بیژن روحانی – زنگ خطر آلودگی هوا در تهران و در چند شهر بزرگ دیگر از جمله اصفهان بار دیگر به صدا درآمده است. تعطیلی تهران و خروج بخشی از شهروندان از شهر، شاید راه حل موقتی باشد که در روزهای به اوج رسیدن میزان آلودگی اندکی از میزان تاثیر آن بر شهروندان بکاهد. راه حل‌های دیگر مانند افزایش محدودیت برای تردد خودروها یا توقف فروش آرم‌های روزانه طرح ترافیک نیز فقط می‌تواند درصد ناچیزی در این زمان موثر باشد.
اما گویا این روند آرام آرام به سنتی تبدیل شده است که هرسال تکرار می‌شود. هربار مقداری توصیه‌های ایمنی برای کمتر از خانه خارج شدن، یا نوشیدن مایعات و استفاده از ماسک در رسانه‌ها منتشر می‌شود و تا تکرار وضعیت بحرانی بعدی، مساله فراموش می‌شود. وضعیت ناسالم هوا در تهران معمولا تا زمانی ادامه دارد که تغییر شرایط جوی باعث کم شدن میزان آلودگی‌ها شود. بارش باران یا ورود جبهه‌های هوای ناپایدار باعث تغییر شرایط از ناسالم به سالم می‌شود.
آلودگی هوا: بمبی که آهسته می‌کشد
حقیقت تلخ آن است که آلودگی هوا، سلامت انسان‌‌ها را در تعدادی از بزرگ‌ترین و پر جمعیت‌ترین شهرهای ایران به مخاطره جدی انداخته است.
در شهرهایی مانند تهران یا اصفهان، عامل اصلی تولید کننده آلودگی همان عوامل انسانی است. بسیاری از کارشناسان براین عقیده هستند که خودروهای تولید داخل و همچنین خودروهای فرسوده نقش اصلی را در این میان برعهده دارند. خودروهای تولید ایران در هر ۱۰۰ کیلومتر ۱۸ لیتر بنزین مصرف می‌کنند و این در حالی است که این میزان باید به هشت لیتر کاهش پیدا کند.
تاثیرات این بحران در کوتاه مدت و بلند مدت شامل تبعات منفی متعددی در حوزه‌های سلامت و بهداشت، محیط زیست، اقتصاد و حتی امنیت اجتماعی و روانی است. به گفته اکثر کارشناسان محیط زیست، تعطیل کردن شهرها تنها می‌تواند یک اقدام بسیار کوتاه مدت برای فرار از شرایط بحرانی باشد، اما هرگز نمی‌تواند به عنوان یک راه حل اساسی در کاهش آلودگی در نظر گرفته شود.
طبق آماری که در سال ۲۰۱۱ توسط سازمان بهداشت جهانی اعلام شد، مجموع مرگ و میر در جهان براثر آلودگی هوا به طور کلی حدود سه میلیون و سیصد هزار نفر در سال است. از این میان حدود یک میلیون و سیصد هزار نفر سالانه براثر آلودگی هوای محیط‌های شهری جان خود را از دست می‌دهند.
در مورد میزان مرگ و میر در شهرهای بزرگ ایران از جمله تهران بر اثر آلودگی هوا، آمارهای متفاوت و متناقضی وجود دارد. به تازگی مسئولان «پژوهشکده سل و بیماری‌های ریوی» از مرگ حداقل سالانه ۱۳ هزار نفر در تهران بر اثر آلودگی هوا سخن گفته‌اند.
خودروها و سوخت غیر استاندارد
عوامل موثر در بحرانی شدن وضعیت آلودگی هوای تهران و شهرهای بزرگ را می‌توان به دو دسته عوامل انسانی و طبیعی تقسیم کرد. در بخش عوامل انسانی وجود صنایع و کارخانه‌های آلوده کننده در شهرها یا حاشیه آن‌ها، تردد وسایل نقلیه آلوده کننده و همچنین استفاده از سوخت‌های بی‌کیفیت و غیر استاندارد جزو دلایل مهم بحرانی شدن وضعیت آلودگی هواست. این وضعیت می‌تواند توسط برخی عوامل طبیعی نیز تشدید شود. مثلا بروز پدیده وارونگی هوا در فصل زمستان باعث تشدید آلودگی می‌شود. همچنین موقعیت جغرافیایی شهرها و نحوه گردش هوا و وزش باد نیز در تشدید میزان آلودگی یا برجای ماندن آن می‌تواند بسیار موثر باشد.
