خشونت‌های تازه در صبح دوشنبه، هشتم ژوییه، شهر قاهره را به لرزه در آوردند. تحصن هواداران اخوان‌المسلمین در برابر مقر گارد ریاست جمهوری که مرسی در آن نگاهداری می‌شود، به تیراندازی و کشته شدن ۴۲ تن انجامید.

مقامات ارتش اعلام کرده‌اند که تظاهرکنندگان مسلح بوده و با بالا رفتن از دیوار پادگان، قصد حمله به این مقر را داشته‌اند. حزب اسلام‌گرای نور در اقدامی واکنشی از مذاکرات انتخاب نخست وزیر موقت کنار کشید.

شمار دقیق کشتگان هنوز روشن نیست. یک مقام وزارت بهداری مصر می‌گوید که تعداد قربانیان سی و چهار نفر است اما سخنگوی اخوان‌المسلمین به خبرگزاری رویترز گفته که حداقل سی و هفت نفر در این میان کشته شده‌اند.

مقامات ارتشی می‌گویند یک افسر گارد در حمله اخوان‌المسلمین کشته و چهل سرباز مجروح شده‌اند. آنها تعداد تظاهرکنندگان کشته شده را پنج نفر اعلام کرده‌اند.

منتفی شدن نخست وزیری البرادعی

شنبه ۶ ژوئیه، یک روز پس از جمعه خونینی که طرفداران محمد مرسی، رئیس جمهور برکنار شده مصر، کوشیدند در آن قدرت خود را در خیابان به نمایش بگذارند، رسانه‌ها اعلام کردند که محمد البرادعی، به عنوان نخست وزیر موقت معرفی شده است. او، که لیبرال خوانده می‌شود و از تجربه دیپلماتیک فراوانی برخوردار است، از جمله به عنوان دبیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی، در رأس اِئتلافی از نیروهای سکولار قرار دارد، نیروهایی که با آمیزش دین و دولت مخالف هستند.

محمد البرادعی
محمد البرادعی

در شب یکشنبه، این موضوع که محمد البرادعی عهده‌دار سمت نخست‌وزیری شده است، تکذیب شد. احمد المسلمانی، مشاور رسانه‌ای عدلی منصور، رئیس جمهوری موقت منصوب شده از طرف نظامیان، ضمن تکذیب این خبر گفت که البرادعی منطقا به عنوان کاندیدای نخست‌وزیری مطرح است و مذاکره با او در جریان است. به این ترتیب هنوز تکلیف دولت موقت نامشخص است.

خبر نخست‌وزیری البرادعی، از طرف نیروهای طرفدار سرنگونی محمد مرسی استقبال شد. طرفداران مرسی، در درجه نخست اخوان المسلمین، علیه البرادعی و گرفتن مسئولیت نخست‌وزیری از طرف او موضع گرفتند. مخالفت تند حزب سلفی “نور” با البرادعی پربازتاب بوده است.

گفته می‌شود عدلی منصور، رئیس‌جمهور منصوب شده مصر، انتخاب البرادعی را در آخرین لحظه و زیر فشار حزب نور رد کرده است. منیر فخری عبدالنور، یکی از رهبران حزب مخالف الوفد به آسوشیتدپرس گفته است مقاومت حزب نور باعث تغییر نظر رئیس‌جمهور شد.

یک سخنگوی عدلی منصور گفته است مذاکرات در این‌باره همچنان ادامه دارد. محمد البرداعی نماینده سکولارهای لیبرال و چپ مصر محسوب می‌شود.

در روز شنبه، شهرهای بزرگ مصر شاهد درگیری موافقان و مخالفان مرسی بود. درگیری‌ها چشمگیر بودند اما به شدت درگیری‌های روز پیشتر نبودند. در روز جمعه (۵ ژوئیه) گروه‌هایی از طرفداران و مخالف رئیس جمهور برکنار شده مدام با هم درگیر شدند. درگیری‌ها بیشتر در قاهره بود، آن هم در اطراف میدان تحریر، به ویژه در محور پل ششم اکتبر.

ارتش در روز پنج‌شنبه اعلام کرده بود که تظاهرات آرام خیابانی را تحمل خواهد کرد. سربازان در مواردی به روی طرفداران مرسی آتش گشودند. در درگیری‌‌های جمعه و شب شنبه دست کم ۳۶ نفر کشته شده‌اند که از میان آنها ۱۶ نفر گلوله خورده‌اند. تعداد زخمیان بیش از ۱۱۰۰ تن برآورد می‌شود. اسکندریه، پس از قاهره، ناآرام‌ترین شهر مصر در روز جمعه بوده است.

طرفداران مرسی پس از نماز جمعه به خیابان‌ها ریختند. تظاهرات روز جمعه اوج قدرت‌نمایی اخوان المسلمین تلقی می‌شود. ارزیابی از این قدرت‌نمایی به نفع اخوان المسلمین نیست. به نظر می‌رسد که آنان نمی‌توانند با بسیج خیابانی مرسی را به قدرت برگردانند. فشار بر اخوان المسلمین فزونی گرفته و کانال‌های تلویزیونی و برخی رسانه‌های وابسته به آنها بسته شده‌اند.

