سپاه قدس: از عراق تا سوریه

امین قضایی − سپاه قدس شاخه‌ برون مرزی سپاه پاسداران است. این نیرو در طول جنگ ایران و عراق تشکیل شده و به تدریج دامنه فعالیت‌های خود را به خصوص بعد از حمله‌ آمریکا به افغانستان و عراق گسترده‌تر ساخته است.

یکی از موضوع‌های کلیدی در درک سیاست خارجی جمهوری اسلامی، به خصوص در آنجایی که در جهت حفظ امنیت خویش عمل می‌کند، ردیابی فعالیت برون مرزی نیروی قدس در عراق، افغانستان، سوریه، لبنان و غزه است.

نیروی قدس در عراق

در هنگام تسخیر عراق توسط نیروهای آمریکایی در ماه مارس ۲۰۰۳، مشخص بود که ایران برای بی‌ثبات کردن عراق و اِعمال نفوذ در میان شیعیان خواهد کوشید. برخی از کارشناسان این سیاست ایران در عراق را “هرج و مرج مدیریت شده” نامیده‌اند. عراق باید آنقدر بی‌ثبات باشد که نیروهای آمریکایی را در آنجا مشغول و ناامن باقی نگاه دارد، اما نه آنقدر که ایران را نیز در این بی‌ثباتی غرق کرده یا واکنش تند آمریکا را برانگیزاند. (منبع) عدم امنیت نیروهای آمریکایی به نفع جمهوری اسلامی خواهد بود زیرا در این صورت آمریکا برای ثبات منطقه نیازمند ایران باقی خواهد ماند و فرصتی نیز برای اقدام نظامی علیه ایران نخواهد یافت. برای دستیابی به این هدف، جمهوری اسلامی از پیش، تمامی ابزارهای لازم را در اختیار داشت: نخست آنکه عراق یک کشور شیعی است و بسیاری از شخصیت‌های مطرح آتی این کشور از جمله نوری المالکی دوران تبعید خود در زمان صدام حسین را در ایران گذرانده و حتی برخی با ارتش ایران علیه عراق جنگیده بودند. ابزار دیگر ایران، نیروی قدس بود که کارشناسان تعداد آنان را تقریبا پانزده هزار نفر برآورد کرده‌اند.

در طول این سالها، علاوه بر اتهام همیشگی آمریکا مبنی بر کمک نیروی قدس به سپاه شیعی بدر، وقایع زیر نیز شواهدی دال بر دخالت تروریستی ایران در عراق فراهم آورده است: (البته لازم به ذکر است که منبع تمامی اخبار زیر، مقامات و رسانه‌های آمریکایی هستند و طبعا آنان تمایل دارند ناامنی در عراق را به گردن ایران اندازند.)

● در ۲۴ دسامبر ۲۰۰۶، نیویورک تایمز گزارش داد که دست کم چهار ایرانی توسط نیروهای آمریکایی دستگیر شده‌اند که دو تن از آنها مظنون به عضویت در نیروی قدس هستند.

● در سال ۲۰۰۷، دیوید پترئوس (David Petraeus) در کنگره‌ی آمریکا اعلام کرد که توان نیروی قدس در عراق رو به افزایش است. وی گفت آنها در عملیاتی ‌علیه نیروی قدس، کامپیوتری به دست آوردند که در آن یک پرونده‌ی ۲۲ صفحه‌ای شامل اطلاعاتی بود درباره‌ی طرح ریز‌ی و هدایت عملیاتی که منجر به کشته شدن پنج سرباز آمریکایی در کربلا شد. (منبع)

● در ۲۳ نوامبر ۲۰۰۸، یک افسر نیروی قدس در فرودگاه بین المللی بغداد به جرم قاچاق اسلحه بازداشت شد.

● در ماه ژوئن ۲۰۱۱، ۱۵ تن از کارکنان امریکایی در عراق کشته شدند، عملیاتی که آمریکا تربیت و طرح ریزی آنرا از سوی نیروی قدس می‌داند.

در چهارده فوریه ۲۰۰۷‌، جورج بوش، رئیس جمهور وقت آمریکا، مستقیماً نیروی قدس را به ایجاد ناآرامی در عراق متهم کرد:

“با اطمینان می‌توانم بگویم که نیروی قدس، بخشی از حکومت ایران، با کار گذاشتن بمب‌های کنار جاده‌ای پیچیده به گروه‌های نظامی ما در عراق آسیب رسانده است.”

