دسترسی کودکان پناهنده به آموزش رسمی در یونان دشوار است. برای بسیاری از کودک-پناهندگان، آموزش برای چندین سال متوقف میشود و آنها شانسی برای حضور در سر کلاسهای درس ندارند. برای بسیاری، تحصیل می‌تواند دلیلی برای مهاجرت یا استفاده از فرصتی در کشور میزبان باشد. در یونان، کسانی که پناهجو یا پناهنده هستند، حق تحصیل دولتی در این کشور را دارند، اما تنها حدود اندکی بالاتر از ۵۰ درصد کودک-پناهندگان از این امکان بهره‌مند شده‌اند. بر اساس آمارها، از هر ۷ کودکی که در کمپهای پناهندگی در یونان زندگی می‌کنند، تنها یکی از آنها توانسته در سال تحصیلی گذشته به مدرسه برود.
طرد کودکان پناهنده از سیستم آموزشی یونان در طول همه گیری کووید-۱۹ به سطح بی سابقه‌ای رسید و واکنش‌هایی را از سوی بخش آموزش، اعضای پارلمان و جامعه مدنی این کشور برانگیخت.
بسیاری از کودکان بیش از یک سال است که قادر به حضور در مدرسه نیستند، در حالی که برخی دیگر هرگز موفق به ثبت نام نشده‌اند. در همین حال مقامات روال جدیدی پیش گرفته‌اند که به نگرانی‌ها افزوده. مطابق این روال می‌خواهند آموزش کودکان پناهنده را به آموزش غیر رسمی از طریق سازمان‌های غیر دولتی تقلیل دهند و صرفاً محدود به آن دسته از کودکانی کنند که در داخل کمپها و یا پروژه‌های اسکان موقت حضور دارند.
وضعیت از زبان یک کودک
فاطمه ۱۰ ساله را در یکی از کمپهای نزدیک شهر آتن ملاقات کردم. او می‌گوید:
«اولین باری که ما بچه‌ها را از کمپ به مدرسه فرستادند، فقط ما بچه‌های کمپ بودیم. هیچ کس دیگری در مدرسه نبود. ما بچه‌های یونانی یا معلمی را ندیدیم. ما از یک معلم فقط یاد گرفتیم چطور به زبان یونانی بگویم “سلام، خوبی؟” مثل مدرسه نبود… حالا با بچه‌های یونانی شروع کردم به رفتن به مدرسه روزانه. بچه‌های زیادی از کمپ من به آنجا میروند. این را بسیار دوست دارم. بچه‌های یونانی فقط به من “سلام” می‌گویند، اما ما زیاد حرف نمی‌زنیم و با ما بازی نمی‌کنند. از چند وقت پیش، معلمی ما را از کلاس بیرون می‌آورد و به هشت کودک “کمپی” به طور جداگانه درس می‌دهد. تا او آمد، من فقط در کلاس نشسته بودم و کاری انجام نمی‌دادم. من نتونستم چیزی بفهمم هیچ کس هم از من چیزی نخواست و به من نگفت که کاری انجام دهم. بچه‌های یونانی تمرین می‌کردند و مشق داشتند، اما من هیچ کاری نمی‌کردم. در وقت استراحت، بچه‌های افغان کنار هم می‌نشینند و بقیه بازی می‌کنند. من هیچ دوست یونانی ندارم. کاش داشتم. من دوست دارم یک دوست داشته باشم… من عاشق یادگیری هستم. من خیلی مصمم هستم. من از زمانی که خیلی کوچک بودم می‌خواستم پزشک شوم، دکتر قلب.»
در کمپها
بیش از ۱۰۴هزار کودک در سن مدرسه که به تنهایی یا به همراه خانواده خود دنبال پناهندگی در یونان هستند، در کمپ‌هایی در جزایر دریای اژه و همچنین سرزمین اصلی یونان زندگی می‌کنند، اما بنا به آمار سازمان‌های جهانی از جمله دیده بان حقوق بشر، ۸۶ درصد از این کودکان در طی سال ۲۰۲۱ نمی‌توانستند به مدرسه بروند.
در کمپهای پناهندگی موجود در جزایر، تنها ۷ نفر از ۲۱۰۰ کودک موفق شده بودند تا به مدرسه بروند.
طبق داده‌های سازمان ملل و دولت یونان، در طول سال تحصیلی ۲۰۱۹-۲۰۲۰، در مجموع ۳۱هزار کودک پناهنده در سن مدرسه در داخل یا خارج از کمپها زندگی می‌کردند، اما تنها حدود ۱۳هزار نفر به مدرسه می‌رفتند. البته دولت آمار دقیق ثبت نامها را منتشر نمی‌کند.
