با ورود رئیس‌جمهوری جدیدی به کاخ سفید، مقام‌های فلسطینی در فتح و حماس اعلام کرده‌اند که انتخابات در فلسطین سال جاری بالاخره انجام خواهد شد. انتخابات پارلمانی پیشین در ۲۰۰۶ که با پیروزی حماس همراه بود، به جنگ داخلی ختم شد. مداخله قدرت‌های خارجی آشکار بود.
چرا آن انتخابات شکست خورد؟
آیا تجربه ۲۰۰۶ در ۲۰۲۱ دیگر تکرار نخواهد شد؟
دفتر محمود عباس رئیس‌جمهوری تشکیلات فلسطینی ۱۵ ژانویه اعلام کرد که انتخابات ریاست‌جمهوری، مجلس ملی فلسطین و مجلس قانونگذاری فلسطین پس از افزون بر ۱۵ سال در بهار و تابستان سال جاری برگزار خواهد شد:
«رئیس‌جمهوری به کمیته انتخابات و تمام دستگاه‌های دولتی دستور داده که فرآیند انتخاباتی دموکراتیک را در تمام شهرهای میهن آغاز کنند».
تاریخ انتخابات ریاست‌جمهوری ۳۱ ژوئیه، انتخابات مجلس قانونگذاری ۲۲ مه و انتخابات شورای ملی فلسطین ۳۱ اوت تعیین شده است.
هدف از برگزاری انتخابات، درمان زخم‌های کهنه و اتحاد دوباره فلسطینیان اعلام شد. حماس نیز با اعلامیه‌ای از برگزاری انتخابات استقبال کرد و خواهان انجام آن به شکلی منصفانه شد تا «رأی‌دهندگان به دور از محدودیت یا فشار بتوانند اراده‌شان را بیان کنند». حماس همچنین از همکاری خود در طرح انتخابات خبر داد:
«ما در ماه‌های گذشته برای حل کردن تمام موانع تلاش کرده ایم تا بتوانیم به چنین روزی برسیم.»
محمود عباس از مدت‌ها پیش با انتقاد نسبت به عدم مشروعیت‌اش مواجه بوده است. اختلاف بین گروه‌های فلسطینی به ویژه فتح و حماس به عنوان دو گروه پرنفوذتر کم نیست و همین موضوع تا کنون برگزاری انتخابات در فلسطین را ناممکن کرده است.
جبهه خلق برای آزادی فلسطین، گروه مارکسیست-لنینیست در «سازمان آزادی‌بخش فلسطین» که دومین گروه بزرگ آن پس از فتح به حساب می‌آید، در بیانیه‌ای با برگزاری انتخابات مخالفت کرده و گفته که تصمیم به برگزاری انتخابات پیش از انجام گفت‌و‌گوهای ملی، مسیر پایان دادن به اختلاف داخلی بین فلسطینیان نیست.
پیش از این نیز وعده برگزاری انتخابات داده می‌شد، اما رأی‌گیری متحقق نمی‌شد. محمود عباس ۲۰۱۲ استعفا داد و خواهان برگزیدن جانشینی برای خود شد، اما تصمیم او «یک بازی سیاسی» توصیف شد و دست آخر به جایی نرسید. وقتی ۲۰۱۴، پس از توافق آشتی بین حماس و فتح، دولت موقت «وحدت ملی» تشکیل شد، قرار بود ظرف شش ماه انتخابات برگزار شود، اما این اتفاق نیفتاد. در ابتدای ۲۰۱۹ نیز محمود عباس وعده برگزاری انتخابات «ظرف چند ماه آینده» را داد اما باز هم چنین نشد.
چرا انتخابات اکنون برگزار می‌شود؟
یک دلیل اصلی اعلام برگزاری انتخابات، به باور تحلیلگران، تغییر دولت در واشنگتن است. دولت دونالد ترامپ آشکارا از اسرائیل جانبداری می‌کرد و با رسمیت دادن به ادعای اسرائیل بر اورشلیم (بیت‌المقدس) و حمایت از شهرک‌سازی‌های غیرقانونی در سرزمین‌های فلسطینی، باعث شد سازمان آزادی‌بخش فلسطین در ۲۰۱۸ به رسمیت شناختن دولت اسرائیل را معلق و روابط دو جانبه با آن را قطع کند و از آمریکا نیز هر چه دورتر شود.
به علاوه، دولت ترامپ مشوق اصلی عادی‌سازی رابطه برخی کشورهای عربی از جمله امارات متحده و بحرین با اسرائیل بود و این عادی‌سازی‌ها گروه‌های فلسطینی را در موضع ضعف بیشتر قرار داده است. آنها حالا به دنبال اتحاد بین خودشان برای مقابله با نفوذ هر چه بیشتر اسرائیل در کشورهای عربی هستند.
