نعیمه دوستدار- «سبک زندگی‌تان را عوض کنید تا سرطان نگیرید.» این توصیه‌ای است که متخصصان سرطان به مردم سراسر جهان می‌کنند.

بر اساس این توصیه، اگر رژیم غذایی افراد از سبزیجات و میوه‌‌های تازه و سالم و مواد غذایی طبیعی با کمترین اثر مواد شیمیایی تامین شود، اگر بتوانند در هوای پاک نفس بکشند، اگر امکان ورزش و تفریح کافی برایشان مهیا باشد و از استرس و فشارهای روانی به دور باشند، احتمال گرفتار شدن‌شان در چنگ سرطان کمتر می‌شود.

در ایران اما تعیین سبک زندگی آسان نیست. کنترل وضعیت بهداشتی آب و هوا و تغذیه از دست مردم خارج است و در پیچیده‌ترین شرایط محیطی و اجتماعی، اکنون مردم ایران با یک تهدید بزرگ مواجه‌اند: بالا رفتن آمار سرطان.

چهارم فوریه روز چهانی سرطان است و در این روز علاوه بر انتشار آمار و اطلاعات مربوط به روند دورمان و پیشگیری از سرطان در سازمان‌ها و نهادهای مرتبط، تلاش می‌شود توجه مردم و جامعه جهانی به این بیماری و راه‌های کنترل آن جلب شود.

پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۲۰، تعداد افراد مبتلا به این بیماری به ۱۵ میلیون نفر برسد و ۱۰ میلیون از عوارض آن بمیرند. همچنین، مرگ و میر در کشورهای در حال توسعه تا ۷۰ درصد افزایش خواهد یافت. متخصصان معتقدند که ۳۵ تا ۴۰درصد سرطان‌ها با تغییر سبک زندگی قابل کنترل است. ایجاد تغییر در تغذیه، کاهش آلودگی هوا و مراقبت‌های محیطی و پایه‌ای می‌تواند باعث کاهش سرطان شود.

سازمان بهداشت جهانی گزارش داده که بیش از ۱۳ میلیون نفر در جهان به سرطان مبتلا هستند. هشت میلیون مرگ و میر بر اثر سرطان ثبت شده که ۷۰ درصد آن‌ها در کشورهای کمتر توسعه یافته اتفاق افتاده است.

پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۲۰، تعداد افراد مبتلا به این بیماری به ۱۵ میلیون نفر برسد و ۱۰ میلیون از عوارض آن بمیرند. همچنین، مرگ و میر در کشورهای در حال توسعه تا ۷۰ درصد افزایش خواهد یافت. متخصصان معتقدند که ۳۵ تا ۴۰درصد سرطان‌ها با تغییر سبک زندگی قابل کنترل است. ایجاد تغییر در تغذیه، کاهش آلودگی هوا و مراقبت‌های محیطی و پایه‌ای می‌تواند باعث کاهش سرطان شود.

در پیوند با این موضوع، فرهاد سمیعی، دبیر علمی همایش سرطان و پیشگیری که هفتم بهمن در ایران برگزار شد، گفته است: «هر چه کشورهای پیشرفته با توجه به توسعه سبک زندگی سالم میزان نسبی سرطان را کنترل کرده‌اند، اما درصد بروز سرطان به کشورهای کمتر توسعه منتقل شده است.»

 او همچنین نسبت به در راه بودن سونامی سرطان در ایران هشدار داده است: «افزایش سرطان در ایران به دو علت صنعتی شدن و تغییرات هرم جمعیتی بوده است، به طوری که بعد از انقلاب کشور ما جوان‌تر شد و طبق آمار جهانی که تشدید موارد سرطان را تا سال ۲۰۲۰ به صورت افزایش ۱۶ درصدی پیش‌بینی می‌کند در ایران به بیش از ۲۰ درصد خواهد رسید.»

این دو دلیل اما تنها دلایل افزایش آمار سرطان در ایران نیستند و نشانه‌های روشنی از تاثیر عوامل محیطی دیگر هم در این مورد وجود دارد. اواخر دی‌ماه، حمید رضا میرزایی، نایب رئیس انجمن رادیوتراپی ایران، در گفت و گو با باشگاه خبرنگاران از کالاهای بی‌کیفیت چینی، پارازیت‌ها، آلودگی هوا و محصولات کشاورزی آلوده به عنوان چهارمنبع اصلی سرطان در ایران نام برد.