بوش سپس گفت که نمی‌داند کدام یک از مقامات در ایران به نیروی قدس دستور می‌دهد، اما او به ایران اطمینان داد که از گروه‌های نظامی خود حمایت خواهد کرد. اگرچه بسیاری از صاحب‌نظران بر این عقیده‌اند که فرماندهان سپاه قدس مستقیما از علی خامنه‌ای دستور می‌گیرند، اما بوش با این لحن و بدون متهم کردن شخص خاصی، به ایران فرصت داد تا بدون وخیم‌تر شدن تنش دیرین ایران و آمریکا، عملیات نیروی قدس را متوقف کنند.

نیروهای ائتلاف در افغانستان بر این عقیده‌اند که در سالهای اخیر کمک‌های نظامی و مالی ایران به طالبان افزایش یافته است. به نظر می‌رسد که تمرکز نیروی قدس از عراق به افغانستان منتقل شده است که ثبات نسبی عراق در سالهای اخیر می‌تواند دلیلی برای این تغییر جهت باشد.

ظاهرا این تهدید پاسخ مثبتی دریافت کرد، توماس متز (Thomas Metz) رئیس دفاع درمقابل بمب‌های کنار جاده‌ای در عراق در سال ۲۰۰۸ به لوس آنجلس تایمز گفت: “طی سه ماه گذشته آنها (نیروی قدس و شیعه) عملیات خود را کاهش داده‌اند. گویا کسی از طرف‌های شیعی مرتبط با ایران این تصمیم را گرفته است. اکنون بمب‌های ضدزره‌ای که در عراق پیدا می‌شود پیچیدگی کمتری دارند که نشان می‌دهد دیگر از ایران قاچاق نمی‌شوند.” علی دباغ، سخنگوی حکومت عراق نیز در همان ایام گفت که ایران اخیراً موضع بهتری در قبال عراق اتخاذ کرده است.

متز در ادامه‌ سخنان خود آماری را ذکر می‌کند که تا حدی می‌تواند دامنه‌ دخالت نیروی قدس در عملیات تروریستی علیه نیروهای آمریکایی را نشان دهد: ” این بمب‌ها تنها ۵ درصد از بمب‌های کنار جاده‌ای را شامل می‌شوند اما باعث ۳۵ درصد از تخریب‌ها شده‌اند.” (منبع)

پاسخ جمهوری اسلامی به اینکه آیا در عملیات تروریستی در عراق نقش دارد، مبهم است. آنها ادعا می‌کنند که مستقیماً هیچ عملیاتی انجام نمی‌دهند و سپاه قدس تنها یک الگو برای رزمندگان مسلمان است، اما صرف وجود سپاه قدس به عنوان یک شاخه‌ی نظامی پرتعداد و مباهات رسانه‌های وابسته به سپاه به انجام ماموریت‌های مخفی برون مرزی، با این ادعا در تناقض قرار دارد.

ژنرال پترئوس فرمانده‌ نیروهای آمریکایی در عراق در یک پرسش و پاسخ در جمع در فوریه ۲۰۱۰ درباره‌ نیروهای قدس گفت:

“در آوریل ۲۰۰۸، فرمانده نیروهای قدس به من پیامی داد که به صورت زیر بود: ژنرال پترئوس! شما می‌دانید که من، قاسم سلیمانی، پیشبرد خط مشی سیاسی ایران در رابطه با عراق، لبنان، غزه و افغانستان را در اختیار دارم. در واقع سفیر ما در بغداد یک عضو نیروی قدس است. فردی که قصد داریم او را جایگزین کنیم نیز عضو نیروی قدس است. حال اگر شما فکر می‌کنید که با ابزارهای سنتی دیپلماسی در رابطه با ما سر وکار دارید، این امر دیپلماسی را دشوار می‌سازد چرا که وزیر امور خارجه‌ی ما نیست که وزیر است. این (منوچهر) متکی نیست که در رابطه با کشورهای فوق الذکر سیاست خارجی ما را کنترل می‌کند بلکه ابزار امنیتی ما یعنی نیروی قدس است که این امر را برعهده دارد. ” (منبع )

نیروی قدس در افغانستان

تقریبا با کاهش نسبی فعالیت‌های نیروی قدس در عراق، هرچه بیشتر نشانه‌هایی از حضور کمک‌های نظامی، تسلیحاتی و مالی آنان به طالبان دیده شد:

● در مارس ۲۰۰۹ یک فرمانده‌ طالبان بعد از دستگیری اعتراف کرد که تیم رزمندگان او در ایران تعلیم نظامی دیده است. وی به ساندی تایمز گفت : “مذهب و تاریخ ما متفاوت است. اما هدف ما یکی است. ما هر دو می‌خواهیم آمریکایی‌ها را بکشیم.”

