نعیمه دوستدار − عقب‌نشینی نیروهای ارتش سوریه و انتقال تسلیحات سنگین از مناطق شهری و توقف عملیات نظامی در مناطق مسکونی، اجرای آتش‌بس بین نیروهای دولتی و مخالفان، آزادی زندانیان سیاسی و امداد‌رسانی به غیر‌نظامیان در مناطق درگیری از مهم‌ترین بندهای طرح شش ماده‌ای کوفی عنان، نماینده ویژه سازمان ملل و اتحادیه عرب در امور سوریه بودند؛ اما هیچ‌کدام از طرفین درگیری، این بندها را اجرا نکردند.
کوفی عنان، چهارم اسفند سال گذشته خورشیدی (۱۳۹۰)، به‌عنوان نماینده ویژه سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب در سوریه انتخاب شد. سفر کوفی عنان به کشورهای مختلفی مانند ایران و روسیه که می‌توانستند در بحران سوریه اثرگذار باشند، و تلاش برای جلب موافقت آنها، هیچ اثر مهارکننده‌ای بر روند درگیری‌ها در سوریه نگذاشت. اوضاع دم به دم بدتر شد.
اکنون کوفی عنان از سمت خود استعفا کرده است و استعفای او بیش از هر چیز، نشانه نا‌امیدی از بهبود در شرایط سوریه و حل مسائل آن با روش‌های مسالمت‌آمیز است. در رسانه‌ها این حس غالب است که با خروج آقای عنان از ماجرای سوریه، این کشور بیش از پیش به سمت ناآرامی و خشونت خواهد رفت.
کوفی عنان از سمت خود استعفا کرده است و استعفای او بیش از هر چیز، نشانه نا‌امیدی از بهبود در شرایط سوریه و حل مسائل آن با روش‌های مسالمت‌آمیز است. در رسانه‌ها این حس غالب است که با خروج آقای عنان از ماجرای سوریه، این کشور بیش از پیش به سمت ناآرامی و خشونت خواهد رفت. هر چند بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل، از تلاش‌های کوفی عنان در حل کشمکش‌ها در سوریه قدردانی کرده و گفته است که طرح شش ماده‌ای آقای عنان هنوز بهترین راه حل و امید برای حل بحران سوریه است، اما کمتر کسی به اثر‌بخش بودن روش او در حل بحران سوریه باور دارد.
هر چند بانکی مون، دبیر کل سازمان ملل، از تلاش‌های کوفی عنان در حل کشمکش‌ها در سوریه قدردانی کرده و گفته است که طرح شش ماده‌ای آقای عنان هنوز بهترین راه حل و امید برای حل بحران سوریه است، اما کمتر کسی به اثر‌بخش بودن روش او در حل بحران سوریه باور دارد.
روند حوادث سوریه چنان پیش می‌رود که هیچ‌کدام از طرفین حاضر به عقب‌نشینی و کاستن از درگیری‌ها نیستند. در این میان تلاش کشورهای درگیر در این بحران از جمله ایران و غرب این بوده که هر کدام از ظن خود درباره خروج کوفی عنان از ماجرا اظهارنظر کنند.
چین و روسیه، عامل ناکامی
با این‌که حکومت اسد هرگز به معنای واقعی پایبند طرح صلح عنان نبوده، اما وزارت خارجه سوریه نسبت به استعفای كوفی عنان ابراز تاسف كرد و اعلام كرد دمشق همچنان به تعهدات خود و اجرای طرح كوفی عنان و همچنین همكاری با هیئت ناظران سازمان ملل در سوریه پایبند است. این وزارتخانه در بیانیه خود نوشته: “كشورهایی كه ثبات سوریه را هدف قرار داده و به نفع طرح كوفی عنان در شورای امنیت رأی دادند، همان‌هایی هستند كه مانع تحقق این روند شده و همچنان می‌كوشند تا این تلاش‌ها را ناكام بگذارند.”
در مقابل، آمریکا، دو کشور روسیه و چین را مسئول شکست ماموریت کوفی عنان و استعفای او دانسته است. هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه آمریکا، در بیانیه‌ای که در همین زمینه منتشر کرده، گفته است:”متاسفانه روسیه و چین مانع از آن شدند که شورای امنیت ابزار لازم را برای پیشبرد تلاش‌های کوفی عنان، در اختیار او قرار دهد.”
اشاره او محتملا به سه بار وتو کردن قطعنامه‌های غرب در شورای امنیت توسط چین و روسیه است، قطعنامه‌هایی که تلاش‌شان افزایش فشار بر بشار اسد بود و وتوی آنها روند اتفاقات را در سوریه تحت تاثیر قرار داد. آمریکا استعفای کوفی عنان را نشان‌دهنده شکست نظام بشار اسد در عمل به تعهدات خود معرفی می‌کند.
خبرگزاری رویترز گزارش داده که جی کارنی، سخنگوی کاخ سفید گفته است که هر چند بشار اسد پایبندی خود را به طرح صلح کوفی عنان اعلام کرده بود، اما به کشتار وحشیانه مردم ادامه داد. او همچنین گفته که رژیم سوریه هرگز نخواست به طرح صلح کوفی عنان برای آتش‌بس عمل کند.
نقش حکومت ایران
در ایران اما واکنش‌ها از نوعی دیگر بوده است. مقامات ایرانی می‌کوشند چنین تفسیر کنند که ناکامی طرح کوفی عنان به این دلیل بوده که به رغم تلاش او برای دادن نقشی موثرتر به ایران در روند تحولات، غرب مانع حضور پررنگ‌تر ایران شده است.
