[podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130609_Heritage_IstanbulTaksim_Rouhani.mp3[/podcast]
آیا اعتراض شهروندان استانبول به تخریب یک پارک قدیمی در مرکز این شهر را باید نقطه عطفی در رویکرد شهروندان به حفاظت از میراث فرهنگی و محیط زیست دانست؟ آیا این اعتراضها که اکنون با خواستههای دیگر معترضان نیز پیوند خورده است در حقیقت اعتراضی است به شیوهها و منشهای سیاسی و اقتصادی در این کشور یا فقط تلاشی است برای حفظ یکی از نقاط با ارزش شهر استانبول؟
آیا تلاشهای شهروندی با هدف حفظ محیط زیست و حفاظت از ارزشهای تاریخی و فرهنگی در محیط شهری میتواند با خواستهها و مطالبات سیاسی اصطکاک و برخورد پیدا نکند؟ یا آنکه هر تلاشی در این جهت به ناچار روزی در پی شناسایی ریشه مشکلات نیز برخواهد خواست؟ آیا فعالان میراث فرهنگی و محیط زیست در ترکیه باید برای دست یافتن به نتیجه، خواستههای خود را بهطور مشخص به حفاظت از این پارک قدیمی محدود کنند، و یا آنکه باید اجازه دهند این اعتراضها به مقابله با توسعه لگام گسیخته در ترکیه برخیزد؟ کدام راه برای فعالان ترک مؤثرتر است؟
اینها پرسشهای مهمی است که اکنون وقایع میدان تقسیم استانبول پیش روی بسیاری از فعالان مدنی در زمینه میراث فرهنگی و محیط زیست شهری نه فقط در ترکیه بلکه در بسیاری از نقاط جهان قرار داده است. خیزش در میدان تقسیم، چه بتواند باعث توقف طرح تخریب پارک «گزی» شود و چه نتواند، اهمیت حفظ میراث فرهنگی و محیط زیست شهری را در قلب جریانات اجتماعی امروز نشان میدهد.
خیزش در میدان تقسیم، چه بتواند باعث توقف طرح تخریب پارک «گزی» شود و چه نتواند، اهمیت حفظ میراث فرهنگی و محیط زیست شهری را در قلب جریانات اجتماعی امروز نشان میدهد.
ماجرای میدان تقسیم از اعتراض به طرح تخریب پارگ «گزی» آغاز شد و سپس به برخورد شدید پلیس با معترضان انجامید. در این طرح جدید قرار بود پارک «گزی» تخریب شده و به جای آن یک پادگان تاریخی بازسازی شود و به یک مرکز خرید مدرن و هتل پنج ستاره تبدیل شود.
پارک «گزی» یکی از پارکهای دوران مدرن ترکیه است که در ابتدای سده بیستم و توسط طراح فرانسوی، هنری پروست، طراحی و ساخته شد. پروست که در دهه ۱۹۳۰ میلادی به دعوت آتاتورک به استانبول آمده بود، مسئول تهیه طرحی جدید برای توسعه این شهر شد. در طرح پروست، یک پادگان قدیمی مربوط به دوران عثمانی که در این مکان قرار داشت تخریب و به جای آن پارکی جدید به نام پارک «گزی» ساخته شد. پارک «گزی»، پس از آن به یکی از نشانههای شاخص شهری مدرن در استانبول تبدیل شد؛ پارکی که گرچه در سالهای اخیر به سبب بیتوجهی با آسیبهایی روبهرو شده، اما همچنان به دلیل ارزشهای محیطی و طراحی، بخشی از شاخصههای شهری استانبول به شمار میآید.
طرح تخریب پارک «گزی» و بازسازی پادگان دوران عثمانی در این مکان هم از نظر فعالان محیط زیست و هم از نظر کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی در استانبول غیر قابل قبول و غیر علمی است. احداث پارک «گزی» در حدود ۸۰ سال پیش گرچه با تخریب یک پادگان عثمانی و حذف کردن بخشی از تاریخ استانبول همراه بوده است، اما اکنون خود این پارک و طراحی سده بیستمی آن بخشی از تاریخ شهر و تاریخ معماری و تحولات آن است و به عقیده فعالان مدنی در این شهر باید حتماً حفظ شود. تخریب پارک «گزی»، تخریب محیط زیست و از بین رفتن درختان این پارک را نیز به همراه خواهد داشت.
پارک «گزی» به دلیل ارزشهای محیطی و طراحی، بخشی از شاخصههای شهری استانبول به شمار میآید.
اما پرسش دیگر این است که چرا باید با بازسازی یک عمارت تاریخی مخالفت کرد؟ موضع فعالان میراث فرهنگی در این رابطه چیست؟ آیا مگر تصمیم دولت برای دوباره ساختن یک عمارت تاریخی ویرانشده کار اشتباهی است؟
در خصوص بازسازی این پادگان دوران عثمانی، فعالان میراث فرهنگی و همچنین کمیته ملی ایکوموس ترکیه یا شورای محوطهها و بناها که یک نهاد غیر دولتی است موضعی مشخص و مخالف دارند.
