افزایش هزینه‌ها و به ویژه رشد کم‌سابقه نرخ اجاره موجب خروج اجباری مزدبگیران و دهک‌های درآمدی پائین از تهران شده است. آنطور که رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران افزایش جمعیت شهرستان‌های این استان را نگران کننده می‌داند. خروج جمعیت از تهران موجب افزایش تراکم جمعیتی در شهرهای نزدیک به پایتخت شده است.

افزایش هزینه‌ها ساکنان کم‌درآمد تهران را به کوچ اجباری ناچار کرده است.

۱۳ فروردین ۱۳۹۷ مرتضی الویری، رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای اسلامی شهر تهران، یکی از برنامه‌های این شورا را افزایش هزینه زندگی در کلانشهر به منظور تشویق بسیاری به خروج از تهران اعلام کرد و گفت: کسانی که در تهران زندگی می‌کنند باید هزینه آن را بپردازند.

یکسال پیش از آن (۲۸ فروردین ۱۳۹۶) حسین هاشمی، استاندار وقت تهران، افزایش هزینه زندگی در پایتخت را یکی از راهکارهای کاهش مهاجرت به تهران دانست و گفت: باید هزینه زندگی در شهرهای بزرگ را بالا برد تا از ورود جمعیت کم کرد.

شورای شهر تهران طی دو سال گذشته هزینه خدمات حمل و نقل شهری در تهران را افزایش داده است. در کنار آن اما رشد نرخ تورم زندگی در تهران را برای کم‌درآمدها غیرممکن کرد.  به‌گونه‌ای که مدیران دولتی از خروج جمعیت از تهران اظهار نگرانی می‌کنند.

در تازه‌ترین اظهارنظر نعمت‌الله ترکی، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تهران سه‌شنبه ۸ مرداد از تغییر جهت مهاجرت از پایتخت به سمت شهرستان‌های این استان خبر داد.

به گفته ترکی، جمعیت شهرستان‌های استان تهران در حالی افزایش می‌یابد که این مناطق با مشکلات و چالش‌های زیرساختی روبرو هستند.

موج مهاجرت از تهران جدی است؟

پیش از ترکی، حسام‌الدین عقبایی نایب رئیس اتحادیه مشاوران املاک ایران تابستان یکسال قبل نسبت به خروج جمعیت از تهران هشدار داده بود. با این حال هیچ یک از نهادهای دولتی تا به حال آمار مشخصی از جمعیت کوچ کرده از تهران ارائه نکرده‌اند. تنها مرکز آمار ایران به استناد نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵ از خروج بیش از ۳۲۵ هزار نفر از تهران خبر داده است.

سکون و رکود ساخت و ساز در استان تهران در حالیکه حجم ساخت و ساز در استان البرز پنج برابر و در استان گیلان دو برابر شده است، می‌تواند یکی از نشانه‌های مهاجرفرستی تهران باشد.

اگر ثروتمندان ساکن تهران برای فرار از آلودگی هوا و شلوغی شهر به سمت مناطق شمالی و استان‌های گیلان و مازنداران مهاجرت کردند، کم‌درآمدها به ناچار ساکن شهرک‌های حدفاصل تهران و کرج شدند.

سعید آسویار، کارشناس بازار مسکن ۱۰ اردیبهشت امسال این موضوع را تائید کرد و به خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفت:« تعداد بیشتری از ساکنان تهران به کرج و شهرهای اطراف آن مهاجرت کرده‌اند».

به گفته او این وضعیت سبب افزایش ترافیک از کرج به تهران و تغییر الگوی ساخت مسکن شده است.

آسویار گفت: «در سال جاری با حجم مهاجرت از تهران مواجه می‌شویم. شواهد نشان می‌دهد الگوهای مسکن تغییر کرده و سازنده‌ها در حال تطبیق با این شرایط هستند. مهاجرت از تهران به شهرهای اطراف افزایش یافته و سازنده‌ها مجبور به تعریف پروژه در مناطق هدف هستند».

