موضوع سی و یکمین نظرسنجی زمانه، نقش و عاملیت طبقات و گروه‌های اجتماعی مختلف در تغییرات و اعتراضات بود. این نظرسنجی پس از اعتراضات خوزستان و اعتصاب فراگیر کارگران پیمانی صنعت نفت از تاریخ ۶ تا ۱۶ اوت (۱۵ تا ۲۵ مرداد) برگزار شد. و در آن از اعضای پنل نظرسنجی زمانه و دیگر مخاطبان پرسیده شد: چه کسانی اعتراض می‌کنند؟ کدام طبقه اجتماعی بیشتر در خیابان است؟ کدام گروه اجتماعی پیشرو و محور تغییر اجتماعی در ایران خواهند بود؟
۱۳۳۱ نفر در این نظرسنجی شرکت کردند که از این میان ۸۷۶ نفر به سوالات پاسخ کامل دادند. ۷۵,۵ درصد پاسخ دهندگان ساکن ایران و بقیه در خارج ایران سکوت دارند.
از میان آنهایی که از داخل ایران شرکت کرده‌اند، ۴ درصد خود را عضوی از قشر صاحب‌نفوذ و نزدیک به قدرت معرفی کرده‌اند، ۲۰,۵ درصد گفته‌اند که از طبقه کارگر و فرودست هستند. مابقی نیز گفته‌اند که عضو طبقه متوسط اند: ۴۳,۵ درصد طبقه متوسط فقیر و ۳۲ درصد عضو بخشی از طبقه متوسط که چندان گرفتار مشکلات مالی نیست. از میان ساکنان خارج نیز ۸۸ درصد گفته‌اند که اگر ایران می‌ماندند عضو طبقه متوسط بودند (۳۶ درصد عضو طبقه فقیر و ۵۲ درصد به طبقه متوسط نسبتاً مرفه).
کدام بحران در اولویت قرار دارد؟
ایران کشوری بحران زده است؛ در این مورد اتفاق نظری حداکثری میان ایرانی‌ها وجود دارد. اختلاف نظر در مورد نام‌های بحران، سهم هر یک از آنها، و نسبت و پیوند آنهاست.
از مخاطبان زمانه پرسیدیم: کدام بحران برای مردم اضطراری‌تر است و اولویت غالب مردم حل شدن کدام بحران در میان بحران‌های گوناگون فعلی در ایران چیست؟
جواب پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی زمانه به این پرسش به قرار زیر است:
| درصد | |
|---|---|
| بحران اقتصادی و معیشتی | ۷۷.۵ |
| بحران سیاسی و سرکوب دگراندیشی | ۱۲.۵ |
| بحران محیط زیست | ۱ |
| بحران سیاست خارجی و انزوای بین‌المللی | ۹ |
اینکه اکثریت شرکت‌کنندگان در نظرسنجی بحران اصلی را اقتصادی و معیشتی می‌دادند، بدین معنا نیست که آنها فکر می‌کنند اعتراضات اخیر صرفاً خصلتی اقتصادی ومعیشتی دارد. به طور مشخص، ۸۴ درصد پاسخ‌دهندگان گفته‌اند اعتراضات سراسری سالهای اخیر هم واکنش به بحران‌های معیشتی و اقتصادی بوده است و هم اعتراض به ساختار سیاسی. به عبارت دیگر، اکثریت بر این باور اند که اعتراض سیاسی و معیشتی درهم تنیده‌اند. ۱۴,۵ درصد نیز البته اعتراضات اخیر را صرفاً معیشتی و اقتصادی دانسته‌اند.
۸۴ درصد پاسخ‌دهندگان گفته‌اند اعتراضات سراسری سالهای اخیر هم واکنش به بحران‌های معیشتی و اقتصادی بوده است و هم اعتراض به ساختار سیاسی.
و البته به زعم بیشتر پاسخ‌دهندگان بحران در ایران خصلتی عمومی و سراسری دارد. این را آنها در ارزیابی‌شان از اعتراضات اخیر خوزستان نشان داده‌اند: ۸۶,۵ درصد معتقد اند که مشکلات زیست‌محیطی که ریشه اعتراضات خوزستان بوده، سراسری و عمومی است.
بحران آب: منطقه‌ای یا سراسری؟
| درصد | |
|---|---|
| سراسری | ۸۶.۵ |
| منطقه‌ای | ۱۳.۵ |
علیرغم باور به سراسری بودن بحران زیست‌محیطی، ۷۱,۵ درصد گفته‌اند که همه مردم به یکسان تحت فشار فرار نمی‌گیرند و فشار بر طبقات محروم بیشتر است.