ورود بایدن به کاخ سفید امید فلسطینیان به افزایش فشارها بر دولت بنیامین نتانیاهو را نیز زنده کرده است. به همین خاطر، تشکیلات خودگردان می‌خواهد با برگزاری انتخابات، پشتوانه مشروعیت مردمی بر سر میز مذاکره با واشنگتن داشته باشد.
حماس با یک وضعیت بحران‌زده اقتصادی در غزه رویاروست و به کمک و منابع محمود عباس نیاز دارد. عباس هم با بحران مشروعیت قدرت‌اش دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. او البته پیش از ۱۵ ژانویه بارها گفته بود که در صورت برگزاری انتخابات، دیگر نامزد نخواهد شد، اما در بیانیه دفتر او در مورد برگزاری انتخابات در سال جاری به این موضوع اشاره‌ای نشده است.
تجربه ۲۰۰۶: آیا تکرار خواهد شد؟
در دوران جورج دبلیو بوش، فلسطینی‌ها دو انتخابات ریاست‌جمهوری (۲۰۰۵) و پارلمانی (۲۰۰۶) را برگزار کردند. در انتخابات ریاست‌جمهوری، بدون حضور حماس، محمود عباس برنده شد. در انتخابات پارلمانی اما حماس شرکت کرد و اکثریت کرسی‌ها را از آن خود کرد.
بنا به گزارش‌ها، ایالات متحده تشکیلات خودگردان فلسطینی را برای برگزاری انتخابات تحت فشار قرار داده بود. اما در این انتخابات (۲۵ ژانویه ۲۰۰۶) حماس با فهرست «تغییر و اصلاح» پیروز و اسماعیل هنیه نخست‌وزیر شد. در پی آن، آمریکا در کنار اسرائیل و دیگر متحدان‌اش برای لغو نتایج انتخابات کارزاری از «فشار حداکثری» را آغاز کردند.
دو سال پس از انتخابات ۲۰۰۶، نشریه «ونیتی فیر» به مدرکی دست یافت که حاوی سخنان سرکنسول وقت آمریکا در اورشلیم به محمود عباس در پاییز ۲۰۰۶ بود. این مدرک فاش می‌کرد که واشنگتن از محمود عباس خواسته سریعاً و ظرف دو هفته نتایج انتخابات پارلمانی را که به قدرت گرفتن حماس انجامیده بود، لغو کند.
ونیتی‌فیر گزارش داده بود که ابتدا خود جورج دبلیو بوش بر خلاف نظر کارشناسان و تحلیلگران برای برگزاری انتخابات در فلسطین تشکیلات خودگردان را تحت فشار گذاشت و پس از انتخابات، برای لغو نتایج آن فشار وارد می‌آورد.
عباس کمی زمان خرید اما بر خلاف خواسته واشنگتن، به مذاکره با حماس برای تشکیل دولت وحدت ملی مشغول شد. پس از آن بود که آمریکا، نومید از محمود عباس، طرح دیگرش را پیش گرفت: فشار حداکثری از طریق تحریم.
هاآرتص در گزارشی دراین‌باره در ۲۰۰۸ نوشت:
«برنامه این بود: تحریک یک جنگ داخلی که فتح قرار بود با کمک ایالات متحده برنده آن باشد. برای این کار، آمریکایی‌ها سراغ رهبر خشن فتح محمد دحلان رفتند. بوش به او باور داشت. گفته بود: “او آدمِ ماست”.»
محمد دحلان کسی است که محمود عباس او را به دست داشتن در مسموم کردن یاسر عرفات متهم می‌کند و رابطه بسیار بدی با او دارد.
همزمان ایالات متحده، اسرائیل و کشورهای اروپایی از ارسال منابع و کمک‌های مالی به تشکیلات خودگردان فلسطینی امتناع کردند. نیویورک‌تایمز ۱۴ فوریه (کمی بیش از یک ماه پس از انتخابات فلسطین) چنین گزارش داد:
«ایالات متحده و اسرائیل در حال بررسی روش‌های بی‌ثبات‌کردن حکومت فلسطین هستند تا مقامات تازه‌انتخاب‌شده حماس شکست بخورند… هدف این است که تشکیلات خودگردان فلسطینی از پول و روابط بین‌الملل چنان محروم شود که چند ماه بعد رئیس‌جمهوری محمود عباس وادار به اعلام برگزاری دوباره انتخابات شود.»
اسرائیل ۵۵ میلیون درآمد ماهانه فلسطینی‌ها از مالیات و گمرک را که در کنترل خود داشت، مسدود کرد. آمریکا و اروپا هم کمک‌های مالی‌شان را قطع کردند. تشکیلات خودگردان تحریم شد و وضعیت معیشتی مردم رو به وخامت گذاشت.