هوای سرطان‌زا

اینکه آلودگی هوای کلان‌شهرهای ایران، باعث افزایش رو به گسترش سرطان در میان ایرانیان شده، خبری است که گه‌گاه در کلام برخی از مقام‌های مسئول ایران شنیده می‌شود.

حال ثابت شده است که میزان زیاد سرب موجود در هوای شهرهای بزرگ، به خاطر ترافیک سنگین، اثر مستقیم در ابتلا به سرطان دارد. آلودگی سرب، نخست روی مغز استخوان اثر می‌گذارد و کودکان از این نظر آسیب پذیرتر هستند. از طرفی، دستگاه تنفسی بزرگسالان نیز در سال‌های اخیر بیشتر دچار سرطان شده که ناشی از این آلودگی سرب است.

چندی قبل، مدیرعامل مراکز معاینه فنی خودرو در تهران گفته بود آلودگی هوای تهران باعث رشد جهشی سرطان‌ها در تهران شده است و پزشکان از این جهش، شوکه شده‌اند. این مقام مسئول از مصوبه مجلس در دادن مهلت پنج ساله معافیت از معاینه فنی برای خودروهای صفر کیلومتر انتقاد کرده بود. کیفیت پایین بنزین تولید داخل و تاثیر آن بر آلودگی هوای شهرهای بزرگ هم موضوع دیگری است که برخی از کارشناسان به آن اشاره کرده‌اند.

در همین زمینه، دکتر قوام نصیری، رئیس سابق مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه مشهد، به خبر آنلاین گفته است: «در سال‌های اخیر، سرطان‌های مغز استخوان در اطفال و سرطان‌های ریه در بزرگسالان افزایش شدیدی داشته که ما یکی از علل آن را آلودگی هوا می‌دانیم.»

او که استاد رادیوتراپی و آنکولوژی دانشگاه علوم پزشکی مشهد است، گفته «نقش ریزگردهای عربی» در بروز سرطان شهروندان مطالعه نشده، ولی آلودگی هوای شهرها که ناشی از سوخت فسیلی است، در افزایش سرطان‌های مغز استخوان و ریه موثر بوده است.

به گفته این متخصص، سرطان اندام‌های دیگری مانند گوارش و مثانه نیز در سال‌های اخیر افزایش یافته است، اما درباره ارتباط آن با آلودگی هوا، باید تحقیق بیشتری انجام شود. با این حال ثابت شده است که میزان زیاد سرب موجود در هوای شهرهای بزرگ، به خاطر ترافیک سنگین، اثر مستقیم در ابتلا به سرطان دارد. آلودگی سرب، نخست روی مغز استخوان اثر می‌گذارد و کودکان از این نظر آسیب پذیرتر هستند. از طرفی، دستگاه تنفسی بزرگسالان نیز در سال‌های اخیر بیشتر دچار سرطان شده که ناشی از این آلودگی سرب است.

نسرین، ۳۷ساله، ساکت تهران است و سه ماه پیش پدرش را به دلیل سرطان از دست داده است. او می‌گوید: «پدرم نه سیگاری بود، نه عادت‌های غلط داشت. در خانواده‌مان هم کسی تا به حال سرطان نگرفته بود. سرطان ریه در شش ماه از پا درش آورد. دکترها می‌گویند دلیلش آب و هواست.»

در کنار این موضوع، عده‌ای نیز ریزگردهایی را که از کشورهای همسایه غربی وارد ایران می‌شود در ابتلا به سرطان موثر می‌دانند. برخی گزارش‌ها می‌گویند این ریزگردها حاوی برخی قارچ‌ها و مواد آلاینده خطرناک است که روی رویشگاه‌های گیاهی و کشتزارها ته‌نشین می‌شود و بر انسان و دام اثر می‌گذارد.

سبزی نخورید، سرطان می‌گیرید!

