جمعی از برندگان جایزه نوبل در نامه‌ای از دبیرکل سازمان ملل متحد خواسته‌اند تا تحقیقات جدید و مستقلی در مورد اعدام هزاران زندانی سیاسی در سال ۶۷ (۳۳ سال پیش) در ایران انجام شود.
نشنال نیوز گزارش کرده است که گروه امضاکننده این نامه از جمله خوزه راموس هورتا، برنده جایزه نوبل صلح سال ۱۹۹۶، در متن نامه خود گفته‌اند:
«ما بر ضرورت تشکیل یک کمیسیون بین‌المللی از سوی سازمان ملل متحد برای بررسی این جنایت عظیم تأکید می‌کنیم.»
امضاکنندگان این نامه همچنین تأکید کرده‌اند که با توجه به رئیس جمهور شدن ابراهیم رئیسی که یکی از اعضای «هیأت مرگ» است، امروز بیش از هر زمان دیگری نیاز به تشکیل این کمیسیون ویژه است تا نقش ابراهیم رئیسی (عضو هیأت مرگ) در فرستادن «مخالفان رژیم به پای چوبه دار» مشخص شود.
همزمان آنتونیو گوترش در تازه‌ترین گزارش خود درباره وضعیت حقوق بشر در ایران، نسبت به ادامه نقض حقوق بشر در ایران و سرکوب شهروندان هشدار داد.
پیش از این (هشتم تیر ماه ۱۴۰۰)، جاوید رحمان، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد در امور حقوق بشر ایران نیز خواهان انجام تحقیقات مستقل در مورد اعدام هزاران زندانی سیاسی در سال ۶۷ و نقش ابراهیم رئیسی، معاون وقت دادستان تهران در این اعدام‌ها شده بود.
او روز دوشنبه ۲۸ ژوئن/۷ تیر در مصاحبه با خبرگزاری رویترز گفته بود که دفترش طی ساله‌ای گذشته شهادت شاهدان و مدارک مرتبط با این اعدام‌ها را جمع‌آوری کرده و اگر شورای حقوق بشر سازمان ملل یا سایر نهادها بخواهند تحقیق مستقلی را آغاز کنند، آماده است تا این شواهد و مدارک را با آن‌ها به اشتراک بگذارد.
- بیشتر بخوانید: گزارشگر ویژه سازمان ملل خواهان تحقیقات مستقل درباره نقش ابراهیم رئیسی (عضو هیئت مرگ) و همدستانش در کشتار ۶۷ شد
بر اساس آمارهای ارائه شده از جمله از سوی سازمان عفو بین‌الملل، دست‌کم تا پنج هزار زندانی شامل اعضای سازمان مجاهدین خلق و گروه‌های چپ‌گرا در اولین هفته‌های پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از سوی جمهوری اسلامی برای جنگ ایران و عراق، در ۳۲ شهر مختلف ایران اعدام شدند.
بر اساس خاطرات منتشر شده از حسینعلی منتظری، قائم مقام وقت روح‌الله خمینی، رهبر و بنیانگذار جمهوری اسلامی، این اعدام‌ها در «دادگاه»هایی چند دقیقه‌ای، بر اساس فتوای روح‌الله خمینی انجام شده است.
منتظری همچنین در فایلی صوتی‌ای که در تاریخ ۱۹ مرداد سال ۹۵ در کانال تگرامی به نام او منتشر شد، در دیداری حضوری با چهار نفر از اعضای «هیأت مرگ» (حسینعلی نیری، حاکم شرع، مرتضی اشراقی، دادستان، ابراهیم رئیسی، معاون دادستان و مصطفی پورمحمدی، نماینده وزارت اطلاعات) خطاب به آنان می‌گوید که نامشان در آینده و در تاریخ جزو جنایتکاران نوشته خواهد شد و اضافه می‌کند که شاید این استراتژی آنان باشد.
بر اساس اسناد و مدارک موجود، برای محاکمه زندانیان عقیدتی-سیاسی، کمیسیونی متشکل از نماینده وزیر اطلاعات، قاضی شرع و دادستان تشکیل شده بود و در راس این گروه حسینعلی نیری قرار داشت. آن‌ها دو بار در هفته با هلیکوپتر بین زندان رجایی‌شهر (گوهردشت) و زندان اوین رفت‌وآمد می‌کردند و به همین دلیل به «کمیسیون هوابرد مرگ» (هیأت مرگ) معروف شدند.
نامه برندگان نوبل اما تلاشی‌ست برای متقاعد کردن سازمان ملل متحد به منظور راه‌اندازی کمیسیون تحقیق درباره اعدام‌های سال ۶۷ که پیش از این برای تعقیب کیفری در اروپا استفاده شده است.
