مریخ، در انتظار “کنجکاوی”

 

شامگاه ۶ اوت  به وقت شرق ایالات متحده، مریخ‌نورد کیوریاسیتی ِ ناسا، پس از تجربه هفت دقیقه‌ی پراسترسی که به «هفت دقیقه وحشت» مشهور شده، سطح سیاره سرخ را لمس خواهد کرد. اگر همه‌چیز توأم با موفقیت باشد، سپر حرارتی ِ فضاپیما با سرعتی در حدود ۲۱ هزار و ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت، به جو مریخ می‌خورَد و پس از تجربه اصطکاک شدیدی که دمای قشر بیرونی ِ سپر را تا ۱۹۰۰ درجه سلسیوس افزایش خواهد داد، چتر نجات بزرگی گشوده می‌شود و مریخ‌نورد هم آهسته، در حالی‌که به یک «جرثقیل هوایی» متصل است، از پیله خود خارج می‌شود. این فرآیند، با فعال شدن موشک‌های معکوس ِ متصل به جرثقیل ادامه خواهد یافت تا چرخ‌های کیوریاسیتی، به نرمی با سطح سیاره تماس پیدا کنند. این فرآیندها، همه طی کمتر از هفت دقیقه، با هدایت خودکار فضاپیما رخ خواهد داد و مهندسین ِ کنترل مأموریت، تا زمان دریافت نخستین سیگنال از سمت مریخ‌نورد، هیچ ارتباطی با کاوشگرْ نخواهند داشت (رجوع کنید به مریخ، در خطر میکروب‌های زمینی).

 

پایگاه فضایی JPL ناسا، اهداف اصلی ِ مأموریت کیوریاسیتی را، بررسی امکان‌پذیریِ وجود حیات در گذشته یا حال سیاره مریخ، بررسی خصوصیات اقلیمی و زمین‌شناختی ِ نواحی ِ پیرامون عرض ۴۵ درجه این سیاره (که میزبان کاوشگر خواهد بود)؛ و نهایتاً کسب داده برای مأموریت‌های سرنشین‌دار آتی به سیاره سرخ، عنوان کرده است. هشت سال پیش، که مریخ‌نوردهای دوقلوی «اسپیریت» (روح) و «آپورچیونیتی» (فرصت)، در دو سوی مخالفِ مریخ – و حوالی استوای سیاره – فرود آمدند، مأموریتی ۹۰ روزه را جهت بررسی تاریخچه حضور آب در این سیاره، پیش روی خودشان می‌دیدند؛ حال‌آنکه طراحی ِ فوق‌العاده ظریف و محتاطانه این روبوت‌ها، و نیز عملکرد باورنکردنی ِ پنل‌های خورشیدیِ تأمین انرژیِ هر دو مریخ‌نورد، عمر مأموریت سه‌ماهه‌شان را تا دست‌کم هفت سال امتداد بخشید. اسپیریت، که سال گذشته به مأموریت خود پایان داد، موفق به پیمودن ۷ کیلومتر و ۷۳۰ متر از خاک مریخ، و کشف کانی‌های مؤیدِ حضور آب در گذشته‌ی نه‌چندان دور این سیاره شد. اما آپورچیونیتی، که همچنان پس از طی ۳۴ کیلومتر از دشت‌های «فلات نصف‌النهار» ِ مریخ، بر لبه یک گودال شهابسنگی، روزهای سرد زمستان این سیاره را می‌گذراند، طی هشت سال گذشته، شواهد محکم‌تری از حضور آب را در گذشته مریخ به دست آورده است.

 

اما کیوریاسیتی، که با تجهیزات فوق‌پیشرفته خود این‌بار از همان اولْ عزم خود را برای کشف شواهد وجود «حیات» در گذشته یا حالِ مریخ جزم کرده؛ انتظار می‌رود که با تجهیز به یک ریزرآکتور ِ اتمی به‌عنوان منبع تأمین انرژی – به‌جای پنل‌های خورشیدی – دست‌کم دو سال به کاوش پیوسته در این سیاره مشغول باشد و با آزمایشگاه پیشرفته‌ای که در دل خود جای داده، ما را به درک بهتری از تاریخچه اوضاع محیطی مریخ، و تغییر و تبدلات زمین‌شناختی ِ این سیاره طی چندین‌میلیون سال گذشته برساند.

 

 

از ساعات پر تب و تاب روز چهاردهم جولای ۱۹۶۵، که نخستین سفیر زمین (ماهواره مارینر ۴) از کنار سیاره سرخ‌فام و اسرارآمیز مریخ گذشت؛ تا ساعات پر و تب و تاب همین امروز، که پنجاهمین سفیرمان قصد فرود بر این سیاره را دارد؛ تعریف علمی از مفهوم «حیات مریخی»، اوج و فرود بسیاری را طی کرده. در عکس بالا، تکنسین‌های پایگاه پژوهشی ِ JPL ناسا، را ساعاتی پیش از مخابره نخستین تصویر نمای نزدیک بشر از سطح سیاره سرخ، توسط ماهواره مارینر ۴ می‌بینید. ذهن هرکدام از این دانشمندان، می‌توانسته میزبان تصویری منحصربفرد از سطح سیاره سرخ باشد: سیاره‌ای با رودهای خروشان و جنگل‌های وسیع؟ یا سرزمینی مُرده که حتی امیدی به وجود یک بوته هم در آن نمی‌رود؟ و یا اصلاً کُره‌ای مسکونی که ساکنینش احتمال دارد حتی عبور یک ماهواره‌ی زمینی از حریم فضایی‌شان را هم یک تهدید تلقی کنند؟ … هرکدام از این حدسیات، می‌توانسته «علمی‌ترین» تصویر موجود از حیات مریخی در ذهن یک دانشمندِ اواسط دهه ۶۰ میلادی بوده باشد.

 

در این چهل و دو سالی که از عبور ماهواره مارینر-۴ تا فرود کیوریاسیتی؛ یعنی نخستین مریخ‌نوردی که مشخصاً کشف شواهد وجود حیات مریخی را در دستور کار خود داده، می‌گذرد؛ داستان کشف و گاه حتی ارتباط با حیات مریخی، مسیر پرسنگلاخی از امید و شکست را طی کرده؛ چنانکه پشتوانه‌مان برای طرح این سؤال که «آیا حیات مریخی وجود دارد؟ »؛ امروزه به پرمایگی ِ مأموریتی نظیر کیوریاسیتی‌ست. زیبایی ِ علم در این نکته نهفته که سؤالْ اما همان سؤال چهل و دو سالِ پیش است: آیا حیات مریخی وجود دارد؟

 

 

۱- طرحی از مرحله پایانی فرود مریخ‌نورد کیوریاسیتی؛ در حالیکه با چندین کابل بلند، از یک جرثقیل هوایی آویزان است و موشک‌های معکوس ِ جرثقیل هم فعال‌اند / منبع: Maas Digital LLC/National Geographic Channels

 

۲- اتاق کنترل مأموریت مارینر-۴ / منبع: ناسا