هرچند توصیه می‌شود مصرف سبزیجات در کاهش ابتلا به سرطان موثر است، اما این توصیه را در ایران نباید چندان جدی گرفت. خبرسازترین بحث‌ جدید درباره عوامل ایجاد سرطان در ایران، موضوع محصولات کشاورزی است.

در شرایطی که مردم ایران با دشواری‌های جدی اقتصادی مواجه‌اند، تحمیل هزینه‌های سنگین درمان سرطان، هم به اقتصاد خانواده لطمه می‌زند هم به اقتصاد کلان جامعه. فشارهای سنگین روانی و نبودن احساس امنیت و رفاه نیز، عامل خزنده و پنهانی است که ایرانیان بیشتری را گرفتار سرطان می‌کند؛ چرا که سرطان تنها بیماری جسم نیست، بیماری روح هم هست.

محمد دهقان، عضو هیئت رئیسه مجلس ایران، چندی پیش اعلام کرد که یک سوم عامل سرطان‌ها از باقیمانده سموم و کودهای شیمیایی در محصولات کشاورزی ناشی می‌شود. او گفته که بنا بر اظهار نظر رسمی کارشناسان، وضعیت محصولات کشاورزی از نظر میزان باقیمانده سموم، کودهای شیمیایی و فلزات سنگین نگران‌کننده است و ایران رتبه اول سرطان معده را در دنیا دارد. وزارت بهداشت ایران هم به طور رسمی اعلام کرده که در آینده، تعداد مبتلایان به سرطان بیشتر هم خواهد شد که یک سوم آن مربوط به محصولات کشاورزی است.

این نماینده مجلس اعلام کرده که به دلیل اینکه وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و بهداشت و درمان ساز و کار دقیقی ندارند، محصولات مرجوعی آلوده و صادر شده، دوباره بین مردم توزیع می‌شود. این در حالی است که مسئولیت کنترل این موضوع برعهده وزارت بهداشت است، اما این وزارتخانه تاکنون اقدام اساسی برای جلوگیری از توزیع و مصرف محصولات کشاورزی ناسالم انجام نداده است.

استفاده بی‌رویه از سموم و کودهای شیمیایی در محصولات کشاورزی، عامل دیگری است که باعث افزایش آمار سرطان در ایران شده است و حتی اخباری وجود دارد مبنی بر اینکه محصولات آلوده صادراتی مرجوع ‌شده، به جای معدوم شدن، بین مردم توزیع می‌شود و به دلیل نبود نظارت، مردم نیز این محصولات را مصرف می‌کنند.

همچنین گفته می‌شود در تولید محصولات کشاورزی از سموم تقلبی، از رده خارج شده و قاچاق چینی هم استفاده می‌شود. به عنوان نمونه، برخی از سم‌ها مثل د.د.ت هنوز در تولید برخی از میوه‌ها در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد، در حالی که بیش از ۲۰ سال است مصرف آن ممنوع شده است.

در مقابل این حقایق تکان‌دهنده، مردم ایران انتخابی ندارند؛ تنها گزینه موجود برای آنها استفاده از محصولات ارگانیک است که به گفته یک شهروند ۴۱ساله، به آن هم اعتمادی نیست: «از کجا معلوم که اینها واقعا ارگانیک باشند؟ اگر هم ارگانیک باشند، برای همه ممکن نیست از این محصولات تهیه کنند. همه جا این محصولات را ندارد، اگر هم داشته باشد، گران است و با این اوضاع اقتصادی مردم قدرت خریدش را ندارند.»

سوء عملکرد دولت در کنترل و پیشگیری از سرطان، موضوعی است که با کمترین واکنش جدی از سوی مسئولان مستقیم وزارت‌خانه‌های بهداشت و کشاورزی مواجه شده و در شرایطی که مردم ایران با دشواری‌های جدی اقتصادی مواجه‌اند، تحمیل هزینه‌های سنگین درمان سرطان، هم به اقتصاد خانواده لطمه می‌زند هم به اقتصاد کلان جامعه. فشارهای سنگین روانی و نبودن احساس امنیت و رفاه نیز، عامل خزنده و پنهانی است که ایرانیان بیشتری را گرفتار سرطان می‌کند؛ چرا که سرطان تنها بیماری جسم نیست، بیماری روح هم هست.