بنا به گزارش‌های منابع حقوق بشری کردستان، شماری از اعضای سازمان مردم‌نهاد محیط زیستی «انجمن سبز چیا» و برخی فعالان دیگر در روزهای اخیر بازداشت شده‌اند. منابع خبری نام بازداشت‌شدگان را علی رضایی، امید صالحی، یادگار دلجو، فاتح هوشمند و گوران قربانی اعلام کرده اند، هرچند برخی منابع دیگر شمار دستگیرشدگان را بیش از این می‌دانند.
دستگیری‌‌ها در کردستان ایران عموماً بدون اطلاع‌رسانی رسمی و مخفیانه صورت می‌گیرند. با این حال روند سرکوب فعالان کرد در ماه‌های اخیر تشدید شده است. اگرچه فعالان محیط زیست در سال‌های اخیر هدف نیروهای امنیتی قرار گرفته اند، فشارها در کردستان ایران به این دسته از فعالان محدود نیست.
برای آگاهی بیشتر از وضعیت امنیتی در کردستان ایران، «زمانه» درباره بازداشت‌های اخیر با ارسلان یاراحمدی، سردبیر وب‌سایت «سازمان حقوق بشری ههنگاو» و از اعضای موسس این سازمان، و کاوه کرمانشاهی، سخنگوی «شبکه حقوق بشر کردستان» گفت‌و‌گو کرد.
آنچه از دستگیری‌های اخیر می‌دانیم
به گفته ارسلان یاراحمدی، پنج فعال کرد یکشنبە ٢٣ تیر ماه دستگیر شدند. دو تن از آنها در روستای خود بازداشت شدە و سە تن نیز پس از احضار بە ادارە اطلاعات مریوان بازداشت شدەاند. چهارتن از آنها از اعضای سازمان انجمن سبز چیا بوده‌اند: «همگی نیز بە اتهام همکاری با یکی از احزاب کردستانی اپوزسیون حکومت ایران بازداشت شدەاند. همچنین تمامی بازداشت شدگان یک روز پس از بازداشت بە بازداشتگاه ادارە اطلاعات مریوان منتقل شدەاند.»
سازمان حقوق بشری ههنگاو شمار بازداشت‌شدگان را بیشتر اعلام کرده و به گفته یاراحمدی، هویت شش تن از آنها را احراز کردە است.
سخنگوی شبکه حقوق بشر کردستان نیز با تأیید بازداشت پنج فعال کرد در روز یکشنبه ۲۳ تیر در مریوان گفت که چهارتن از این فعالان به صورت تلفنی به ستاد خبری اداره اطلاعات احضار شده بودند.
در این میان، گوران قربانی و فاتح هوشمند از اعضای انجمن سبز چیا بوده‌اند. به گفته کاوه کرمانشاهی، «دو نفر دیگر به نام‌های علی رضایی و امید صالحی همزمان با این افراد پس از احضار به ستاد خبری اطلاعات و حضور در این محل بازداشت شده‌اند و یادگار دلجو نیز در همین روز در محل کارش در مریوان بازداشت شد. تمامی این افراد به بازداشتگاه اداره اطلاعات در سنندج منتقل شده‌اند و در سلول‌های انفرادی نگهداری می‌شوند.»
سابقه انجمن سبز چیا
انجمن سبز چیا از تشکل های مدافع محیط زیست در کردستان است. به گفته ارسلان یاراحمدی، «این سازمان زیست محیطی نزدیک بە دو دهە است کە در مریوان فعالیت دارد و نقش ویژەای در حفظ طبیعت و آموزش کودکان و جوانان این منطقە برای حفاظت از طبیعت و حیات وحش منطقە ایفا کرده و دارای هشت کمیتە از جملە هنری، کودکان، زنان، بحران، تحقیقات و … است.»
به گفته کاوه کرمانشاهی، فعالیت‌های رسمی انجمن سبز چیا، «از قدیمی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین انجمن‌های زیست محیطی در کردستان و حتی سراسر ایران» ۱۳۸۷ آغاز شد، هرچند به صورت غیررسمی پیش از آن نیز سال‌ها فعال بود.
انجمن چیا ۱۱ خرداد ۱۳۹۳ برنده «جایزه ملی محیط زیست» ایران شد. خبرگزاری میراث فرهنگی در گزارش خود آن زمان گفت که «انجمن سبز چیا در سال‌های اخیر تلاش فراوانی برای احیای جنگل های زاگرس کرده بودند. همچنین این گروه موفق شدند نهضتی ضد شکار در کردستان ایجاد کنند.»
