انقلاب فرهنگی، جنبش دانشجویی و قیام ژینا؛ پیشروی دانشجویان در گرو اندیشه انتقادی و همبستگی است

حکومت جمهوری اسلامی از نخستین روزهای شکل‌گیری، سرکوب مخالفان را از دانشگاه‌ها آغاز کرد و سرانجام در طی یک روند کودتاگونه موسوم به «انقلاب فرهنگی» و با شعارهای «بشکنید این قلم‌ها را» و «اشداء علی الکفار…» برای حدود سه سال، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی سراسر کشور را به تعطیلی کشاند تا با استیلای فضای پادگانی و پاک‌سازی این اماکن از هرآنچه که مخالف می‌پنداشت، بتواند از حلق‌ها زنجیر برویاند و مطامع خود را به زور چکمه و سرنیزه بر مغزها بقبولاند.

در چهل و دومین سالگرد این رویداد اما دانشگاه‌ها در سراسر ایران، یک‌پارچه‌تر از پیش در برابر این حکومت ایستاده‌اند و چنین به‌نظر می‌رسد باز هم انقلاب فرهنگی دیگری در جریان است اما این بار نه از سوی حاکم بلکه دانشجویان در یک توافق نانوشته و فراگیر، با برداشتن حجاب اجباری و روشن نگه‌داشتن آتش قیام «زن، زندگی، آزادی» در صدد برپایی انقلابی سراسری هستند.

سینا درویش عمران، مترجم، مدرس زبان آلمانی و فعال سابق دانشجویی، «همبستگی دانشجویان و پرهیز از تک‌روی» را شرط اصلی ادامه مبارزات دانشجویی در این دوره از تاریخ ایران می‌داند و در همین زمینه به زمانه می‌گوید:

همان‌طور که می‌بینیم، جنبش دانشجویی در حال حاضر فراتر از سال‌های دهه ۷۰ و ۸۰ شمسی، گام‌ رو به جلویی برای اتحاد در بین دانشجویان و همبستگی در برابر حکومت برداشته و در جریان جنبش زن زندگی آزادی هم این امر را ثابت کرده است.

به‌گفته او، دانشجویان در سراسر کشور، با پذیرفتن تکثر سیاسی در بین خود، جلوی سرکوب‌ها ایستاده‌اند و با وجود بازداشت‌های گسترده یا احضار‌های کمیته انضباطی، میدان اعتراض را خالی نکرده‌اند.

برپایه اعلام کانال تلگرام «شوراهای صنفی دانشجویان کشور» و همچنین کانال تلگرامی «دانشجویان متحد» که رویدادها و اخبار دانشگاه‌های ایران پوشش می‌دهند، در ماه‌های پس از آغاز خیزش سراسری مردم ایران علیه حکومت جمهوری اسلامی، صدها تن از دانشجویان به دلیل اعتراض به وضعیت موجود و حمایت از جنبش «زن، زندگی، آزادی» به کمیته‌های انضباطی احضار شده‌ که از بین آنها شماری هم از دانشگاه اخراج یا معلق از تحصیل شده‌اند.

همچنین براساس اعلام منابع حقوق بشری، از شهریور ۱۴۰۱ و هم‌زمان با آغاز جنبش «زن، زندگی، آزادی» بیش از ۷۰۰ تن از فعالان دانشجویی در دانشگاه‌های سراسر کشور به دست نهادهای امنیتی بازداشت شده‌اند که برای تعدادی از آنها احکام حبس یا مجازات‌های دیگر صادر شده است.

با وجود این، اعتراضات دانشجویی همچنان ادامه دارد و به بیان دیگر، شاید به‌توان قیام «زن، زندگی، آزادی» را به مثابه بستری برای نوزایی و بلوغ هرچه بیشتر جنبش دانشجویی دانست و با در نظر گرفتن مقاومت مدنی گسترده و جاری در دانشگاه‌ها پس از آغاز این قیام، این‌گونه برآورد کرد که دانشگاه‌های سراسر ایران نه تنها تبدیل به پادگان و مراکز مطلوب نظر حکومت ایران نشدند بلکه در حال حاضر در روندی رو به جلو و اعتراضی، در آستانه یک انقلاب فرهنگی‌ای قرار دارند که این‌بار به دست دانشجویان و علیه سیاست‌های پادگانی حاکم رقم خواهد خورد.

مقاومت در برابر حجاب اجباری؛ نمایش باشکوه همبستگی دانشجویی

براساس آخرین اخبار منتشر شده، دانشجویان در هفته‌های اخیر، در دانشگاه‌های تهران و چندین شهر دیگر در اعتراض به برخورد فراقانونی مسئولان دانشگاه و وزارت علوم با دانشجویان به دلیل امتناع دانشجویان دختر از پوشیدن حجاب اجباری، تجمع اعتراضی برگزار کرده‌اند.