انفجار در خط لوله گاز مصر به اردن

در این میان و در روز یکشنبه هفتم ژوییه، شبه نظامیان افراطی برای چندمین مرتبه پس از سقوط حسنی مبارک،  خط لوله گاز مصر به اردن در شبه جزیره سینا را منفجر کردند.  شدت این انفجار به حدی بود که شعله های آتش تا شعاع پنجاه کیلومتری قابل رویت بود. مقامات امنیتی می‌گویند کسی در این انفجار آسیبی ندیده و حریق مهار شده است.

آخرین بار، در ژوییه سال گذشته بود که این خط لوله مورد حمله قرار گرفت. هنوز روشن نیست که سوءقصد اخیر واکنشی به تحولات جاری مصر و برکناری رییس جمهور اسلامگرای این کشور بوده یا نه.  در حملات پیشین، گروه‌های اسلامگرا مسئولیت انفجارها را بر عهده گرفته بودند.

هواداران مسلح محمد مرسی، در روز جمعه پنجم ژوییه، به مقر فرمانداری شهر العریش حمله ور شده بودند. به نقل از گزارشگر خبرگزاری فرانسه، این مقر در روز شنبه  ششم ژوییه نیز همچنان تحت اشغال هواداران مرسی قرار داشت. در این روز، یک کشیش قیطی نیز به دست افراطیون به قتل رسید.

احتمال گرایش طرفداران اخوان المسلمین به افراطی‌گری

ارتش مصر با صدور بیانیه شدیداللحنی به کسانی که دست به آشوب می‌زنند، هشدار داده است. بیانیه می‌گوید که ارتش با آزادی بیان مخالف نیست، اما خشونت و تخریب زیرساخت‌های نظامی را تحمل نخواهد کرد. دادستانی جنوب قاهره نیز اعلام کرده است که حکم بازداشت چهار تن از رهبران اخوان المسلمین را به مدت ۱۵ روز تمدید کرده است. خیرت الشاطر، معاون دبیر کل، محمد مهدی عاکف، دبیرکل سابق، محمد سعد الکتاتنی، رئیس حزب آزادی و عدالت شاخه سیاسی اخوان المسلمین و محمد رشاد بیومی، از جمله رهبران بازداشت شده اخوان المسلمین هستند.

در همین حال تلاش می‌شود که به اخوان المسلمین تضمین داده شود که آنان از روندهای سیاسی برای رفع بحران و بازسازی ساختارهای قانونی کنار گذاشته نمی‌شوند. محمد البرادعی، سخنگوی جبهه نجات ملی، گفته است که او و همراهانش با کنار گذاشتن هیچ نیروی سیاسی‌ای از روند رفع بحران موافق نیستند.

بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل متحد نیز اعلام کرده است که در مصر برای حل بحران باید از اقدام‌های تلافی‌جویانه پرهیز شود؛ به گفته او روا نیست که جریان‌های سیاسی عمده از مشارکت در روند‌های سیاسی بازداشته شوند.

ادامه تظاهرات در روز یکشنبه

موافقان و مخالفان محمد مرسی، شامگاه یکشنبه هفتم ژوییه نیز در خیابان‌های قاهره به تظاهرات ادامه دادند. صدها نفر از هواداران اسلامگرایان جاده منتهی به فرودگاه قاهره را مسدود کردند. گروه کثیر دیگری هم در برابر مسجد رابع العدویه، دانشگاه قاهره و مقر گارد جمهوری جمع شدند.

هزاران نفر از مخالفان مرسی نیز در میدان تحریر و مقابل کاخ ریاست جمهوری تجمع کردند. اسکندریه و شهرهای دیگر مصر نیز صحنه تظاهرات مشابه اسلامگرایان و سکولارها بوده‌اند.

با این همه و به گزارش رسانه‌ها، اجتماعات روز یکشنبه نسبت به تظاهرات روز جمعه و شنبه در قاهره آرام‌تر و خلوت‌تر بوده است.

تظاهرات جمعه اوج قدرت‌نمایی اخوان المسلین تلقی می‌شد. ارزیابی از این قدرت‌نمایی به نفع اخوان المسلین نیست. به نظر می‌رسد که آنان نمی‌توانند با بسیج خیابانی مرسی را به قدرت برگردانند.
به نظر نمی‌رسد که  اخوان المسلمین بتوانند با بسیج خیابانی مُرسی را به قدرت برگردانند.

در همین زمینه:

دولت مستعجل اسلام‌گرایان در مصر

کودتای سفید در شب قاهره

پابان دوران محمد مرسی در مصر

جنبش “تمرد” زمینه‌ساز پایان کار مُرسی شد

رئیس جمهوری مصر؛ ناتوان در رفع بحران سیاسی

سالگرد ریاست جمهوری مرسی؛ تنش در مصر