بشار اسد از همان ابتدا بر این باور بود که پذیرش و اجرای طرح صلح کوفی عنان به معنای شمارش معکوس برای سقوط او خواهد بود. بنابراین او هرگز این طرح را به معنای واقعی نپذیرفت و تصمیم به ادامه درگیری‌ها گرفت تا برای خود زمان بیشتری بخرد. اکنون نیز به سنت باقی دیکتاتورها، او همچنان معتقد است که پیروزی هنوز برایش ممکن است.
به گزارش ایرنا، رامین مهمانپرست، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، کشورهای “مداخله‌گر” را مسئول شکست ماموریت کوفی عنان دانسته و گفته است تلاش‌های کوفی عنان برای توقف ارسال سلاح به داخل سوریه و اقدامات تروریستی، مورد رضایت مداخله‌گران نبود.
وزیر امور خارجه ایران هم اعلام کرد: “غرب و برخی کشورهای منطقه بر سر راه اجرای طرح کوفی عنان برای برون‌رفت از بحران سوریه مانع‌تراشی کردند.”
علی‌اکبر صالحی، وزیر امور خارجه ایران در گفت‌وگو با ایرنا، اظهارات هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه آمریکا را در مقصر دانستن روسیه و چین به‌عنوان عامل شکست طرح کوفی عنان، فرافکنی دانست و گفت: “این غربی‌ها و برخی کشورهای منطقه بودند که برای شکست این طرح تلاش می‌کردند.”
در حالی که شبکه تلویزیونی العربیه به نقل از کوفی عنان اعلام کرد که طرح شش ماده‌ای عنان حتی پس از استعفای او باید در سوریه استمرار داشته باشد و او عدم حمایت کافی برخی از اعضای شورای امنیت از ماموریت او در سوریه را از دلایل استعفای خود اعلام کرد، علی‌اکبر صالحی گفته است که هدف این اظهارات، مواضع چین و روسیه نبوده است .
وزیر امور خارجه ایران به انتقادهای آشکار برخی کشورهای غربی و منطقه از کوفی عنان اشاره کرده و این طرح را مورد قبول سوریه و کشورهای نقش‌آفرین منطقه دانسته است. علی‌اکبر صالحی گفته است: “در طرح عنان بر حل مساله سوریه از طریق سوری-سوری، بدون دخالت خارجی تاکید شده بود در حالی‌که غرب و برخی کشورهای منطقه در پی برکناری بشار اسد و روی کار آوردن دولت مجهولی هستند که در چارچوب اهداف آنها عمل کند.”
اما ایران و آمریکا تنها کشورهایی نبودند که در این زمینه اظهار نظر کردند. کشورهای غربی پیکان اتهام را به سمت حکومت بشار گرفتند. لوران فابیوس، وزیر خارجه فرانسه، درباره استعفای كوفی عنان گفت که این اقدام بیانگر وجود بن‌بست فاجعه بار در سوریه است.
ویلیام هیگ، وزیر خارجه انگلیس نیز با قدردانی از اقدامات كوفی عنان در سوریه گفته: “با نظارت كوفی عنان تمام طرف‌ها با طرح او موافقت كردند و جامعه بین‌الملل نیز از این طرح حمایت كرد. اما نظام سوریه نتوانست به تعهدات خود پایبند باشد و طرح كوفی عنان تاكنون طرحی شكست‌خورده به شمار می‌آید. كوفی عنان به دلیل استفاده از وتو در شورای امنیت احساس شكست می‌كند.”
مقامات ایرانی می‌کوشند چنین تفسیر کنند که ناکامی طرح کوفی عنان به این دلیل بوده که به رغم تلاش او برای دادن نقشی موثرتر به ایران در روند تحولات، غرب مانع حضور پررنگ‌تر ایران شده است.
اما روسیه و چین که از سوی آمریکا و غرب در معرض اتهام به شکست کشاندن طرح صلح عنان قرار دارند، تنها به ابراز تاسف از استعفای او اکتفا کرده‌اند. وزارت خارجه روسیه با صدور بیانیه‌ای نسبت به استعفای كوفی عنان ابراز تاسف كرده و ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه هم گفته است: “امیدواریم تلاش‌های بین‌المللی برای پایان بخشیدن به مساله سوریه همچنان ادامه پیدا کند.”
اشتباه تدارکاتی و نقش بشار اسد
در کنار بحث‌هایی که درباره نقش آمریکا و غرب از یک سو و کارشکنی‌های روسیه و چین در ناکامی عنان و کناره‌گیری او از نمایندگی سازمان ملل وجود دارد، برخی نیز علت شکست طرح صلح کوفی عنان را اشتباهات تدارکاتی آن می‌دانند و بر این باورند که تدارکات برای این برنامه کافی نبودند. هرچند برنامه کوفی عنان تنها چند روز آتش‌بس را در سوریه ایجاد کرد اما در نهایت این آتش‌بس خیلی زود شکسته شد. اختصاص تنها ۳۰۰ ناظر برای کشوری به بزرگی سوریه کارآمد نبود و شاید لازم بود سه تا چهار هزار ناظر صلح برای این کار در نظر گرفته شود.
بشار اسد از همان ابتدا بر این باور بود که پذیرش و اجرای طرح صلح کوفی عنان به معنای شمارش معکوس برای سقوط او خواهد بود. بنابراین او هرگز این طرح را به معنای واقعی نپذیرفت و تصمیم به ادامه درگیری‌ها گرفت تا برای خود زمان بیشتری بخرد. اکنون نیز به سنت باقی دیکتاتورها، او همچنان معتقد است که پیروزی هنوز برایش ممکن است. در عین حال، اکنون به نظر می‌رسد خروج آقای عنان باعث شود که بشار اسد و همراهانش فشار بین‌المللی را از خود منحرف کنند و خود را بیشتر از قبل دوستدار صلح نشان دهند.