دانشجویان در ماه‌های پس از آغاز خیزش سراسری در ایران، به غیر از برپایی تجمع، به اشکال مختلف، از جمله شعارنویسی، پخش اعلامیه، صدور فراخوان و اجرای پرفورمنس، اعتراضات خود را در محیط دانشگاه ادامه داده‌اند.

با در نظر گرفتنِ تکثر در دانشگاه‌، به‌عنوان مکانی که همواره به‌مثابه محلی برای تضارب اندیشه‌ها شناخته شده است، پرسشی اساسی‌ای که‌ برای بسیاری مطرح شده، این است که با وجود اختلاف نظرها، دانشجویان چگونه به ضرورت همبستگی امروز رسیده‌اند؟

سینا درویش عمران با اشاره به تجربه خود از فعالیت دانشجویی در سال‌های دهه ۱۳۹۰، در پاسخ به این پرسش می‌گوید: 

به‌نظر من، جریانی که در سال‌های اولِ دهه ۱۳۹۰ شمسی در دانشگاه‌ها سازماندهی شد و ما امروز به آن جریان صنفی- دانشجویی می‌گوییم، باعث شده دانشجویان در حال حاضر، ابتکار عمل را در پیش‌برد اعتراضات خود از دست ندهند.

او همچنین درباره ماهیت جریان صنفی دانشجویی می‌گوید:

زمانی که دانشجویان بتوانند فارغ از همه اختلاف‌ها و وابستگی‌های سیاسی، خود را به‌عنوان یک صنف مطالبه‌گر، هم‌سرنوشت بدانند، به سادگی می‌توانند بر سر مطالبات دموکراتیک و مشترک در کنار یکدیگر به اعتراض ادامه دهند.

به‌گفته او، جریان صنفی- دانشجویی، در عینیت خود، باید همبسته و یک‌صدا باشد و دانشجویان ضمن پایداری بر مطالبات‌شان، بایست خود انتقادی را فراموش نکنند و همواره جلوی تک‌روی‌ها و مصادره‌ها بایستند:

جریان صنفی دانشجویی، یک دستاورد مهم در جنبش دانشجویی است که دانشجویان را در پیوند با سایر جنبش‌های سیاسی نظیر جنبش کارگری، جنبش معلمان و جنبش زنان قرار می‌دهد. من فکر می‌کنم، دانشجویان در این دوره تاریخی، باید با شناخت نقاط ضعف و قوت خود، تلاش کنند تا همواره در برابر دیوار سرکوب و سانسور حکومت، خلاقیت‌های جدیدی از خود داشته باشند.

این فعال سابق دانشجویی، همچنین درباره مبارزه دانشجویان علیه حجاب اجباری می‌گوید:

حکومت جمهوری اسلامی در طی ۴۴ سال، همواره به‌دنبال بی‌چهره کردن و حذف زنان از همه ساحت‌های اجتماعی بوده و امروز ضرورت تاریخی ایجاب می‌کند تا دانشجویان پسر و دختر با هم‌فکری بیشتر، مبارزات خود را تقویت کنند تا برابری برای هر دو جنس حاصل شود.

جنبش صنفی دانشجویی، در سال‌های آغازین شکل‌گیری خود، در اعتراض به پولی سازی آموزش و همچنین با تأکید بر آموزش رایگان برای همه و دیگر مطالبات صنفی عدالت‌خواهانه، فعالیت خود را آغاز کرد.

نهادهای امنیتی اما از هراسِ پیشروی این دست از فعالیت‌های دانشجویی و پیوند یافتن آن با خیزش کارگران، معلمان و اصناف دیگر، با به کارگیری ابزارهای متفاوت سرکوب از جمله بازداشت‌های گسترده، پرونده‌سازی، صدور احکام حبس طولانی مدت برای فعالان دانشجویی و صدور قرار وثیقه‌های سنگین با هدف تحمیل فشار مالی بر فعالان دانشجویی، همواره در سال‌های اخیر سعی در به انزوا کشاندن فعالان این جریان دانشجویی داشته‌‌اند.

با وجود اینکه آمارهای موجود حکایت از دستگیری صدها دانشجو در سراسر ایران در ماه‌های اخیر دارد، جنبش دانشجویی همچنان به عنوان قلب تپنده جامعه به مبارزات خود در درون و بیرون از دانشگاه ادامه می‌دهد.