● در شانزده ژوئیه ۲۰۱۰، نیروهای افغانی و آمریکایی ملا اختر، یک فرمانده‌ی طالبانی، را در ولایت فراه کشتند. نیروی ائتلاف در جمع خبرنگاران اعلام کرد که این فرمانده مسئول هماهنگی کارها برای تمرین رزمندگان خارجی از ایران بوده و به حل منازعات بین شبکه‌های نظامی کمک می‌کرد.

● دیگر فرمانده طالبانی مرتبط با ایران ملا مصطفی نام دارد که در ولایت غور انجام عملیات را برعهده دارد. نیروهای نظامی امریکا توضیح دادند که وی بیش از صد نفر را در اختیار داشته و از نیروهای قدس حمایت دریافت می‌کند.

● غلام یحیی اکبری دیگر فرمانده‌ی طالبانی و یک رابط نزدیک با سپاه قدس، انجام عملیات در ولایت هرات را برعهده دارد. اکبری که به عنوان طالبان تاجیک شناخته می‌شود، ادعا می‌کند که ششصد نفر را زیر فرماندهی خود دارد. او حرکت مبارزین خارجی یا القاعده را از ایران تسهیل می‌کرد و آنها را به مناطق هلمند و قندهار می‌رساند. او در اکتبر ۲۰۰۹ در یک حمله‌ی هوایی کشته شد. (منبع)

● برخی از گزارش‌ها می‌گویند که ایران پیامی به واشنگتن داده و تهدید کرده است که در صورت حمله‌ نظامی به مراکز هسته‌ای ایران، گروه‌های ناتو در افغانستان مورد هدف قرار خواهند گرفت.

● در هفتم مارس ۲۰۱۲ آمریکا یک ژنرال نیروی قدس ایران به نام غلامرضا باغبانی (فرمانده‌ی نیروی قدس در زاهدان ) را در فهرست قاچاقچیان بزرگ اسلحه و هروئین قرار داد. آمریکا همچنین دیگر افسران نظامی نیروی قدس مانند سرلشگر حسین موسوی و سرهنگ حسن مرتضوی را هدف قرار داده است.

● اما برجسته‌ترین خبر، به نقل از العربیه، اجازه‌ی تهران به گروه طالبان برای گشایش یک دفتر در ایران است. این گزارش ادعا کرده است که جمهوری اسلامی در حال بررسی مجهز کردن این گروه به موشک‌های زمین به هوا است. روزنامه بریتانیایی “دیلی تلگراف” در شماره پنجشنبه ۵–۸–۲۰۱۲ خود نوشته است که ایران با این اقدام می‌خواهد در مسیر پیمان همکاری‌های استراتژیک که آوریل گذشته میان دولت افغانستان و آمریکا منعقد شده، سنگ‌اندازی کند.

بنابراین نیروهای ائتلاف در افغانستان بر این عقیده‌اند که در سالهای اخیر کمک‌های نظامی و مالی ایران به طالبان افزایش یافته است. به نظر می‌رسد که تمرکز نیروی قدس از عراق به افغانستان منتقل شده است که ثبات نسبی عراق در سالهای اخیر می‌تواند دلیلی برای این تغییر جهت باشد. اگر همکاری ایران با طالبان صحت داشته باشد، این امر نشان می‌دهد که بی ثباتی نیروهای آمریکایی در افغانستان و عراق حتی از دشمنی دیرین آنها با طالبان مهمتر است.

نیروی قدس در سوریه

وقتی “بهارعربی” به سوریه رسید، دیگر از طرف جمهوری اسلامی “بیداری اسلامی” خوانده نشد، توطئه‌ی غرب تعبیر شد. سپاهیان نیروی قدس ماموریت دشواری را در سوریه برعهده گرفتند.

حفظ رژیم بشار اسد برای جمهوری اسلامی حیاتی است. علاوه بر اینکه ایران با از دست دادن یکی از هم‌پیمانان خود در منطقه تنها خواهد ماند و نمونه‌ی سوریه به الگوی مناسبی برای پیاده شدن در ایران تبدیل خواهد شد، حزب الله نیز خانه‌ی امن خود را در سوریه را از دست خواهد داد و اگر در آینده جنگی بین حزب الله و اسرائیل درگیرد، آنها هیچ پایگاهی برای عقب نشینی موقت در اختیار نخواهند داشت.

● در ماه مه‌۲۰۱۲، اسماعیل قاآنی جانشین فرمانده‌ی سپاه قدس در پاسخ به ایسنا عملاً دخالت این نیروها در جنگ سوریه را تایید کرد: “اگر جمهوری اسلامی در سوریه حاضر نباشد، قتل عام مردم ابعاد بیشتری به خود خواهد گرفت… قبل از حضور ما در سوریه بسیاری از مردم توسط مخالفین کشته شدند، اما با حضور فیزیکی و غیرفیزیکی جمهوری اسلامی جلوی قتل عام بزرگ در سوریه گرفته شده است.”

