آلودگی هوای ناشی از سوزاندن مازوت در نیروگاه‌ها و مراکز صنعتی دست‌کم در تهران، اصفهان و اراک به تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها منجر شد. آموزش و پرورش شهر تهران یکشنبه ۱۱ دی/یکم ژانویه پس از جلسه کارگروه اضطرار آلودگی هوا که شنبه برگزار شد، در اطلاعیه‌ای خبر تعطیلی دو روزه مدارس را به‌خاطر «استمرار آلودگی هوا در کلانشهر تهران» اعلام کرد.
در اراک هم به‌دلیل آلودگی شدید هوا و رسیدن سطح آلودگی به «ناسالم برای همه گروه‌ها» مدارس ابتدایی غیرحضوری اعلام شدند.
شرکت کنترل کیفیت هوا در آخرین گزارش خود اعلام کرد پایتخت ایران از ابتدای سال جاری تنها دو روز هوای سالم داشته است. شهروندان چند شهر دیگر از جمله اصفهان و اهواز هم به‌صورت مشابه با آلودگی هوا درگیر بوده‌اند. به تأیید بسیاری از مقام‌ها و مسئولان جمهوری اسلامی این آلودگی به اجبار صنایع و نیروگاه‌ها به استفاده از مازوت برمی‌گردد.
وزارت نفت در سال‌های گذشته برای تأمین نظر واحدهای پتروشیمی، بسیاری از نیروگاههای برق کشور را مجبور کرده است به جای گاز از مازوت استفاده کنند. سوزاندن مازوت در این نیروگاه‌ها به عنوان یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا در شهرهای ایران و افزایش سطح آلوده‌کننده اوزون به عنوان یکی از عوامل سرطان‌زاست.
مازوت یا نفت کوره از هیدروکربن‌های نفتی است که در مراحل پالایش نفت خام پس از نفتا، بنزین و نفت سفید به‌دست می‌آید و به‌دلیل رنگش نفت سیاه نیز خوانده می‌شود. این ماده بسیار آلوده‌کننده است و در نیروگاه‌ها به‌عنوان سوخت پشتیبان گاز طبیعی مورد استفاده قرار می‌گیرد. براساس گزارش‌های منتشرشده در سال‌های گذشته تحریم‌های نفتی به پُر شدن مخازن مازوت منجر شده و برای اینکه در جایی به مصرف برسد به نیروگاههای برق تحویل شده تا به‌عنوان سوخت سوزانده شود.
سوزاندن مازوت سطح آلاینده دی‌اکسید گوگرد را در هوای مناطق مختلف ایران به‌طرز بی‌سابقه‌ای افزایش داده و به صدها برابر سطح مجاز رسانده است.
افزایش دی اکسید گوگرد به گفته پزشکان باعث عفونت سیستم تنفس فوقانی می‌شود.
محمدمهدی میرزایی قمی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در روزهای پایانی آذر رسماً این افزایش را تأیید کرد. او در یک مصاحبه تلویزیونی گفت:
«رصد‌ها نشان می‌دهد از تاریخ ۲۲ تا ۲۵ آذر افزایش چشمگیر در آلایندگی دی‌اکسید گوگرد داشتیم و اوج آن در تاریخ ۲۴ آذر ماه بود. طی ۷ سال گذشته سطح آلاینده دی‌اکسید گوگرد در این بازه زمانی سال بی‌سابقه بود و این احتمال وجود دارد منبع آن براساس بررسی‌های انجام شده مربوط به منابع غیرمتحرک و سوخت مصرفی آن‌ها باشد.»
همزمان عباس شاهسونی، رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت هم این مسئله را تأیید کرده و گفته بود:
«ما طی سال‌ها مشکل دی‌اکسید گوگرد را داشتیم که با توجه به حذف گوگرد از سوخت این مشکل هم برطرف شد؛ اما طی روزهای گذشته به ویژه ۲۲ تا ۲۵ آذر افزایش ۳ تا ۵ برابری غلظت دی‌اکسید گوگرد در شهر تهران را شاهد بودیم که این نشان می‌دهد برخی از صنایع اقدام به استفاده از سوخت‌های حاوی گوگرد کردند.»
مقام‌های مسئول در سال‌های گذشته تنها یک واکنش به فاجعه آلودگی ناشی از مازوت نشان داده‌اند: انداختن بار مسئولیت بر عهده شهروندان و مصرف‌کنندگان انرژی.
دادستان کل کشور: مسئولیت سوزاندن مازوت در نیروگاه‌ها با مردم است
محمدجعفر منتظری، دادستان کل کشور هم روز گذشته موضع مشابهی را گرفت و در مصاحبه با خبرگزاری حکومتی فارس گفت:
«آن شهروندی که سوار بر اتومبیل می‌شود و مسایل را رعایت نمی‌کند و کارخانجات و شهرداری‌ها و وزارت نفت هر کدام یک نوع تقصیر دارند. آن راننده اتوبوسی که در ایستگاه اتوبوس را روشن می‌گذارد و مواد کشنده از اگزوز ماشین او خارج می‌شود، آن شهروندی که ماشینش را به موقع تعمیر نمی‌کند، شهروندی که وسایل گرمایشی منزل و محل کار را درست تنطیم نمی‌کند، همه در آلودگی هوا نقش دارند.»
منتظری در ادامه اظهاراتش خبر داد که از چندین مخزن سوخت مازوت «به درخواست مسئولان» رفع پلمپ کرده است. او این اقدام را هم نتیجه بالابودن مصرف برق در خانه‌ها و آلودگی مازوت را اجتناب‌ناپذیر خواند و گفت:
«سال گذشته بنا به دستور دادستان‌ها چندین مخازن سوخت مازوت را پلمپ کردیم. اما مسئولین گفتند چنانچه این پلمپ‌ها برداشته نشوند با خاموشی برق مواجه خواهیم شد. به ناچار برای اینکه مردم از نعمت برق برخوردار باشند یک مدت در سال پلمپ مخازن برداشته می‌شود و اجازه استفاده مازوت را به نیروگاه‌ها می‌دهیم. استفاده از مازوت همان و آلودگی هوا همان.»
دادستان کل کشور در ادامه از مسئولان جمهوری اسلامی در آلودگی هوای ناشی از مازوت به کل سلب مسئولیت کرد و گفت:
«اکنون با نوعی تناقض مواجه هستیم که تنها مردم می‌توانند آن را حل کنند».
او افزود:
«اگر همه ما عادت کنیم که در فصل زمستان از حداقل گرما استفاده کنیم و اجازه بدهیم که گاز مورد نیاز نیروگاه‌ها تامین شود، قطعاً آلودگی هوا کاهش پیدا می‌کند.»
عیسی کلانتری، رئیس وقت سازمان حفاظت محیط زیست که سازمان متولی اجرای «قانون هوای پاک» محسوب می‌شود، از نخستین کسانی بود که در پاسخ به صداهای نگران درباره سلامت شهروندان به‌صراحت گفت:
«اگر خانواده‌ها در مصرف گاز صرفه‌جویی نکنند، استفاده از مازوت در صنایع و نیروگاه‌ها به‌عنوان سوخت اجتناب‌ناپذیر است.»
بیژن نامدار زنگنه، وزیر وقت نفت هم سال گذشته موضع مشابهی گرفت و مردم را مسئول اتلاف انرژی و بالارفتن مصرف برق و گاز و در نتیجه سوخت بیشتر مازوت خواند. او کاهش مصرف مازوت را به کاهش مصرف برق منوط کرد.
فریدون عباسی، رئیس کمیسیون انرژی مجلس هم در ابتدای زمستان گذشته از مخالفان استفاده از سوخت مازوت انتقاد کرد و دلایل کمبود گاز را «عدم صرفه‌جویی از سوی مردم» و «نبود مدیریت منسجم در حوزه انرژی» دانست. او گفت: «اگر نیروگاه‌ها مازوت نسوزانند در فصل سرما با ۲۵ درصد خاموشی مواجه خواهیم بود لذا استفاده از مازوت در شرایط فعلی ضروری است، حتی اگر مدافعان محیط زیست، روشنفکران و هنرمندان با آن بدون ارائه راه حلی مخالفت کنند.»
در عین‌حال شهروندان بیشتری به‌خاطر آلودگی هوا روانه بیمارستان‌ها می‌شوند و شمار بیماران تنفسی و قلبی که جان خود را از دست می‌دهند، رو به افرایش است. در اصفهان به اذعان مسئولان دولتی مازوت سوزی طی سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ مرگ و میر را تقریباً دو برابر افزایش داده است.
مینو محرز، متخصص بیماری‌های عفونی هم به‌همراه چندین تن از مقام‌های پزشکی در استان‌های محل آلودگی از جمله خوزستان، هشدار دادند آلودگی هوا به شیوع ویروس سنسیشیال تنفسی یا RSV به‌خصوص در کودکان که به بروز عفونت در ریه و مسیر تنفسی می‌شود، دامن زده است.
به گفته حبیب حی‌بر، معاون درمان علوم پزشکی جندی شاپور اهواز گفته در روزهای ۱۵ تا ۲۶ آذر هفت هزار کودک زیر ۱۲ سال با عفونت های تنفسی به بیمارستان‌های این شهر مراجعه کردند و این شهر «با پیک عفونت‌های تنفسی در کودکان مواجه است». او گفته تعداد بیماران تنفسی نسبت به مدت مشابه یک سال قبل سه و نیم برابر افزایش یافته است.