وضعیت ساکنان هتل‌های برنامه اسکان سازمان جهانی مهاجرت
در مصاحبه با دو خانواده که از هتل‌های برنامه اسکان سازمان جهانی مهاجرت به آتن می‌آمدند دریافتم که کودکان آنها عملا طی ۲ سال گذشته هیچ شانسی برای تحصیل نداشتند.
رسول پدری که تلاش کرد تا کودکانش را در مدرسه ثبت نام کند می‌گوید:
«ما دو سال و پنج ماه است که در یونان هستیم و فرزندانم به مدرسه نرفته‌اند… ما را به هتلی در کوهستان منتقل کردند… بچه‌ها چهار ماه دور از مدرسه ماندند، دور از همه چیز. بعد ما را به سه هتل دیگر منتقل کردند و ما هم مدام اصرار می‌کردیم که بچه‌ها را به مدرسه ببرند که کرونا شروع شد… بالاخره بچه‌های ما را در مدرسه ثبت نام کردند… قبل از شروع مدرسه، ما را دوباره به هتل دیگری بردند و بعد به آتن منتقل کردند… ما واقعاً می‌خواهیم فرزندانمان به مدرسه بروند. هر جا می‌رفتیم اولین درخواست ما این بود که بچه هایمان را در مدرسه بگذاریم. اما هیچکس به حرف ما گوش نکرد.»
یونان عملاً کودکان پناهجو و پناهنده را از مدارس حذف می‌کند
طی ماه سپتامبر، دو سازمان در یونان خواستار اقدام فوری دولت یونان و اتحادیه اروپا برای رسیدگی به موضوع تعداد بسیار کم کودکان پناهنده در مدرسه شدند.
فقدان معلم کافی، نبود امکانات مناسب حمل و نقل عمومی و همین طور مشکلات ناشی از تأثیر کووید-۱۹ باعث تشدید مشکل است.
سازمان «کودکان را حفظ کنید» و «شورای علی پناهندگان یونان (GCR)» در بیانه‌ای مشترک اعلام کرده‌اند که یونان عملاً کودکان پناهجو و پناهنده را از مدارس حذف کرده و آنها را از حق تحصیل محروم می‌کند.
مشکل زبان
احمد کودکی است که او را در مرکز نگهداری کودک-پناهندگان بی سرپرست ملاقات کردم. او اهل سوریه است و در طی ۴ سالی که در یونان بود، تنها برای مدت کوتاهی توانسته بود در کلاسهای درس حاضر شود:
«مرا به یک مدرسه بردند و گفتند اینجا می‌توانم درس بخوانم. آموزش اما فقط به زبان یونانی است و من اصلا نمی‌فهمیدم که چه خبر است. از هیچ چیزی سر در نمی‌آوردم و فقط در کلاس می‌نشستم. بعد از مدتی دیگر به کلاس نرفتم و کسی هم چیزی نگفت.»
احمد ۱۶ سال دارد و قرار است به زودی به خواهرش در فرانسه ملحق شود و می‌گوید آنجا همه چیز برای تحصیل فراهم است و دیگر نمی‌خواهد در یونان تلاش کند تا درس بخواند. او با کمک خواهرش و یکی از داوطلبانی که به مرکز نگهداری می‌رود، زبان فرانسه یاد می‌گیرد.
خلیل ۱۳ ساله یکی دیگر از همین کودکان است که به همراه برادر خود در مرکز دیگری زندگی می‌کند. او می‌گوید از رفتن به مدرسه خوشحال است، اما برای ادامه تحصیل، یاد گرفتن زبان یونانی خیلی سخت است و برخی از معلمین اصلا اهمیتی نمی‌دهند که دانش آموزان تازه وارد این زبان را بلد نیستند:
«معلم ریاضی ما زن مهربانی است اما خوب به انگلیسی مثلا درس نمی‌دهد. تازه اگر هم درس بدهد خیلی از ماها آنرا نمی‌فهمیم چه برسد به حتی زبان یونانی. او تلاش می‌کند همزمان کمی یونانی هم به ما یاد بدهد اما خیلی سخت است. بیشتر وقت ما به بازی کردن و نقاشی می‌گذرد.»