۷۳,۵ درصد کسانی که بحران اصلی را اقتصادی می‌دانند گفته‌اند که اعتراضات دی ماه ۹۶ و آبان ۹۸ بیان دغدغه‌ها و مشکلات خود آنها بوده است.
چه گروهی می‌تواند بحران را حل کند؟
سوال این است:کدام قشر یا طبقه اجتماعی بیش از دیگران دیگر می‌تواند عامل تغییر اجتماعی به سمت بهبود باشد؟
۷۱,۵ درصد گفته‌اند که همه مردم به یکسان تحت فشار فرار نمی‌گیرند و فشار بر طبقات محروم بیشتر است.
حدود ۱۵ درصد از پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی زمانه همچنان امید به تغییرات از بالا دارند و فکر می‌کنند اقلیتی که به قدرت نزدیک‌اند و می‌توانند از بالا اعمال نفوذ کنند (مثلاً اصلاح‌طلبان یا گروهی درون سپاه یا مانند آن) این قدرت و قابلیت را دارند که شرایط را تغییر دهند و بهبود ببخشند.
در مقابل، ۲۸ درصد به طبقه متوسط فقیر و ۲۹ درصد به فرودستان جامعه و طبقه کارگر چشم امید بسته‌اند.
| عامل اصلی تغییر ات و بهبود اوضاع | درصد |
|---|---|
| اقلیت نزدیک به قدرت و صاحب نفوذ | ۱۵.۵ |
| طبقه متوسط نسبتاً مرفه | ۹ |
| طبقه متوسط فقیر | ۲۸ |
| طبقه کارگران و فرودستان | ۲۹ |
| هیچکدام | ۱۸.۵ |
اما آن ۱۸,۵ درصدی که گزینه هیچکدام را انتخاب کرده‌اند، چه کسانی اند و چه فکر می‌کنند؟
گزینه «هیچکدام» در اینجا معرف بدببینی به امکان تغییر و بهبود، از طریق کنش طبقات و گروه‌های اجتماعی مختلف است. ۷۳ درصد این گروه بدبین خود را عضو طبقه متوسط معرفی کرده‌اند: ۳۶ درصد از اعضا طبقه متوسط فقیر و ۳۶ درصد از اعضا طبقه متوسط نسبتاً مرفه اند، یعنی آنهایی که با مشکلات مالی دست به گریبان نیستند.
جالب اینکه ۵۵,۵ درصد علیرغم بدبینی نسبت به نقش‌آفرینی خود و دیگر گروه‌های اجتماعی برای تغییر، در طی دو سال گذشته در ابتکار و فعالیتی در دفاع از حقوق انسانی و اجتماعی و در جهت ایجاد تغییرات مثبت اجتماعی شرکت داشته‌اند (خواه به صورت آنلاین و مجازی، خواه به صورت حضوری). ۶۷,۵ درصد این گروه اعتراضات دی ماه ۹۶ و آبان ۹۸ را بیان دغدغه‌ها و مشکلات خود برمی‌شمارند و ۲۴,۵ درصد این اعتراضات را عاملی دانسته‌اند که باعث شده مشکلات فرودستان جامعه را بیشتر و بهتر حس کنند؛ ۸ درصد آنها نیز گفته‌اند که همدلی‌ای با این اعتراضات نداشته‌اند.
معترضان چه کسانی هستند؟
ایران در طی چند سال گذشته شاهد سه موج بزرگ اعتراضات مردمی بوده است: در دی ماه ۹۶، در آبان ۹۸ و درتابستان امسال در اعتراض به بحران آب. و البته در حدفاصل این امواج انبوهی از تجمع‌های اعتراضی کوچک و بزرگ برپا شده است.
کدام گروه اجتماعی عاملیت اصلی را در اعتراضات سراسری داشته است؟ ۵۲ درصد پاسخ‌دهندگان گفته‌اند طبقه کارگر و فرودستان و ۴۱,۵ درصد نیز محور اعتراضات طبقه متوسط فقیر دانسته‌اند.
| عامل اصلی اعتراضات سراسری سالهای گذشته | درصد |
|---|---|
| اقلیت نزدیک به قدرت و صاحب نفوذ | ۴.۵ |
| طبقه متوسط نسبتاً مرفه | ۲ |
| طبقه متوسط فقیر | ۴۱.۵ |
| طبقه کارگران و فرودستان | ۵۲ |
۶۶ درصد از پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی در طی دو سال گذشته، در کنش و فعالیتی در جهت ایجاد تغییرات مثبت اجتماعی، چه در فضای مجازی و چه در خیابان مجازی، شرکت داشته‌اند. توزیع اجتماعی این گروه فعال در نمودار زیر ببینید:
| درصد | |
|---|---|
| اقلیت نزدیک به قدرت و صاحب نفوذ | ۳.۵ |
| طبقه متوسط نسبتاً مرفه | ۳۵ |
| طبقه متوسط فقیر | ۴۳.۵ |
| طبقه کارگران و فرودستان | ۱۸ |
نظرسنجی‌های آینده
پنل نظرسنجی زمانه هم‌زمان با روز جهانی آزادی مطبوعات سال گذشته (سوم مه) راه‌اندازی شد. زمانه تاکنون ۳۱ نظرسنجی برگزار کرده است.
