عبدالله ایزدپناه، نمانیده ایزه در مجلس درباره جذب نیروی بومی در صنایع نفت و گاز در خوزستان به ایلنا گفت: «وضعیت اشتغال در استان خوزستان بحرانی و نگران‌کننده است و نرخ بیکاری در این استان از میانگین کشوری به شدت بالاتر است. در بندر ماهشهر که صنعت پتروشیمی در آن فعال است، بالای ۷۰ درصد از کارگران، نیروهای غیربومی هستند. با این وضعیت، طبیعی است که مردم این استان بیکار باشند!»
یک فعال کارگری نیز به این خبرگزاری گفته است که استخدام نیروهای غیربومی در صنایع نفت و گاز به دلیل سیاست استخدامی مدیران غیربومی این صنایع است که ترجیح می‌دهند استخدامی‌های جدید از شهر و استان خودشان انجام شود: «دلیل عمده‌ی این مسئله، غیربومی بودنِ مدیران صنایع پتروشیمی است؛ به عنوان مثال طرف از شهری دیگر، به عنوان مدیرعامل یا رئیس هیأت مدیره می‌آید و رئیس منابع انسانی را از شهر خود انتخاب می‌کند، رئیس منابع انسانی هم نیروهای خود را می‌آورد و به همین دلیل بیشتر نیروها گزینش شده و غیربومی هستند. ببینید مثلاً ما در شرکت کار می‌کنیم و اطلاعی از استخدامی نداریم اما ناگهان می‌بینیم چهار- پنج نیرو استخدام شدند، در صورتی که اصلاً هیچکس در جریان نبوده است!»
مناطق آزاد راهی برای دور زدن قانون
براساس ماده ۴۷ قانون برنامه‌ی ششم «کلیه دستگاه‌های اجرایی از جمله وزارتخانه‌های نفت و نیرو و سازمان انرژی اتمی و بنگاه‌های اقتصادی نهادهای عمومی غیردولتی مکلفند در طول اجرای قانون برنامه، در طرح‌های (پروژه‌های) خود و در شرایط برابر به پیمانکاران بومی واجد شرایط استانی اولویت دهند و در قرارداد با کلیه شرکت‌ها و پیمانکاران، اولویت با به‌کارگیری نیروهای بومی استانی (در شرایط برابر از نظر علمی و تجربی و با اولویت محل سکونت نزدیک‌تر) را درج و بر حسن اجرای آن نظارت کنند.»
طبق این قانون و آیین‌نامه‌ی اجراییِ آن که توسط وزارت نفت ابلاغ شد، همه‌ی پیمانکارانِ، از جمله پیمانکارانِ دست اول و دستِ دوم نیز باید از قانونِ جذبِ نیروی بومی تبعیت کنند.
آیین نامه‌ی اجرایی وزارت نفت می‌گوید: «به هنگام نیاز پیمانکار به نیروی انسانی، پیمانکار مکلف است همزمان از اداره کار شهرستان و اداره کل کار استان محل اجرای طرح، با ارسال مشخصات نیروهای مورد نیاز خود، درخواست معرفی نیروهای واجد شرایط بومی را بنماید و تنها در صورتی که پیمانکار نتواند افراد مورد نیاز خود را از بین نیروهای معرفی شده ادارات کار انتخاب کند، مجاز به به‌کارگیری نیروهای واجد شرایط از دیگر مناطق می‌باشد.»
اما با وجود این قانون و دستورالعمل‌های اجرایی آن، هنوز بدنه کارگری صنایع نفت و گاز ایران را نیروهای غیربومی شکل داده‌اند.
عنوان «منطقه آزاد یا ویژه انرژی» در ابتدای نام مناطقی که میزبان صنایع نفت و گاز ایران هستند راهی است برای دور زدن همین قوانین و مقررات. کارگران شاغل در مناطق آزاد اقتصادی و تجاری از شمول قانون کار جمهوری اسلامی خارج هستند و به‌کارگیری نیروی کار بومی بیش از آنکه الزام قانونی باشد تنها در حدود «مسئولیت اجتماعی» در نظر گرفته می‌شود.
عسلویه نمونه‌ای از بیکاری بومی‌ها
منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس یا همان عسلویه گرچه میزبان بزرگترین مجتمع انرژی ایران است ولی تنها ۷ تا ۱۰ درصد کارگران شاغل در این مجتمع از نیروهای بومی استان بوشهر هستند. این در حالی است که بوشهر با بحران بیکاری روبه‌رو است.
علاوه بر بیکاری، ساکنان و همسایگان عسلویه سهم دیگری نیز از این صنایع نصیبشان شده است: آلودگی زیست‌محیطی بسیار خطرناک.
پیش‌تر عیس کلانتری درباره وضعیت زیست‌محیطی عسلویه گفته بود: «عمر مردم عسلویه ۹ سال کمتر شده و هر کسی در آن ورود کند نمی‌تواند ۲۴ ساعت دوام بیاورد برای همین هیچ مسئولی حاضر نیست در آن سکونت و یا تردد کند. هیچ یک از مسئولان کشور و حتی وزیر نفت که این همه منفعت از آن منطقه دارد نمی‌توانند در عسلویه زندگی کنند.»
اما با وجود زندگی در چنین وضعیت زیست‌محیطی اسف‌ناک، علی‌اکبر فاطمی، نماینده بوشهر در شورای عالی استان‌ها وضعیت کارگران عسلویه را چنین تشریح کرده بود: «کارگران عسلویه، بیش از یک سال است که درگیر مشکلِ تعدیل شده‌اند؛ ماهانه تعداد زیادی از کارگران پیمانکاری اخراج می‌شوند؛ مراجعات بسیاری از کارگرانی داریم که با وجود چند سال سابقه کار، اخراج شده‌اند؛ کارفرمایان هیچ راه حلی هم برای این کارگران ندارند؛ خیلی ساده به آن‌ها می‌گویند بروید خانه ما هر زمان پروژه جدیدی شروع شد، خبرتان می‌کنیم! که البته هیچ وقت آن‌ها را دعوت به کار نمی‌کنند.»
به‌گفته فاطمی شرکت پیمانکاری و کارفرمایان در مواردی اعلام پذیرش نیرو می‌کنند اما مشخص نیست نیرو از کجا می‌گیرند و چه کسانی را استخدام می‌کنند. بومی‌ها در این بین سهمی از اشتغال ندارند. شرکت‌هایی هستند که تنها ۷ یا ۱۰ درصد نیروی بومی گرفته‌اند و بیش از ۹۰ درصد نیروهای‌شان غیربومی‌ست.
در برخی موارد شرکت‌های پیمانکاری نیز در عسلویه بومی نیستند و از استان‌های دیگر برای گرفتن پروژه به عسلویه و بوشهر می‌آیند. این شرکت‌ها گاهی نیروهای خودشان را با خود می‌آورند و با پایان یافتن کارشان کل نیروهای‌شان به استانی دیگر می‌روند.