کمیته ملی ایکوموس ترکیه پیشتر ضمن انتشار بیانیهای دلایل خود را برای مخالفت با این طرح اعلام کرده است. به گفته اعضای این کمیته، بازسازی یک عمارت تاریخی تنها زمانی قابل انجام است که اسناد و مدارک معتبر تاریخی از آن ساختمان در دست باشد. در مورد این پادگان تاریخی، گرچه عکسهایی از نمای خارجی آن موجود است، اما به هیچوجه اطلاعی از داخل ساختمان، ابعاد و اندازه دقیق آن و همچنین سازه و مصالح به کار رفته در آن موجود نیست. همچنین این کمیته معتقد است پارک «گزی» اکنون جایگاه خود را در شهر فعلی استانبول پیدا کرده است و حذف آن دیگر صحیح نیست.
از سوی دیگر طرح بازسازی این پادگان قدیمی منجر به پدید آمدن ساختمانی خواهد شد که فقط بهنظر تاریخی میآید، اما در اصل فاقد اصالت است. ساختمان قدیمی اصلی چندین دهه پیش نابود شده است و تلاش برای ساختن چیزی شبیه آن، تنها میتواند نتیجهای «غلطانداز» داشته باشد. حاصل آن هرچه باشد، یک ساختمان تاریخی نیست، بلکه بازنمایی غیر دقیق یک بنای تاریخی است و اینکار به هیچوجه در زمره حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی قرار نمیگیرد.
با توجه به شرایط موجود، کمیته ایکوموس ترکیه و دیگر فعالان میراث فرهنگی در این شهر تلاش برای بازسازی این پادگان قدیمی را با ساختن «دیسنیلند» و پارک بازی در یکی از نقاط کلیدی شهر مقایسه کردهاند؛ اتفاقی که به اعتقاد آنان نتیجهاش یک بازنمایی «کیچ» یا باسمهای خواهد بود.
میدان تقسیم همواره محل تظاهرات گروههای مختلف در ترکیه بوده است. طرحهای جدید شهری برای این محل، هرچه بیشتر امکان تجمع مردم و امکان حضور و گذر عابران پیاده را محدود میکند و آن را به مرکز خرید بزرگی تبدیل خواهد کرد و برای جلب نظر گردشگران و توریستها طراحی شده.
بازسازی این پادگان قدیمی البته وجوه دیگری نیز دارد. این طرح در حقیقت بخشی از طرح بزرگتری است که میدان تقسیم استانبول را هرچه بیشتر به یک مرکز خرید تبدیل میکند که اتومبیلها نیز بتوانند راحتتر در اطراف آن گردش کنند؛ طرحی که با تخریبهای دیگری نیز همراه خواهد بود. چند ماه پیش گروهی از فعالان مدنی و میراث فرهنگی در استانبول به خاطر اعتراض به طرح تخریب یک سینمای قدیمی در خیابان استقلال دستگیر شدند. در آن طرح نیز قرار است سینما «امک»، یکی از قدیمیترین سینماهای شهر، به یک مرکز خرید تبدیل شود. خیابان استقلال جزو خیابانهای مشهور در مرکز شهر استانبول است که به همین میدان تقسیم منتهی میشود.
واقعیتهای دیگری نیز در اطراف میدان تقسیم خفته است. این میدان همواره محل تجمعات، اعتراضها و تظاهرات گروههای مختلف در ترکیه بوده است. طرحهای جدید شهری برای این محل، هرچه بیشتر امکان تجمع مردم و امکان حضور و گذر عابران پیاده را محدود میکند و آن را به مرکز خرید بزرگی تبدیل خواهد کرد که بیشتر مناسب دسترسی از طریق اتومبیل است و برای جلب نظر گردشگران و توریستها طراحی شده. از اینرو برخی معتقدند در پشت چنین طرحهایی، علاوه بر اهداف اقتصادی، اهداف سیاسی نیز وجود دارد.
استانبول در سالهای اخیر شاهد توسعه و ساخت و سازهای بسیار زیادی بوده است، اقداماتی عمرانی که گرچه با استدلال رشد اقتصادی توجیه شده، اما در عمل به محیط زیست و هویت تاریخی این شهر آسیبهای فراوانی وارد کرده است. معترضان میدان تقسیم در طول تجمعات خود همچنین به ساخته شدن پل جدیدی روی «تنگه بسفر» اعتراض کردهاند؛ پلی که ساخته شدن آن ضربه مهلکی به باقیمانده فضای سبز و جنگلی استانبول است.
اعتراضهای اخیر در استانبول جنبهها و وجوه مختلفی دارد، اما نقطه آغاز آن دفاع شهروندان از میراث فرهنگی و محیط زیست شهری خود است.