کاترینا، یکی از معلمان شاغل است که طی امسال موفق شده است در یکی از کمپهای پناهندگی آتن به تدریس مشغول شود. از او در مورد شرایط کلی آموزشی پرسیدم که در پاسخ می‌گوید:
«تعداد معلمان استخدام شده ناکافی است. علاوه بر این، از بسیاری از معلمان جایگزین درخواست شد تا به کلاسهای آموزش زبان یونانی در ابتدای سال تحصیلی کمک کنند و هرگز به کلاسهای اصلی نرسیدند. در نتیجه، برخی از کودکانی که در این سال تحصیلی در مدارس دولتی ابتدایی ثبت‌نام کردند، تنها می‌توانستند در کلاسهای عادی شرکت کنند بدون اینکه بتوانند با همسالان خود همراه باشند و یا با آنها ارتباط برقرار کنند.»
دوری از مدرسه
اخیراً توسط وزارت آموزش و پرورش یونان در پارلمان این موضوع مطرح شده است که مکان کمپهای پناهندگان به خودی خود چالشی برای تحصیل کودکان ایجاد می‌کند. حتی در مواردی که زیرساخت‌ها و منابع انسانی لازم در مدارس دولتی ایجاد شده باشد، ممکن است شرایط مناسب برای حمل و نقل کودکان پناهنده و یا معلمین به مدارس در دسترس یا کافی نباشد.
تا سال گذشته، دولت بودجه لازم برای حمل و نقل را به سازمان جهانی مهاجرت اختصاص می‌داد تا حمل و نقل را از اردوگاه‌ها مدیریت کند، که اغلب بیش از ۱۰ کیلومتر دورتر از نزدیکترین مدرسه قرار داشتند.
برای مثال در کمپ پناهندگی ریتسونا در شمال شهر آتن با فاصله دو ساعته از شهر، تنها سه اتوبوس از سیزده اتوبوس مورد نیاز فراهم شده بود. در چند مورد گزارش شده، اتوبوس‌های سرویس‌های مدارس کودکان، به دلیل ترس و خطرات کووید-۱۹ کودک-پناهندگان ساکن در کمپها را نمی‌پذیرفتند. به این ترتیب به دلیل کافی نبود امکانات حمل و نقلی، بسیاری از معلمان نیز که وظیفه آموزش کودکان پناهنده را بر عهده داشتند، هرگز نتوانستند به آنها دسترسی مناسب پیدا کنند.
افسردگی
محمد ماجد اهل سوریه پدر سه فرزند است که در مورد وضعیت تحصیل آنها در دوره قرنطینه عمومی می‌گوید:
«ما هفت نفر بودیم در یک کانتینر. بچه‌های من تمام روز داخل آن می‌نشستند. روح و روان آنها خیلی بد شده بود و افسرده بودند. نه جایی برای بازی و نه جایی برای یادگیری وجود داشت. به دلیل کرونا فقط یک نفر از هر خانواده می‌توانست روزی دو ساعت کمپ را ترک کند. تعدادی از کودکان کمپ به مدرسه می‌رفتند، اما هر خانواده حداقل یک فرزند خود را می‌توانست به مدرسه بفرستد. برای فرزندانم سخت بود که برخی از دوستان خود را که به مدرسه می‌رفتند ببیند.»
او و خانواده اش اکنون در آتن هستند و دو دخترش به مدرسه ابتدایی میروند.
آموزش از راه دور
از برخی خانواده‌ها که تجربه زندگی در کمپها را داشتند این سوال را پرسیدم که چه بر سر آموزش از راه دور افتاد. تجربه عمومی بسیار ناامید کننده بود.
اکرم مادر دو دختر ۱۱ و ۱۷ ساله می‌گوید:
«ما یک موبایل داشتیم که برنامه درسی را روی آن نصب کردم. بچه‌ها درس می‌خواندند اما باید پول زیادی برای اینترنت میدادم. هر بار بچه‌ها درس می‌خواندند باید دوباره تا ۳۵ یورو پول میدادم. تا وقتی یک گوشی دو سیم کارت داشتم خوب بود. همیشه ۱۰ یورو میدادم تا سیم کارتهای یک بار مصرف بخرم و به اندازه ۱۰ گیگ یا بیشتر اینترنت می‌گرفتم و خوب بود اما وقتی گوشی خراب شد دیگر پولم نمی‌رسید. اینترنت خیلی گران است. خیلی از خانواده‌ها همین مشکل را داشتند و بچه‌ها نمی‌توانستند درس بخوانند. برخی اصلا گوشی موبایل هم نداشتند.»
