتری برای سفر و تفریح هزینه کرده‌اند.
این گزارش با بیان اینکه ۷۲ درصد از سفرها توسط خانوارهای برخوردار از ملک شخصی یا سازمانی صورت گرفته است و تنها ۱۸ درصد مسافران مستاجر بودند، می‌گوید:
دارا بودن محل سکونت به عنوان یکی از شاخص‌های تمکن مالی خانوار، سهم خود در دسترس پذیری خانوارها به گردشگری داخلی را نشان می‌دهد.
همچنین ۷۶ درصد از هفت میلیون و ۷۸۸ هزار خانواری که در سال ۱۴۰۰ به سفر رفتند، خودرو شخصی داشتند در حالی که افراد بدون خودرو شخصی ۲۴ درصد مسافران بودند. علاوه بر این تنها ۳۳ درصد افرادی که امکان سفر را داشتند از وسایل نقلیه عمومی استفاده کردند. استفاده تنها یک سوم مسافران از وسایل نقلیه عمومی می‌تواند پیامد افزایش نرخ کرایه حمل و نقل عمومی بین‌شهری باشد.
به گفته مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیمی از خانوارهای ایران خودرو شخصی ندارد و «حدود ۲۴ میلیون دستگاه خودرو در اختیار ۲۷ میلیون خانوار است». پیش از این مرکز آمار گفته بود ۵۴ درصد خانوارهای شهری و ۳۷ درصد خانوارهای روستایی از خودرو شخصی استفاده می‌کنند.
توزیع ۲۴ میلیون خودرو اما به معنای دسترسی ۲۴ میلیون خانوار به خودرو نیست چرا که بر اساس داده‌های مرکز رفاه ایرانیان در سال ۱۴۰۱، حدود ۱۱ درصد خانوارهای ایران (نزدیک به سه میلیون خانوار) دست‌کم دو خودرو شخصی و سه درصد (حدود ۸۰۰ هزار خانوار) حداقل سه خودرو شخصی دارند.
داده‌های گزارش هزینه درآمد خانوار در سال ۱۴۰۱ توزیع نابرابر دسترسی به خودرو شخصی را نمایان کرده است. این گزارش می‌گوید:
۸۷ درصد خانوارهای دهک اول خودرو شخصی ندارد در حالی که ۸۳٬۳ درصد دهک دهم از خودرو شخصی استفاده می‌کنند. دسترسی به خودرو شخصی در دهک دوم ۳۱٬۹، دهک سوم ۴۰٬۸، دهک چهارم ۴۸٬۷، دهک پنجم ۵۷٬۶ و دهک ششم ۵۶٬۷ درصد گزارش شده است. در سه دهک دیگر هم دسترسی به خودرو شخصی ۶۱٬۷ تا ۷۵٬۴ درصد است.
خودرو شخصی دهک‌های کم‌درآمد بیش از آنکه یک امکان تفریحی یا کالای سرمایه‌ای باشد، ابزار کار و کسب درآمد است.
کارگران محروم از سفر
خلاصه گزارش کارشناسی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی بدون بیان جزئیات می‌گوید: «تغیر‌های میزان درآمد، سن و تحصیلات سرپرست خانوار، با میزان هزینه کرد به ازای هر نفر هر شب در سفر، دارای همبستگی مثبت است.»
علاوه بر این شاغلان بخش خصوصی و کارفرمایان «بیشترین میانگین هزینه کرد برای سفر» را داشتند. در مقابل کارگران و حتی لایه‌های میانی طبقه متوسط تحت تاثیر افزایش قیمت تمام شده خدمات و تورم مسکن و مواد غذایی «باعث شده تا بسیاری از خانوارهای دهک‌های پایین جامعه از رفتن به سفر محروم شوند.»
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در پایان از تغییر الگوی سفر در ایران به دلیل شرایط اقتصادی خبر داده است:
شرایط اقتصادی رکود تورمی حاکم بر جامعه بیشتر از آنچه اصل سفر را دستخوش تغییر کند، ساختار سفر را تحت تأثیر قرار داده است. یعنی سفر‌های داخلی ایرانیان را به سفر‌های درون استانی با دوره اقامت کوتاه‌تر و کم‌هزینه‌تر تبدیل کرده است.
نتایج نظرسنجی روزنامه «دنیای اقتصاد» در باره سفر نوروزی ۱۴۰۳ این گزاره را تایید می‌کند. ۳۶٬۵ درصد شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی گفته بودند در خانه «اقوام و آشنایان» اقامت کرده بودند، هفت درصد آنها از چادر استفاده کرده بودند و فقط ۶٬۵ درصد به اقامت‌گاه‌های بوم‌گردی رفته بودند.
همچنین ۵۸ درصد جامعه آماری به صورت میانگین تا ۱۰ میلیون تومان برای سفر هزینه کرده بودند. ۲۵ درصد آنها گفته بودند هزینه سفرشان کمتر از پنج میلیون تومان بود.