این خبر بلافاصله از سایت ایسنا حذف شد. میر جاویدانفر یک کارشناس ایرانی – اسرائیلی می‌گوید: این نخستین بار است که یک مقام ارشد سپاه حضور و عملیات نیروی قدس در سوریه را پذیرفته است.

جزایری، معاون ستاد کل نیروهای مسلح، حتی این سطح از دخالت را در مقابل اقدامات بعدی ناچیز می‌داند: “هنوز هیچ یک از دوستان سوریه و جبهه بزرگ مقاومت وارد عرصه نشده‌اند و چنانچه این اتفاق روی دهد ضربات قاطعی به جبهه دشمن و به خصوص عرب‌های منفور وارد خواهد شد.“

● اعضای مجلس ملی سوریه گفته‌اند که اطلاعات معتبری در دست دارند که نشان می‌دهد قاسم سلیمانی مخفیانه با بشار اسد و قماش او برای سرکوب معترضین همکاری می‌کند. رضوان ضیاحده، عضو اجرایی مجلس ملی سوریه (ائتلافی از اپوزیسیون)، گفت که ” نیروی‌های قدس اساساً مشغول تمرین و کمک به گروهک‌های نظامی و تک تیراندازها هستند.” همچنین گفته می‌شود که ایران در جمع آوری اطلاعات به سرویس اطلاعاتی رژیم سوری کمک می‌کند، از جمله مونیتورینگ اینترنت و پیام‌های کوتاه تلفنی معترضین. تحلیل گران تخمین می‌زنند که شمار نفرات ارتش قدس در سوریه، صدها یا حداکثر یکی دو هزار نفر باشد. آنها حداقل یک پایگاه در الزبدانی در نزدیکی دمشق تاسیس کرده‌اند.

شهر کوچک الزبدانی برای نیروی قدس بسیار حائز اهمیت است و به نظر می‌رسد که مقر عملیات‌های آنها در آنجا قرار دارد. از طریق همین شهر بود که نیروهای ایرانی در سال ۱۹۸۳، دیوید دوج (David Dodge) رئیس دانشگاه آمریکایی بیروت را که توسط حزب الله ربوده شده بود به تهران منتقل کردند. (منبع)

حفظ رژیم بشار اسد برای جمهوری اسلامی حیاتی است. علاوه بر اینکه ایران با از دست دادن یکی از هم‌پیمانان خود در منطقه تنها خواهد ماند و نمونه‌ی سوریه به الگوی مناسبی برای پیاده شدن در ایران تبدیل خواهد شد، حزب الله نیز خانه‌ی امن خود را در سوریه را از دست خواهد داد و اگر در آینده جنگی بین حزب الله و اسرائیل درگیرد، آنها هیچ پایگاهی برای عقب نشینی موقت در اختیار نخواهند داشت.

دخالت نیروی قدس به این سه کشور محدود نمی‌شود. تاکنون نیروی قدس به انجام عملیات تروریسی در کشورهای تایلند، آذربایجان، گرجستان، هند، بلغارستان و آمریکا (برعلیه سفیر عربستان ) متهم شده است.

نیروی قدس مهمترین ابزار دخالت نظامی ایران در منطقه است. به نظر غرب، فعالیت‌های نیروی قدس حاکی از تلاش جمهوری اسلامی برای بی ثبات کردن منطقه است.

اخبار فوق این دیدگاه را تقویت می‌کند که از نظر ایران، آمریکا برای ثبات عراق و افغانستان باید همواره محتاج جلب رضایت جمهوری اسلامی باقی بماند. در این راه، سپاه قدس اگرچه نه کاملاً مخفیانه اما موفق عمل کرده است.

اما در مورد سوریه، جمهوری اسلامی ظاهراً در حال ضربه خوردن از جایی است که انتظار آنرا نداشته است. مردم به صحنه آمده‌اند و سیاست‌ غرب برای تغییر رژیم‌ استفاده از نیروهای مردمی است. این امر موجب شده سپاه قدس در سوریه نتواند به شیوه‌ی سابق خود و به طور مخفی عمل کند و حتی به عنوان بخشی از نیروهای رژیم بشار اسد مورد حملات تروریستی قرار می‌گیرد. اگر آنها در عراق موفق بودند و در افغانستان تاحدی، این بار در سوریه مشکلات بیشتری دارند.