این نهضت ضدشکار با شکاندن سلاح‌های شکارچیان به دست خود آنها و به ابتکار انجمن سبز چیا آغاز شد.
- بیشتر بخوانید: شکارچی‌ای در حمایت از حیوانات تفنگش را شکست
به گفته سردبیر ههنگاو، اعضای انجمن سبز چیا نقش برجسته‌ای در مهار و کنترل آتش‌سوزی‌های جنگل‌های مریوان و گاه شهرهای اطراف داشته‌اند.
کاوه کرمانشاهی، سخنگوی شبکه حقوق بشر کردستان نیز سابقه این انجمن را چنین خلاصه می‌کند:
«هدف اصلی این انجمن آن‌گونه که در اساسنامه آن آمده، تلاش برای حفاظت از محیط زیست و ترویج فرهنگ زیست محیطی است. اعضا و فعالان این انجمن نقش بسزایی در ایجاد حساسیت و جلب مشارکت مردمی در فعالیت‌های محیط زیستی در منطقه داشته‌اند. هر چند مریوان به لحاظ تاریخی هم به خاطر طبیعت منحصر به فردش و خطری که بلایای طبیعی و سوء مدیرت‌های دولتی آن را تهدید کرده است و هم پیشینه سیاسی مردم این شهر، همواره محلی برای فعالیت‌های جمعی با حساسیت‌های محیط زیستی بوده است اما تشکیل انجمن سبز چیا در واقع پتانسیل موجود را سازمان‌دهی کرد و در مسیری صحیح قرار داد. برگزاری سمینارها و کارگاه‌های مختلف آموزشی و تشکیل کمپین‌های مختلف مبارزه با شکار حیوانات و پرندگان، تلاش‌های جمعی برای اطفای حریق و پاکسازی محیط زیست و… از جمله فعالیت‌های این انجمن طی سال‌های اخیر بوده است.»
تلاش‌های انجمن سبز چیا برای اطفای حریق جنگل‌ها بی‌هزینه نبود. ۳ شهریور ۱۳۹۷ بود که شریف باجور، فعال مدنی و محیط زیست کرد و عضو هیأت مدیره انجمن سبز چیا همراه با امید کهنه‌پوشی از دیگر اعضای فعال این انجمن و محمد پژوهی و رحمت حکیمی‌نیا از جنگل‌بانان منطقه حین تلاش برای مهار آتش‌سوزی در جنگل‌های روستای پیله و سلسی مریوان در استان کردستان جان‌شان را از دست دادند.
سال‌ها فشار بر انجمن سبز چیا
همان‌طور که ارسلان یاراحمدی اشاره می‌کند، «هموارە اعضای انجمن چیا از سوی نهادهای امنیتی و بە بهانە همکاری با احزاب کردستانی بازداشت و بە زندان نیز محکوم شدەاند.»
برای نمونه شریف باجور که سال گذشته حین اطفای حریق جان داد، از جمله فعالانی بود که بازداشت شدند و تحت فشار قرار گرفتند. مأموران بسیجی او را ۱۲ آبان ۱۳۹۵ به مدت یک روز بازداشت کرده بودند. باجور می‌خواست برای افزایش آگاهی نسبت به خشونت علیه حیوانات به راهپیمایی و اعتصاب غذا از مریوان تا ثلاث باباجانی دست بزند؛ به طور خاص، در اعتراض به کشتن یک سگ که مادر هشت توله‌سگ بود. مغازه او نیز یک ماه پس از بازداشت به دست عوامل ناشناس در آذر ۱۳۹۵ به آتش کشیده شد.
کاوه کرمانشاهی درباره سابقه برخوردهای امنیتی با انجمن سبز چیا می‌گوید:
«با وجود تمام فعالیت‌های داوطلبانه قابل تقدیر طی همه این سال‌ها، بارها و بارها شاهد احضار و بازجویی و بازداشت و اذیت و آزار اعضای این انجمن از سوی نهادهای امنیتی بوده‌ایم. تعداد این افراد کم نیست و امکان اشاره به نام همه آنها را ندارم. اما در همه این احضارها و بازداشت‌ها اتهامات بی‌اساسی را به این افراد نسبت داده‌اند که عموما هم ثابت نشده‌اند. چرا؟ چون اینها یک جمع متشکل و خودسازمان‌یافته غیردولتی هستند که روز به روز مردمی‌تر هم می‌شوند. (نگاه کنید به حضور گسترده مردم در مراسم خاکسپاری شریف باجور و یارانش) و این طور خودسازماندهی و تشکل‌یابی با اتکا به نیروی مردمی در کردستان اصلاً به مذاق حاکمیت خوش نمی‌آید. به خصوص اگر این تشکل منتقد جدی سیاست‌های دولتی در حوزه محیط زیست باشد و در برابر تخریب عمدی اکوسیستم توسط سپاه پاسداران به بهانه حضور احزاب اپوزیسیون کُرد در منطقه بایستد.»
