نشست “ریو ۲۰+” در میان موج انتقادها

 

 

روسای جمهور ایران، فرانسه، روسیه و نخست وزیران چین، اسپانیا، استرالیا و هند و وزیر امورخارجه آمریکا به همراه وزیران و مقامات بلند‌پایه از بیش یک صد کشور جهان در این نشست شرکت کرده‌اند. از این نشست به عنوان بزرگترین کنفرانسی که تاکنون سازمان ملل برگزار کرده نام برده می‌شود. به اعتقاد برگزارکنندگان ریو۲۰+، این نشست فرصتی است که تنها در هر نسل ممکن است یک بار اتفاق بیفتد و کشورهای جهان باید از آن برای دست‌یابی به توافقی بین‌المللی جهت حفظ محیط زیست زمین و حرکت به سمت کاهش فقر در چارچوب توسعه پایدار استفاده کنند. ریو۲۰+، بیست سال پس از یک نشست جهانی مهم با نام «نشست زمین» که مکان آن نیز در ریو دو ژانیرو بوده است، برگزار می‌شود.

 

 

اما توافقنامه‌ای که باید در انتهای این نشست به امضای کشورهای شرکت کننده برسد بسیار بحث برانگیز شده است. مذاکرات فشرده‌ای از مدت‌ها پیش برای تهیه این متن بین هیئت‌های کارشناسی کشورها در جریان بوده است. اما پیش‌نویس این توافقنامه که در روزهای گذشته توسط برزیل منتشر شد مورد مخالفت بسیاری از جمله تعدادی ازکشورها و همچنین سازمان‌ها ونهادهای مستقل و غیردولتی قرار گرفت. حتا برخی پا را فراتر گذاشته و نام این نشست را از «ریو به اضافه‌ی بیست» به «ریو منهای بیست» تغییر داده‌اند تا به ناکارآمدی این نشست اشاره کنند. از سوی دیگر، هستند کسانی که می‌گویند گرچه این توافقنامه ضعیف است، اما از آ‌جا که مورد قبول اکثر کشورهاست، حداقل می‌تواند زمینه‌ای را برای همکاری‌های جهانی فراهم ‌کند.

 

در روز آغاز به کار ریو۲۰+، بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل متحد، از اهداف این نشست دفاع کرد و در مورد توافقنامه نیز گفت که اگر کشورها نخواهند به مفاد آن عمل کنند، در حد یک تکه کاغذ باقی می‌ماند. او از سران کشورها خواسته است متعهد شوند سیاست‌های داخلی خود را بر مبنای دست‌یافتن به اهداف توسعه پایدار تنظیم کنند. او همچنین گفته‌است مذاکرات انجام شده پیش از برگزاری نشست اصلی برای دستیابی به یک متن مورد توافق، بسیار سخت و دشوار بوده است و در عمل دست یافتن به توافقنامه‌ای محکم‌تر و آرمانی‌تر غیر ممکن بود.

 

 

مخالفان این توافقنامه را طیف وسیعی از سازمان‌ها و نهادهای غیردولتی مدافع محیط زیست مانند سازمان صلح سبز، موسسه امدادرسانی آکسفام، سازمان دوست‌داران زمین و صندوق جهانی طبیعت تشکیل می‌دهند.

 

برزیل که میزبانی این نشست را برعهده دارد، در متن توافقنامه تغییرات زیادی اعمال کرده تا بتواند به گفته‌ی خود دست‌یابی به اجماع جهانی را بر سر آن امکان‌پذیر سازد. از همین رو بسیاری از موارد از جمله زبان سختگیرانه و تعهدات فراوان، و یا نحوه‌ی نظارت بر اجرا، جدول‌های زمان‌بندی، آمار و ارقام و موارد دیگر یا تعدیل شده‌ و یا به طور کلی از متن این سند حذف شده‌ا‌ند تا به این وسیله دل بسیاری از کشورها به دست آید و آنها امضای خود را برپای این سند بنشانند. به گفته‌ی مقامات برزیلی دست‌یابی به یک توافق، هرچند با ایرادات فراوان، بهتر از شکست در مذاکرات است.

 

اما این تغییرات به هیچ وجه مورد قبول سازمان‌ها و نهادهای غیردولتی نیست. از سوی دیگر اتحادیه اروپا نیز حمایت مالی خود را از برخی سیاست‌های اجرایی این توافقنامه پس گرفته و همچنین چین و چند اقتصاد بزرگ و در حال رشد دیگر نیز چندان تمایلی به انجام سیاست‌های سختگیرانه زیست محیطی ندارند، زیرا ممکن است مانع از پیشرفت‌های بیشتر اقتصادی آن‌ها شود.

 

در این میان سازمان جهانی صلح سبز نقش پررنگی در مخالفت با این موافقتنامه دارد. این سازمان اعلام کرده است به شدت از این‌که مسائل مربوط به حفاظت از اقیانوس‌‌ها به طور کم‌رنگی مورد توجه قرار گرفته خشمگین است. به گفته‌ای این سازمان غیردولتی و جهانی کشورهایی مانند ونزوئلا، آمریکا، کانادا و روسیه مسبب متوقف شدن بحث‌های جدی در مورد وضعیت اقیانوس‌ها بوده‌اند. به گفته‌ی آقای کومی نایدو، مدیر اجرایی سازمان صلح سبز، دو کشور ونزوئلا و آمریکا که به ظاهر سیاست‌هایی مخالف یکدیگر دارند بر سر متوقف کردن بحث‌ در مورد اقیانوس‌ها در یک جبهه با یکدیگر قرار گرفته‌اند.

 

اما این تنها مساله اقیانوس‌ها نیست که در متن توافقنامه به طور کم‌رنگی به آن اشاره شده است، بلکه بسیاری از موارد دیگر نیز به گفته‌ای سازمان‌های غیردولتی و حتا برخی کشورهای جهان مشمول چنین رویکردی است. منتقدان می‌گویند در این توافقنامه به طور مدام از مشکلات پیش روی محیط زیست جهان، فقر و روش‌های ناپایدار توسعه بحث شده است اما راه حلی جدی برای مقابله با آن ارائه نشده است. با وجود مشکلات فراوان در دنیای امروز و در حالی‌که اکثریت به وجود این مشکلات آگاه هستند، تنها نام بردن از مشکلات و ردیف کردن آن‌ها در کنار یکدیگر دردی از کسی دوا نخواهد کرد.

 

سازمان صلح سبز به زبان به کار گرفته شده در این توافقنامه نیز اعتراض دارد. به عنوان مثال این سازمان می‌گوید وقتی در یک سند سازمان ملل از «اقدام داوطلبانه کشورها» صحبت به میان می آید به معنی آن است که کسی قرار نیست آن را جدی بگیرد یا اجرا کند. و یا مثلا از حق کارگران برای تحصیل نام برده شده است که این برای سندی که ادعا می کند قرار است بسیار بلندپروازنه و پیشرو باشد، خیلی ناچیز است. یا به عنوان مثالی دیگر، در این متن و از زبان کشورهای امضا کننده بیش از پنجاه بار عبارت «ترغیب یا تشویق می‌کنیم» تکرار شده در حالی که عبارت «ما انجام خواهیم داد» تنها پنج بار در متن آمده است. و یا کلمه‌ی «حمایت» حدود صد بار تکرار شده اما در برابرآن لفظ «باید» تنها یک بار در متن قید شده است. منتقدان این جمله‌بندی‌ها و زبان به کار گرفته شده را نشانه‌ای از یک متن و توافقنامه‌ای ضعیف و ناکارآمد قلمداد می‌کنند.

 

اما با این‌حال دست‌آوردهای مثبتی نیز در کار بوده است. به عنوان مثال تعدادی از بانک‌های بزرگ جهانی متعهد شده‌اند برای توسعه حمل ونقل عمومی و به منظور کاهش میزان گازهای گلخانه‌ای ۱۷۵ میلیارد دلار در کشورهای در حال توسعه سرمایه‌گذاری کنند.

 

فقر روز افزون، نابودی منابع حیاتی کره زمین، افزایش جمعیت و توسعه ناپایدار امروز گریبان تمام جوامع بشری از کشورهای فقیر گرفته تا جوامع در حال توسعه و ثروتمند را به شکل‌های گوناگون گرفته است. باید دید آیا اجتماع تمام کشورهای جهان به ابتکار سازمان ملل می‌تواند راه حلی بیابد که ضمن مبارزه با فقر، محیط زیست و طبیعت کره زمین نیز برای نسل‌های بعدی پایدار باقی بماند؟