عقبایی هم مرداد یکسال قبل در سخنانی مشابه گفته بود: «در ماه‌های اخیر و به دنبال افزایش قیمت مسکن و اجاره بها در شهر تهران شاهد روند مهاجرت اقشار اجاره‌نشین از تهران به سمت شهر‌های اطراف از جمله کرج، شهریار، پردیس، رودهن هستیم؛ این جابه‌جایی از نظر رفت و آمد ابعاد منفی دارد. ممکن است حاشیه‌نشینی، قدرت خرید مستاجران را بالا ببرد، ولی باعث مشکلات اجتماعی و معضلات عبورو مرور می‌شود.»

مدارس سه شیفته ارمغان مهاجرت از تهران

گرانی و رشد کم‌سابقه اجاره بهاء جمعیت شهرو شهرک‌های حدفاصل تهران و کرج را افزایش داده است. پیامد این وضعیت هم تراکم دانش‌آموزان در مدارس و احتمال بازگشت به مدارس سه نوبتی است. براساس گزارش منابع رسمی، جمعیت دانش‌آموزی استان البرز در سال تحصیلی ۱۳۹۸-۱۳۹۷، ۴,۲ درصد افزایش یافت. این مسئله موجب افزایش تراکم دانش‌آموزان در برخی مناطق این استان شده است

به گفته محمدرضا اسپرورین، رئیس مجمع خیرین مدرسه‌ساز البرز؛ «جمعیت دانش‌آموزی این استان معادل جمعیت دانش‌آموزی ۱۴ استان است و با توجه به اینکه هر سال حدود ۱۲ هزار دانش‌آموز به جمعیت قبلی اضافه می‌شود».

 قاسم پوستین‌دوز، مدیر آموزش و پرورش ناحیه ۴ کرج ۱۱ آذر ۱۳۹۷ رشد جمعیت دانش‌آموزی در کمالشهر را نگران کننده خواند و گفت: این شهر مهاجرپذیر است و روز به روز هم جمعیتش بیشتر می‌شود اما متاسفانه سرانه فضای آموزشی آن متناسب با رشد جمعیت توسعه پیدا نکرده است و این عدم تناسب باعث شده که امروز ۸۲ درصد مدارس این شهر دو شیفت باشند.

به گفته او، طبق آمار در سایر مناطق کرج هرکلاس درسی حداکثر ۳۵ دانش‌آموز دارد اما در کمالشهر در برخی از مدارس پایه اول تا چهارم تعداد دانش آموزان از ۵۰ نفر هم بیشتر است.

اسلامشهر در جنوب تهران هم از پیامدهای کوچ اجباری از تهران بی‌بهره نمانده است.  به گفته حسنعلی بنار، رئیس آموزش و پرورش شهرستان اسلامشهر نیز جمعیت دانش‌آموزان در این شهرستان سال تحصیلی گذشته رشد ۶ درصدی را شاهد بود.

او دانش‌آموزانی که به دلیل فشارهای ناشی از مشکلات اقتصادی از تهران به شهرستان اسلامشهر مهاجرت کرده و در این شهرستان ساکن شده‌اند را دلیل افزایش جمعیت دانش‌آموزی در اسلامشهر عنوان کرد.

کوچ به حاشیه

مسئولان دولتی رشد نرخ اجاره در تهران طی یکسال گذشته را ۳۰ درصد اعلام می‌کنند. مستاجران اما برای یافتن سرپناه مناسب باید نزدیک به دو برابر اجاره فعلی هزینه کنند، آن‌هم در شرایطی که سطح واقعی درآمدها کاهش یافته و هزینه سبد خانوار در تمامی بخش‌ها به روایت مرکز آمار بیش از ۵۰ درصد افزایش داشته است.

پیامد این وضعیت آنگونه که منابع خبری ایران گزارش می‌کنند، موج مهاجرت و کوچ اجباری از تهران را افزایش داده است. مستاجرانی که وضعیت درآمدی بهتری دارند به مناطق جنوب شهر و کم برخوردارتر نقل مکان می‌کنند و ساکنان این مناطق هم به اجبار به حاشیه شهر و شهرک‌های بدون امکانات. مسئله که شکل‌های تازه‌ای از حاشیه‌نشینی و پیامدهای ناشی از آن را به دنبال خواهد داشت اما آرزوی شورای اسلامی شهر تهران برای کاهش جمعیت پایتخت را برآورده می‌کند.

در همین زمینه:

شکل‌های جدید حاشیه‌نشینی در تهران
گرانی مهاجرت اجباری از تهران را افزایش می‌دهد