به گفته سخنگوی شبکه حقوق بشر کردستان، یکی از دلایل تمرکز بر فعالیت‌های انجمن سبز چیا فعالیت‌های مدنی و محیط زیستی گسترده آنها است که به الگویی برای خودسازماندهی مردمی بدل شده است:
«فعالیت این انجمن تنها به مریوان هم محدود نمی‌شود. اولا که اینها شده‌اند الگویی برای تشکیل انجمن‌های مشابه در شهرهای مختلف کردستان و بعد هم اگر در کرمانشاه زلزله آمد یا در لرستان سیل، اعضای این انجمن در قالب گروه‌های امدادی به این مناطق رفته‌اند. حتی کمپین‌هایی که برای نجات محکومان به اعدام تشکیل می‌شوند. به عنوان مثال گوران قربانی یکی از بازداشت شدگان اخیر در کمپین جمع‌آوری دیه برای دو زن متهم به “قتل” فعال بود.»
شبکه حقوق بشر کردستان در بیانیه‌ای تحلیلی درباره علت فشارها بر فعالان محیط زیست در کردستان ایران به میلیتاریزه‌کردن این منطقه اشاره کرده بود. به گفته این سازمان مدافع حقوق بشر، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به بهانه مقابله با حزب‌های کرد مخالف در حال «میلیتاریزه‌کردن هر چه بیشتر» منطقه است که به حضور این نیروهای نظامی در کوه‌ها و جنگل‌های کردستان منجر می‌شود، یعنی مناطقی که فعالان و دوستداران محیط زیست نسبت به آنها حساس هستند.
به گفته شبکه حقوق بشر کردستان، فعالان کرد محیط زیست بارها نسبت به آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع کردستان در نتیجه توپ‌باران سپاه، و تخریب زیست‌بوم محلی به دلیل ساخت پایگاه‌های نظامی هشدار داده اند. در نتیجه به این فعالان به عنوان نیروهای مزاحم نگاه می‌شود.
آیا موج جدیدی از بازداشت‌ها در کردستان ایران آغاز شده است؟
در آستانه عید ۱۳۹۸، موج جدیدی از بازداشت و احضار فعالان کرد آغاز شد. آن زمان عمار گلی، سردبیر بخش فارسی پایگاه خبری تحلیلی «روژ» به زمانه گفت که وزارت اطلاعات و اطلاعات سپاه هر دو در بازداشت‌ها نقش داشتند و اعضای حزب «وحدت ملی» (شاخه کردستان)، فعالان محیط زیست و سازمان‌دهندگان مراسم نوروز در کردستان ایران سه طیف عمده از افرادی بودند که یا بازداشت شدند و یا تحت فشار قرار گرفتند.
کاوه کرمانشاهی، سخنگوی شبکه حقوق بشر کردستان بازداشت‌های جدید را نیز «جمعی» توصیف می‌کند و پرسش زمانه را که «آیا موج جدیدی از بازداشت‌ها و احضارها به راه افتاده؟»، چنین پاسخ می‌دهد:
«در واقع بهتر است بگوییم موج‌های جدیدی که متوقف هم نمی‌شوند. با پایان یک موج از بازداشت‌ها موج دیگری به راه می‌افتد. بازداشت‌های اخیر هم عموما به صورت جمعی هستند. یعنی همزمان یا با فاصله چند روز چندین نفر به صورت جمعی با اتهاماتی مشابه بازداشت می‌شوند. از طرف دیگر طی این مدت حملات نظامی به مواضع احزاب اپوزیسیون کُرد هم شکل سنگین‌تری به خود گرفته است. از سال قبل که سپاه مقر احزاب دمکرات کردستان و دمکرات کردستان ایران در عمق خاک اقلیم کردستان را هدف موشک قرار داد و منجر به کشته شدن ۱۵ تن از اعضای این حزب شد تا توپ‌باران‌های هفته گذشته مناطق مرزی که باعث قتل یک شهروند مدنی در خاک اقلیم کردستان شد. به اضافه درگیری‌های پراکنده تیم‌های عملیاتی سپاه پاسدارن و احزاب اپوزیسیون کُرد که کشته و زخمی شدن طرفین را به دنبال داشته است. بنا بر این مشاهده می‌کنید که سرکوب‌ها در این موج اخیر هم امنیتی است به شکل احضار و بازداشت و صدور احکام زندان و حتی اجرای حکم اعدام فعالان کُرد و هم به شکل نظامی است.»
ارسلان یاراحمدی از ههنگاو با تأیید آغاز موج جدیدی از فشارها می‌گوید که «موج جدید بازداشت‌ها با آغاز ماه تیر آغاز شدە و در اواسط تیر ماه بە اوج خود رسیدە است». او با استناد بە آمار سازمان هەنگاو اعلام کرد که از ابتدای تیر تاکنون بیش از ٨٠ شهروند کرد بازداشت شدەاند و اتهام «بیش از ٩٥ درصد آنها … همکاری با احزاب کردستانی اپوزسیون حکومت» بوده است. این سازمان می‌گوید که هویت ٦٥ تن از آنها را احراز کرده و از هویت ١٥ شهروند بازداشتی دیگر در شهرهای مریوان، سنندج و شاهین‌دژ باخبر نیست.
سردبیر وب‌سایت ههنگاو دلیل شدت‌گرفتن سرکوب فعالان کرد در تیر سال جاری را با دو مورد مرتبط می‌داند: نزدیک‌شدن سالروز ترور عبدالرحمن قاسملو، دبیرکل اسبق حزب دموکرات کردستان ایران که ۲۲ تیر ۱۳۶۸ در جریان مذاکره با نمایندگان جمهوری اسلامی ترور شد؛ و نیز «افزایش فعالیت مسلحانه احزاب کردستانی».
کاوه کرمانشاهی در مورد تشدید بازداشت‌ها و احضارهای فعالان کرد با اشاره به بیانیه تحلیلی پیشتر اشاره‌شده از شبکه حقوق بشر کردستان به تغییرات مدیریتی در نهادهای امنیتی این منطقه پس از اعتصاب‌های گسترده شهریور گذشته می‌پردازد.
اعتصاب‌ها در شهرهای کردستان در اعتراض به اعدام چهار زندانی سیاسی کرد ــ رامین حسین‌پناهی، کمال احمدنژاد، زانیار و لقمان مرادی ــ و حمله موشکی به مقر دو حزب دمکرات کردستان (حدک) و دمکرات کردستان ایران (حدکا) صورت گرفت.
تغییرات در نهادهای امنیتی نیز با معرفی مدیرکل جدید اداره اطلاعات استان کردستان در تابستان ۹۷ آغاز شد و به دنبال آن موجی از تغییرات گسترده در ادارات زیر نظر این وزارتخانه و همچنین اطلاعات سپاه پاسداران در چند شهر دیگر این استان صورت گرفت.
به کزارش شبکه حقوق بشر کردستان، مسئولان جدید امنیتی از همان ابتدا احضار و بازجویی از بسیاری از فعالان کُرد در شهرهای مختلف سنندج، کامیاران، مریوان، سقز، بانه و… را در دستور کار قرار دادند. برخی از احضارشدگان بعدتر گفته بودند که بازجویان به آنها نسبت به «هرگونه فعالیت سیاسی در مخالفت با نظام» هشدار داده اند.
در حالی که گزارش‌هایی از مذاکرات بین تهران و چند حزب مخالف کرد منتشر شده بود، تنش‌ها بین دو طرف هفته گذشته بالا گرفت و سپاه پاسداران جمهوری اسلامی در پی درگیری با یک گروه کرد مخالف در پیرانشهر به مقر احزاب کرد ایرانی در داخل خاک اقلیم کردستان عراق حمله کرد.
حمله سپاه پاسداران به خاک اقلیم کردستان عراق چهارشنبه ۱۹ تیر / ۱۰ ژوئیه انجام شد و این حملات به مقر حدک و حدکا در سیدکان و آلانه صورت گرفت.
در جریان این حملات یک دختر ۱۸ ساله به نام زیتون قدیر، کشته و دو برادر او به نام‌های سیروان ۲۳ ساله و اسماعیل ۱۴ ساله به‌شدت زخمی شدند.
در همین زمینه:
- «جایزه ملی محیط زیست ایران» به انجمن سبز چیا رسید
- بازداشت یک فعال حقوق حیوانات و محیط زیست در کردستان
- عزای عمومی در مریوان: دلیل مرگ چهار فعال زیست‌محیطی سوختگی اعلام شد
- تجمع مردم پس از مرگ چهار تن، از جمله یک فعال سرشناس در آتش‌سوزی مراتع مریوان