در مورد میزان مرگ و میر در شهرهای بزرگ ایران از جمله تهران بر اثر آلودگی هوا، آمارهای متفاوت و متناقضی وجود دارد. به تازگی مسئولان «پژوهشکده سل و بیماری‌های ریوی» از مرگ حداقل سالانه ۱۳ هزار نفر در تهران بر اثر آلودگی هوا سخن گفته‌اند.
اما نمی‌توان انکار کرد که در شهرهایی مانند تهران یا اصفهان، عامل اصلی تولید کننده آلودگی همان عوامل انسانی است. بسیاری از کارشناسان براین عقیده هستند که خودروهای تولید داخل و همچنین خودروهای فرسوده نقش اصلی را در این میان برعهده دارند. به گفته اسکندر مومنی، رییس پلیس راهنمایی و رانندگی، خودروهای تولید ایران در هر ۱۰۰ کیلومتر ۱۸ لیتر بنزین مصرف می‌کنند و این در حالی است که این میزان باید به هشت لیتر کاهش پیدا کند. او همچنین مساله خروج خودروهای فرسوده را یکی از گره‌های مهم در بحث آلودگی هوا دانسته است.
محمد جواد نظری‌مهر، عضو هیئت رییسه فراکسیون محیط زیست در مجلس نیز خودروهای تولید ایران را عامل اصلی تشدید آلودگی هوا می‌داند. او با انتقاد از عملکرد دولت در زمینه توسعه حمل و نقل عمومی اعلام کرده است هم اکنون دولت برنامه و مدیریت مناسبی برای توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی و توسعه فضای سبز در کشور ندارد. به گزارش خبرگزاری خانه ملت، این نماینده مجلس می‌گوید حتا اگر خودروهای فرسوده با خودروهای جدید جایگیزین شوند، باز هم آلودگی هوا تشدید می‌شود، زیرا خوردوهای ساخت ایران بی‌کیفیت هستند.
طبق آمارها در حدود پنج میلیون خودرو در شهر تهران تردد می‌کنند. به گفته پلیس راهنمایی و رانندگی، تعداد خودروهای موجود در تهران ۸ برابر معابر موجود در آن است. به گفته ستاد معاینه فنی خودروها، سالانه بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار خودروی جدید به خودروهای موجود در تهران اضافه می‌شود. به غیر از این‌ها حدود سه میلیون متورسیکلت نیز در تهران تردد می‌کنند. مرکز معاینه فنی خودروها در تهران اعلام کرده است حدود ۲۷ درصد از خودروهایی که برای معاینه فنی مراجعه می‌کنند در کسب استانداردهای گاز خروجی مردود می‌شوند.
اما به جز سهم بسیار پررنگ خودروهای تولید داخل در آلوده کردن هوا، بنزین غیراستاندارد نیز جزو متهمان این پرونده است. پس از اعمال تحریم‌‌های جدید علیه ایران از سوی آمریکا، تولید بنزین در داخل ایران افزایش یافت. گرچه برخی مقامات دولتی از جمله رییس سازمان محیط زیست ایران، غیراستاندارد بودن بنزین ایرانی را به شدت تکذیب کرده‌اند، اما تعدادی از نمایندگان مجلس معتقدهستند بی‌کیفیت بودن و استاندارد نبودن بنزین نیز در بحث آلودگی هوا باید در نظر گرفته شود.
پیش‌تر، انوشیروان محسنی، رییس فراکسیون سلامت در مجلس اعلام کرده بود بنزین و گازوییل تولید داخل ایران از استاندردهای لازم برخوردار نیست. به گفته این نماینده مجلس، گرچه در سال ۱۳۷۹ قرار شد ارتقای دانش فنی تولید خودرو و همچنین استاندارد کردن سوخت جدی گرفته شود، اما هنوز سوخت تولید داخل به استاندارد لازم دست نیافته است. عضو فراکسیون بهداشت مجلس حذف سرب از بنزین و جایگزین کردن آن را با ماده آلاینده بنزن خطرناک دانسته است.
در همین زمینه: