روز مادر روزی است که به یادبود و پاسداشت مادران در سراسر جهان جشن گرفته می‌شود. در بیشتر کشورهای دنیا، دومین یکشنبه از ماه می را به عنوان روز جهانی مادر جشن می گیرند و در برخی کشورها هم این روز مصادف با هشتم مارس روز جهانی زن است.
با ارجاع به آثار کلاسیکی همچون «شرف‌نامه» نظامی گنجوی و «شاهنامه» فردوسی می‌توان فهمید که در فرهنگ ایران کهن، روز زن و روز مادر همزمان با جشن اسفندگان در پنجم اسفندماه بوده‌است.
در ایران پس از جمهوری اسلامی روز زن و روز مادر، ۲۰ جمادی‌الثانی زادروز دختر پیامبر اسلام، فاطمه زهراست.
پیش از انقلاب اسلامی اما از سال ۱۳۳۹، ۲۵ آذر سالروز تأسیس کانون حمایت از مادران و نوزادان به عنوان روز مادر گرامی داشته می‌شد. این انجمن در سال ۱۳۱۹ به فرمان رضا شاه پهلوی ایجاد شده بود.
پس از انقلاب ۱۳۵۷ در راستای پالایش سیستماتیک، تاریخ این روز نیز تغییر کرد؛ تغییری که گواهی بر ایدئولوژیک‌کردن نگاه به زنان در ساختار حاکمیت جمهوری اسلامی بود. از همان زمان عده‌ای بر این باور بودند که این تغییر، برای جلوگیری از حرکت‌های جنبش زنان و تغییر شکل سنتی خانواده‌ها صورت گرفته‌است.
در راستای جنبش‌های سیاسی-اجتماعی چند دهه گذشته در ایران، انتقاداتی درباره پاسداشت این روز در میان شهروندان قوت گرفته است، انتقاداتی که حاکی از گسست هرچه بیشتر دو طبقه سنتی-مذهبی و طبقه متوسطی است که اعتقادات مذهبی ندارد و با آرا حکومت به‌طور جدی مخالف است.
روز زنی که به بر نقش مادری پافشاری دارد
سمانه سوادی، یکی از کنش‌گران حوزه زنان در این باره در توییتر خود نوشته است: این روز به شکل رسمی روز «زن» نامگذاری شده و در واقع ما در ایران روزی به‌عنوان روز «مادر» نداریم. این‌که روز «زن» به‌عنوان روز «مادر» شناخته می‌شود می‌تواند ناشی از تبلیغات گسترده و رواج باور عمومی «کمال زن در مادر شدن است» باشد.
کاربر دیگری در تکمیل این اظهار نظر سوادی گفته است: «یا بهتر است بگوییم به‌عنوان یک زن تا مادر نباشی به رسمیت شناخته نمی‌شوی.»
این حاکی از خشم طبقه‌ای از جامعه در برابر به‌رسمیت نشناختن زنان بدون ایفای نقش مادری توسط ایدئولوژی اسلامی-شیعی حاکمیت در ایران امروز است.
روزی با یاد مادران داغدار آبان و دیگر حوادث این ۴۳ سال
عده‌ای دیگر از شهروندان با انتشار تصاویر گوهر عشقی -مادر ستار بهشتی-، ناهید شیرپیشه -مادر پویا بختیاری که در جریان حوادث آبان ۹۸ در مهرشهر کرج با اصابت گلوله جان باخت-، مادران ندا آقا سلطان، سهراب اعرابی و دیگر مادران داغدار جانباختگان اعتراضات سال ۸۸، و همین‌طور مادران داغدیده پس از انقلاب اسلامی همچون مادران خاوران و مادرانی که فرزندان‌شان را طی حادثه سرنگونی هواپیمای اوکراینی از دست دادند اظهار نظرهایی با این مضمون دارند: «روز مادر برای ما نه امروز که هر روزی با یاد شما و داغ بزرگ شماست.»
به‌نظر می‌رسد ایدئولوژی جمهوری اسلامی برای پاسداشت مقام مادری که سال‌هاست تلاش دارد نمونه ایده‌آل آن را با ترویج ایده سنتی خانواده بسازد چندان موفق نبوده است و مادر در ذهن بسیاری از شهروندان امروز جامعه ایران، همین مادرانی هستند که اتفاقا در راهی کاملا متضاد با ایده حاکمیت هزینه گزافی همچون فقدان فرزند در راه آزادی می‌پردازند.
روز زن ایدئولوژیک، روزی که به رسمیت شناخته نمی‌شود
یکی دیگر از شهروندان درباره به‌رسمیت نشناختن روز مادر در جمهوری اسلامی می‌گوید: «برای من روز تولد زنی که پدرش در کتابش نوشت «می‌توانید همسرانتان را کتک بزنید»، همسرش گفت «زنان ناقص‌العقل و ناقص‌الایمانند» و خودش در ۹ سالگی ازدواج کرده و احتمالا از زندگی چیز زیادی نفهمیده و حتی زندگی فرزندان و نوه و نتیجه‌گانش هم پر از خون و ستم بوده و تنها حرکت اعتراضی‌اش دعوا با ابوبکر بر سر ملک پدرش بوده و از همه مهم‌تر هیچ حکمت و خطابه و نوشته‌ای که به درد زندگی فرد یا افرادی بخورد در زندگی‌اش نیست، معنایی مثل روز مادر ندارد. البته روحانیون شیعه شأن و مقام خوبی به این مادر که سرگذشت زندگی‌اش مروج کودک-همسری بوده داده‌اند و ما ایرانی‌ها هم انگار همواره عاشق ژن خوب بودیم که نتیجه‌اش را هم در طول تاریخ دیده و داریم همچنان می‌بینیم.»
این شهروند در ادامه اظهار نظرش می‌گوید: «البته او هر جور زندگی کرده به خودش مربوط است اما گاهی دلم به حال ملتم می‌سوزد، خلاصه که امروز برای من اصلا روز مادر نیست.»
در نهایت این شهروند معتقد است روزی را خودش به‌عنوان روز مادر برای تشکر از مادرش انتخاب می‌کند، روزی مصادف با زادروز زنی موثر در تاریخ جنبش زنان.
همه این‌ها در حالی است که عده‌ای از مردم نظیر بازیگران و چهره‌های شناخته‌شده هم بدون توجه به سویه ایدئولوژیک انتخاب چنین روزی، با انتشار تصاویر مادران‌شان در شبکه‌های اجتماعی این روز را تبریک می‌گویند اما این که اعتراض به انتخاب چنین روزی برای پاسداشت مادران در میان عده قابل توجهی شدت گرفته است، نشان از گسستی جدی در بدنه حاکمیت و عموم مردم جامعه است؛ گسستی میان دو طبقه که جلوه دیگر آن را نیز می‌توان در انتشار گسترده تصاویر مادران داغدار سال‌های پس از انقلاب در این روز دید و در تلاشی که این شهروندان علیه فراموشی دارند. چنان‌که میلان کوندرا در کتاب «خنده و فراموشی» نوشته است:
«ستیز با قدرت، ستیز حافظه با فراموشی است.»