هاآرتص در گزارش خود ادامه می‌دهد که انبوهی از بیکاران در کرانه باختری و غزه برای بدل شدن به سرباز جنگ داخلی آماده بودند اما بنا به اسناد فاش‌شده، هزینه تسلیحات آن ۱,۲۵ میلیارد دلار می‌شد که برای اقتصاد بحران‌زده آمریکای دوران بوش زیاد بود و به همین خاطر، واشنگتن برای تأمین مالی جنگ داخلی به سراغ متحدان عرب‌اش به ویژه عربستان رفت. اسرائیل نیز اجازه داد که سلاح از طریق مصر به دست فتح برسد.
سرنوشت جنگ داخلی را می‌دانیم. فتح شکست خورد و حماس کنترل غزه را در دست گرفت.
شبکه خبری «الجزیره» گزارش داده است که انتخابات این بار نیز «ژستی در راستای جلب رضایت جو بایدن تفسیر می‌شود». اما آیا این‌بار انتخابات موفقی از کار درخواهد آمد؟
دورنمای انتخاباتی
علی‌رغم اشاره‌ها به تمایل فلسطینیان برای نزدیکی به بایدن، تدارک برای برگزاری انتخابات فلسطین قبل از برگزاری انتخابات در ایالات متحده آغاز شده بود. رهبران فلسطینی ۳ سپتامبر گذشته با یکدیگر دیدار کردند و محمود عباس ضرب‌الاجلی ۵ هفته‌ای برای حل اختلاف‌ها تعیین کرد.
اواخر سپتامبر ۲۰۲۰ نشستی دو روزه بین هیأت‌های فتح و حماس در استانبول ترکیه برای تهیه نقشه‌راه جهت حل اختلاف از طریق انتخابات عمومی برگزار شد. فلسطینی‌ها از تحولات در کشورهای عربی و نزدیکی آنها به اسرائیل دلزده بودند و برگزاری نشست در ترکیه پیامی برای آنها بود.
بالاخره محمود عباس ۲۵ سپتامبر در نشست عمومی سازمان ملل اعلام کرد که انتخابات به زودی در فلسطین برگزار خواهد شد.
با وجود این، اختلاف بین حماس و فتح که عمدتاً با تکیه بر کمک‌های خارجی رقیبان خود را از قدرت کنار گذاشته‌اند، آن‌قدرها کاهش نیافته است. «مرکز تحقیقات سیاست‌گذاری و نظرسنجی فلسطین» دسامبر گذشته اعلام کرد که ۵۲ درصد فلسطینیان تصور می‌کنند برگزاری انتخابات تحت شرایط کنونی عادلانه و آزاد نخواهد بود. همچنین ۷۶ درصد آنها گفتند که فتح در صورت پیروزی حماس، نتایج را به رسمیت نخواهد شناخت. ۵۸ درصد نیز معتقد بودند که حماس در صورت پیروزی فتح نتایج را به رسمیت نمی‌شناسد.
سازمان آزادی‌بخش فلسطین که فتح در آن دست بالا را دارد، خواهان «یکپارچگی همه سلاح‌ها» است و می‌خواهد سربازان حماس تحت کنترل این سازمان در یک نیروی فلسطینی واحد ادغام شود. حماس اما می‌گوید «سلاح‌های مقاومت» را تا زمانی که اشغال اسرائیل ادامه دارد، حفظ خواهد کرد.
از سوی دیگر، حماس خواهان اصلاحات جدی در سازمان آزادی‌بخش فلسطین است و گفته ۴۰ درصد نمایندگان نهادهای مربوط به این سازمان، باید از سوی حماس ارسال شوند تا حماس به این سازمان بپیوندد.
فتح، محمود عباس و اطرافیان‌اش برای سال‌ها به فساد و اعطای رانت و امتیازات ویژه به اطرافیان و نزدیکان خود متهم‌اند. به همین دلیل شگفت‌آور نیست که بر اساس نظرسنجی‌ها، هنیه با ۵۰ درصد آراء پیشتاز است و عباس با ۴۳ درصد دوم.
در چنین شرایطی، مشخص نیست که چه سرنوشتی در انتظار انتخابات فلسطین باشد. حتی اگر انتخابات به صورت دموکراتیک برگزار شود، پیروزی حماس بار دیگر با مخالفت اسرائیل و آمریکا روبرو خواهد شد. آیا تحولات خارجی و داخلی احتمالی نتیجه ظاهراً محتوم انتخابات سال جاری را تغییر خواهند داد؟ باید منتظر ماند و دید.