کمیسیونی متشکل از کارشناسان مستقل در گزارشی که روز چهارشنبه ۲۲ اردیبهشت / ۱۲ مه منتشر کرده و آن را به سازمان بهداشت جهانی ارائه داده‌اند، از همه‌گیری کرونا به‌عنوان «چرنوبیل قرن ۲۱» یاد کرده و خواستار اصلاحات گسترده در سیستم‌های هشداردهنده و پیشگیری بیاری‌ها شدند.
تدروس آدهانوم، مدیرکل سازمان بهداشت جهانی براساس مصوبه‌ای که در ماه مه سال ۲۰۲۰ توسط کشورهای عضو این سازمان تصویب شد، کمیسیون مستقل متشکل از ۱۳ کارشناس را تشکیل داد. این کمیسیون هشت ماه گذشته را صرف بررسی همه‌گیری کوویدـ۱۹ و اقدامات سازمان بهداشت جهانی و دولت‌ها برای مقابله با آن کرد.
الن جانسون سیرلیف، رئیس جمهوری سابق لیبریا که در این کمیسیون شرکت داشت در یک کنفرانس خبری گفت:
«از شرایطی که امروز در آن قرار داریم می‌شد جلوگیری کرد.»
گزارش کارشناسان برخلاف نظر دونالد ترامپ، رئیس جمهوری پیشین آمریکا که معتقد بود چین و سازمان بهداشت جهانی در شیوع کرونا نقش داشتند و بیشتر چین را مسئول می‌دانست؛ در عین شدت، به یک مجرم در این زمینه اشاره نکرده است.
در مقابل، خانم سیرلیف گفت «وضعیت کنونی به دلیل انبوهی از شکست‌ها، شکاف‌ها و تأخیرها در آماده‌سازی و پاسخگویی» به همه‌گیری کوویدـ۱۹ به‌وجود آمده است.
در گزارش کارشناسان آمده است:
«روشن است که ترکیبی از گزینه‌های غلط استراتژیک، نبود اراده برای مقابله با نابرابری‌ها و فقدان نظام هماهنگ، مجموعه ناجوری را ایجاد و پاندمی را به یک بحران انسانی فاجعه‌بار تبدیل کرد.»
«تأخیر در همه جا»
از زمان شروع بحران کرونا، سازمان بهداشت جهانی به دلیل واکنش در برابر این بحران، به‌ویژه تأخیر در استفاده از ماسک، مورد انتقاد قرار گرفته است. بیش از همه آمریکا این سازمان را متهم به همکاری با چین و بی‌توجهی به آغاز شیوع کوویدـ۱۹ در این کشور کرد و گفت سازمان بهداشت جهانی در اعلام وضعیت اضطراری تأخیر داشته است. چین نیز به تلاش برای سرپوش گذاشتن بر این پاندمی متهم شد.
هلن کلارک، نخست‌وزیر پیشین نیوزیلند، که مدیریت کمیسیون کارشناسان مستقل را برعهده داشته است، در این‌باره گفت:
«مطمئناً می‌توان گفت که تأخیرهای واضحی در چین وجود داشته، اما در همه جا این تأخیرها دیده می‌شود.»
کارشناسان می‌گویند «زمان زیادی» بین اطلاع از آغاز اپیدمی و منشأ ناشناخته آن در نیمه دوم دسامبر ۲۰۱۹ و اعلام وضعیت اضطراری از سوی سازمان بهداشت جهانی در ۳۰ ژانویه ۲۰۲۰ تلف شد.
از نظر کارشناسان، وضعیت اضطراری می‌توانست در اولین جلسه کمیته اضطراری سازمان بهداشت جهانی در ۲۲ ژانویه اعلام شود. کلارک افزود حتی اگر سازمان بهداشت جهانی یک هفته زودتر وضعیت اضطراری اعلام می‌کرد، به سختی می‌توانست در مقابل «بی‌عملی بسیاری از کشورها» تغییری ایجاد کند زیرا تنها زمانی که تدروس آدهانوم در ۱۱ مارس اوضاع را بحرانی و این بیماری را پاندمی توصیف کرد، کشورها تازه متوجه خطر واقعی شدند.
فوریه ۲۰۲۰، «ماه از دست رفته»
بنا به این گزارش، در همین راستا، فوریه ۲۰۲۰ «ماه از دست رفته» محسوب می‌شود زیرا بسیاری از کشورها می‌توانستند اقداماتی برای جلوگیری از شیوع ویروس انجام دهند اما چنین نشد.
در پایان این گزارش آمده است که در نهایت، «تأخیرها، تردیدها و انکارها» باعث همه‌گیری کوویدـ۱۹ و گسترش بیشتر آن شد.
کارشناسان مستقل توصیه کرده‌اند که دولت‌ها و جامعه بین‌الملل بدون تأخیر مجموعه‌ای از اصلاحات را با هدف تغییر نظام آمادگی، هشدار و واکنش جهانی در برابر همه‌گیری اتخاذ کنند.
برای دستیابی به چنین هدفی گزارش چندین راه از جمله ایجاد یک شورای جهانی برای مبارزه با تهدیدهای بهداشتی و همچنین ایجاد یک نظام نظارت جهانی جدید بر اساس «شفافیت کامل» پیشنهاد می‌کند. این نظام به سازمان بهداشت جهانی این قدرت را می‌دهد تا بدون درخواست تأیید از کشورها، بلافاصله اطلاعات مربوط به بیماری‌های همه‌گیر را که منجر به گسترش بیشتر می‌شود، منتشر کند. این گزارش همچنین پیشنهادهایی را برای پایان دادن به انتشار کوویدـ۱۹ ارائه می‌دهد، از جمله این‌که کشورهای ثروتمند را به فراهم ساختن بیش از دو میلیارد دوز واکسن تا اواسط سال ۲۰۲۲ یا دست‌کم یک میلیارد دوز تا ماه سپتامبر فرامی‌خواند.