ریچارد روبرتز، برنده جایزه پزشکی نوبل در ۱۹۹۳ در این باره گفته است:
«این موضوعی بسیار وحشتناک است و هنوز در مورد آن به طور گسترده تحقیق نشده است اما حالا زمان آن فرا رسیده که سازمان ملل متحد به آن رسیدگی کند تا ببیند آیا کاری می‌تواند انجام دهد یا نه. آنچه اتفاق افتاده واقعه‌ای دهشتناک بوده است و اکنون یکی از کسانی که آن اقدامات را انجام داده، در موقعیت ریاست جمهوری در ایران قرار دارد که این وضعیت را بدتر می‌کند.»
اما ۲۵ نفر برنده جایزه نوبل در نامه خود به آنتونیو گوترش تأکید کرده‌اند که سازمان ملل باید با تشکیل کمیسیون بین‌المللی تحقیق به «بررسی جنایت عظیم کشتار» در جریان اعدام دسته‌جمعی زندانیان سیاسی در تابستان ۶۷ اقدام کند:
«ما برندگان جایزه نوبل و امضاکنندگان این نامه، در سی و سومین سالگرد کشتار ۶۷ ضمن تکرار همبستگی و همدردی خود را با بستگان و دوستان اعدام‌شدگان و مردم ایران، بر ضرورت تأسیس کمیسیون بین‌المللی از سوی سازمان ملل متحد برای بررسی این جنایت عظیم تأکید می‌کنیم.»
از جمله امضاکنندگان این نامه می‌توان به هاروی آلتر، برنده جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی در سال ۲۰۲۰، بری بریش، برنده جایزه نوبل فیزیک سال ۲۰۱۷، خوزه راموس هورتا، برنده جایزه نوبل صلح سال ۱۹۹۶، وله سوینکا، برنده جایزه نوبل ادبیات سال ۱۹۸۶، رندی شکمن، برنده جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی سال ۲۰۱۳، دیوید وینلند، برنده جایزه نوبل فیزیک سال ۲۰۱۲ و الیور هارت، برنده نوبل اقتصاد سال ۲۰۱۶ اشاره کرد.
از دیگر امضاکنندگان این نامه یوآخیم فرانک، شلدون گلاشو، راجر گیلمن، پل مودریچ، رونالد هافمن و دادلی هرشباخ هستند.
آنان در نامه خود به کشته شدن دست‌کم ۱۵۰۰ معترض در نوامبر سال ۲۰۱۹ (در جریان سرکوب اعتراضات سراسری آبان ۱۳۹۸) هم اشاره کرده‌اند.
پیش از این و در اردیبهشت ماه امسال نیز بیش از ۱۵۰ مقام سابق سازمان ملل و کارشناس حقوق بشر در نامه‌ای سرگشاده از این سازمان خواستند برای رسیدگی به اعدام‌های گسترده زندانیان سیاسی در تابستان ۱۳۶۷ در ایران، یک کمیسیون تحقیق و تفحص بین‌المللی تشکیل دهد:
درخواست مکرر مدافعان حقوق بشر: تشکیل کمیسیون تحقیق مستقل برای رسیدگی به جنایات هیأت مرگ و ابراهیم رئیسی
در آذر ماه سال ۹۷/ دسامبر ۲۰۱۸ هم ۱۲۱ برنده جایزه صلح نوبل در نامه‌ای خطاب به رهبر جمهوری اسلامی خواستار رفتار «انسانی و مناسب» و آزادی «سریع» احمدرضا جلالی، پزشک و پژوهشگر از زندان شده بودند.
آنان در نامه خود خطاب به علی خامنه‌ای نوشته بودند:
«ما از شما می‌خواهیم که شخصا به این موضوع توجه کرده و اطمینان حاصل کنید که به طور انسانی با او رفتار و در اسرع وقت آزاد شود.»
احمدرضا جلالی همچنان در ایران زندانی و زیر حکم اعدام است.
طرح تشکیل کمیسیون مستقل برای تحقیق درباره اعدام‌های سال ۶۷ همواره به عنوان یکی از خواسته‌های مدافعان و فعالان حقوق بشر در ایران مطرح بوده اما به دنبال طرح این موضوع از سوی جاوید رحمان، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران، موضوع به شکلی جدی‌تر مورد توجه قرار گرفته است.
عبدالکریم لاهیجی، حقوقدان، فعال حقوق بشر و رئیس افتخاری فدراسیون بین‌المللی جوامع حقوق بشر پیش از این در گفت‌وگو با زمانه تأکید کرده است که امکان تشکیل کمیسیون تحقیق در ساختار شورای حقوق بشر وجود دارد و در صلاحیت این شوراست که به موضوع رسیدگی کند اما اینکه اراده سیاسی لازم از سوی رئیس شورا و کشورهای عضو وجود داشته باشد یا نه، بحث دیگری‌ست.