پدر دیگری می‌گوید:
«در طول قرنطینه، زمانی که بچه‌ها مجبور بودند به مدرسه اینترنتی بروند، خیلی وقتها مجبور بودند درس را متوقف کنند. ما در کمپ وای فای داریم، اما فقط در نزدیکی دفاتر سازمان‌ها و یا مدیریت کار می‌کند. وقتی مدرسه برای اولین بار در نوامبر تعطیل شد، بچه هایم آمدند و گفتند که مدرسه به دلیل قرنطینه تمام شده. فرزندان من دوباره همه چیز را فراموش کردند. اگر اینترنت بود می‌توانستند درس بخوانند اما خوب نیست. بنابراین، آنها دوباره در اتاقشان می‌نشستند و قادر به یادگیری نبودند. ما از مدیریت کمپ خواستیم فضایی با وای فای فراهم کند تا فرزندان ما بتوانند در کلاسهای اینترنت شرکت کنند. اما این کار را نکردند. هیچ فضایی وجود نداشت، چون خیلی از سالنها و یا محیطهای با سایه بان پر از خانواده‌های بی خانمان بود. در کمپ شیستو، هیچ کودکی موفق نشد یک سال کامل را مدرسه برود. ان، جی، اوها می‌گفتند یونانی‌ها فرزندان شما را در مدارس خود نمی‌پذیرند.»
دولت یونان با همکاری شرکت سیسکو، برنامه آموزشی را برای نصب روی انواع گوشیهای موبایل و کامپیوتر فراهم کرد که نیاز به دسترسی مداوم به اینترنت داشت. عدم وجود سیگنال مناسب و یا سرعت پایین اینترنت بطور کلی مشکلات فراوانی را در این مورد برای خانواده‌ها ایجاد کرده بود که باعث شد بسیاری توانایی مالی لازم برای تامین اینترنت را نداشته باشند و به این ترتیب کودکان از ادامه تحصیل بازماندند. دوری کمپها از شهرها و ویژگی نقطه کور باعث عدم دسترسی مناسب به سیگنال مخابراطی میشود. برخی از کمپها عملا از داشتن امکان برق پایدار هم محروم هستند و این باعث می‌شد برای ساعت‌های طولانی دسترسی به اینترنت فراهم نشود. این وضعیت مخصوصا در جزایر بدتر است.
کمبود آموزگار و امکانات
علاوه بر این وضعیت آموزش و انتظارات معلمان را هم باید اضافه کرد. نصیر که در یکی دیگر از مراکز نگهداری کودک-پناهندگان بی سرپرست زندگی می‌کند می‌گوید:
«من و چند نفر دیگر را به یک مدرسه بردند که برای رسیدن باید با اتوبوس ۲۰ دقیقه به نزدیکترین ایستگاه مترو برویم. بعدش هم یک ساعت طول می‌کشد تا با مترو برسیم به محل مدرسه. اما حالا ۲ ماه است که معلم نداریم چون آنهایی که قرار بوده به ما درس بدهند به شرایط اعتراض دارند و یکبار هم اعتصاب کرده بودند. حالا مدیر مدرسه به ما گفته مشکلی نیست و برایتان معلم می‌آوریم که هنوز اتفاقی نیفتاده است.»
آناستازیا یک مددکار اجتماعی است که با کودک-پناهندگان کار می‌کند. او می‌گوید دهها کودک را برای سال تحصیلی جدید ثبت نام کرده است اما هیچ کدام آنها واقعا به آموزش دسترسی ندارند چون یا زبانی که آموزش با آن انجام میشود را بلد نیستند و یا امکانات آموزشی مناسب برای آنها وجود ندارد و برخی هم شرایطی دارند که برای رفت و آمد به مدرسه مشکل دارند.
مسئله بودجه اتحادیه اروپا می‌گوید که از سال ۲۰۱۵ به یونان ۳,۴۵ میلیارد یورو بودجه برای “مدیریت مهاجرت” شامل پروژه‌های آموزشی و همچنین ۶۲۵ میلیون یورو برای حمایت از مدارس و تحصیل اختصاص داده است. به طور جداگانه، در سال ۲۰۲۰ اتحادیه اروپا بودجه‌ای ۸۱۶ میلیون یورویی اضافه بر بودجه آموزش ملی یونان را برای کودکان پناهنده فراهم کرد. ائتلافی از گروه‌های حقوق بشری اما دریافته است که اتحادیه اروپا کمک‌های مالی گروه‌های غیردولتی و ارگانهای سازمان ملل را مستقیماً به دولت یونان منتقل کرده است، اما دولت نتوانسته است مبالغ قابل توجهی از این حمایتها را که برای پناهندگان دریافت کرده است، هزینه کند.