رساندن صدای شما بدون کم‌و‌کاست در مورد مسئله‌های اساسی کشور وظیفه ماست و پنل نظرسنجی زمانه در همین راستا راه‌اندازی شده است. به همین دلیل از شما خواهش می‌کنیم که برای شرکت در نظرسنجی‌های آینده و نیز برای پیشنهاد موضوعات مورد نظرتان برای نظرسنجی در پنل ما عضو شوید. برای عضویت در پنل کافی است به چند سوال در این لینک پاسخ دهید. اطلاعات شما به صورت امن و ناشناس ذخیره خواهند شد و در اختیار هیچ طرف دیگری قرار نخواهد گرفت. پس از عضویت در پنل، در هر نظرسنجی ایمیلی با لینک آن برای شما فرستاده خواهد شد.
توضیحات بیشتر و تحلیل نظرسنجی‌های دیگر در: پنل نظرسنجی “زمانه”
برای ارتباط با پنل نظرسنجی از این ایمیل استفاده کنید:
درود بر شما
تحلیلتان از نتیجه نظر سنجی شفاف به نظر نمیرسد . چرا؟ به نظر من آخرین سوال اساس کار تان است سوالات اولیه باید در جدولی که محور اصلیش «معترضان چه کسانی بودند» طرح می‌شد . آنچه من میخوانم سوالاتی است منفک ، فقط نظر ات پراکنده در مورد آینده جنبش در ایران . دینامیزمی در روش کارتان دیده نمی‌شود . پتانسیل ها را نشان نمیدهید . تغییر به نیروی محرکه بستگی دارد . شما سهم نیروی محرکه را در ین مورد نشان نداده اید . من از فرانسه با شما درتماسم . جامعه شناسم و کم وبیش با پژوهش جامعه شناختی و مطالعات آثار جامعه شناسان بزرگی مثل بوردیو سر وکار داشته ام . «سلطه مردانه» ترجمه ایست که ده سال پیش از کتاب Domination masculine ا ز بوردیو داشته ام. ولی در ایران قابل نشر نبوده ، اما امسال با هزینه شخصی پر فرانسه چاپش کرده ام . چنانچه بخواهید ، برای انتشارش در سایت به مرور می‌توانم پ د اف انرا براتان بفرستم . مجوز انتشار انرا هم از وارث بوردیو یعنی پسر ایشان دارم ونیز ده سال پیش ناشر به زبان فرانسه اجازه ترجمه ونشرش به فارسی به من داده است.
رحیم هاشمی زاده / 31 August 2021
من هم یکی از شرکت کنندگان در این نظر سنجی بودم.
اکنون که گزارش شما را خواندم, نکته ای دوباره برایم مطرح شد که بد نیست ذکر شود.
و آن اینکه, چرا کلید حل بحران ها باید فقط در دست یک طبقه باشد و بس؟
بدین معنا که چرا ما حل مسائل سیاسی خودمان را در چشم انداز یک اتحاد بین طبقات مترقی نمی بینیم؟
نه لزوما یک “بلوک تاریخی” به آن معنای که گرامشی فرموله کرده است, اما کماکان اتحادی و اعتلافی مابین طبقات مدرن جامعه.
نوشتار های لنین, لوگزامبورک, تروتسکی,…و بسیاری نویسندگان دیگر در باب انقلاب مملو از تاکید در باب اهمیت اتحاد کارگران و زحمتکشان با اقشار و طبقات دیگر برای پیروزی انقلاب می باشد.
البته می توان در ایران صرفا خواستار برقراری یک سیستم مدرن بود, بدون انقلاب و ….اما برای رسیدن بدین حداقل نیز باز می بایست در فکر و تلاش به وجود آوردن پیوندها, اعتلافها و اتحادهای جدید, مختلف و متفاوت بود.
شاید بد نباشد که پرسشوارهء “کلید حل بحران ها در دست کدام طبقه” تبدیل شود به “کلید حل بحران ها در دست اتحاد کدام طبقات می باشد؟”
ناظری / 01 September 2021