– در قالب یک بازار دینی میتوان انتظار داشت که در صورت تیز شدن رقابت میان شرکتهای دینی، هر یک بازخوانی جدیدی از محصول پیشین خود عرضه کنند یا آنکه روایتی معاصر از دینداری را مطابق ذائقه مصرف کننده جدید، راهی بازار دینی کنند.
آنچه در بیست و هفتمین نمایشگاه بینالمللی قرآن در مصلای تهران در جریان است، مصداق گزاره بالاست که مهران رضایی در چهارم آذر ماه سال ۹۲ در مقالهای با عنوان بازار دینی در جهان سکولار، بررسی «نظریه اقتصادی دین» در زمانه به آن پرداخته است: از سجاده سخنگو تا رونمایی از اپلیکیشن مکانیاب مؤسسات قرآنی.
پرسش: مجموعه این دستاوردها در شرایطی که حیات و زندگی اجتماعی روزانه مردم با دشواریهای زیادی همراه است، فلاکت بر زندگی بسیاری از شهروندان حاکم شده است، بر اساس آمارهای رسمی ۱۹ میلیون نفر در حاشیه شهرها زندگی میکنند و …، به کدام نیاز عمومی پاسخ میدهد؟
این تولیدات البته برای تولیدکنندگانشان که اغلب وابسته به نهادهای قدرت هستند و بودجههای مفصلی برای فعالیتهایشان میگیرند، «نان دارد» اما به نظر میرسد برای آنها که باید آبی داشته باشد، احتمالا تنها اشک به همراه میآورد: تولید فضا برای افسوس خوردن از فلکزدگی فردی و جمعی و حواله دادن و واگذار کردن تغییر این شرایط به خدا.
نمایشگاه بینالمللی قرآن از روز ۲۱ اردیبهشت کار خود را آغاز کرده و تا ۱۰ خرداد ماه ۹۸ هم ادامه دارد: از ساعت ۱۷ تا ساعت ۲۴. گزارشی از آنچه در این نمایشگاه میگذرد اما در «گروه تفریح و نشاط» خبرگزاری فارس منتشر شده است. گزارشی که بر حضور و ضرورت حضور کودکان و نوجوانان در این نمایشگاه تاکید دارد. جایی که: «متخصص روانشناسی رشد با کمک کارشناس قرآنی، تصویری که کودکتان خلق کرده را برایتان تفسیر میکند تا از این طریق با ابعاد ذهنی و دغدغههای روحی و روانی فرزندتان آشنا شوید.»
وضعیت حاکم بر نمایشگاه قرآن را میتوان بر اساس اقتضائات بازار جدید برای تولید کالای دینی بر اساس مقاله مهران رضایی چنین شرح داد:
«با تحول ارزشهای زندگی مدرن طبعاً تغییراتی در کالای دینی ادیان سنتی اجتنابناپذیر است. این تحول را میتوان از دو وجه بررسی کرد. نخست از جهت تغییری که رقابتی شدن بازار دینی بر تولید کالای دینی وارد میسازد. دوم از جهت تغییری که ابزار تولید جدید در فضای رسانهای در جانب مناسبات تولید پیام ایجاد کرده است.»
بر همین اساس «دوخت رایگان و سریع چادر در بخش عفاف و حجاب» شکل میگیرد و تعویض چادر کهنه با چادر مشکی نو (نذر حجاب). همچنین «سجادههای نماز سخنگو» برای کودکان:
«این سجاده سخنگو که رتبه اول کشوری بیست و هفتمین اجلاس سراسری نماز را از آن خود کرده نماز و احکام را به شیوهای نوین به کودکان و نوجوانان آموزش میدهد.»
استفاده از جلوههای مختلف تکنولوژی هم فراموش نشده و به امکانات موجود در موبایلهای هوشمند توجه جدی شده است. سفارش دهنده، معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از محل بودجه عمومی (بیتالمال):
«اپلیکیشن مکانیاب مؤسسات قرآنی که به سفارش معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طراحی شده، این امکان را به بازدیدکنندگان میدهد تا مؤسسات قرآن دارای مجوز را در منطقهای که قرار دارند تا ۱۰ کیلومتر دریافت کنند. در این نرمافزار امکان جستوجو بر اساس نام مؤسسه، استان و شهر نیز وجود دارد. امکان دریافت این اپلیکیشن از طریق کافهبازار و گوگلپلی وجود دارد.»
روی دیگر موسسههای قرآنی: سعید طوسی، قاری قرآن متهم به آزار جنسی کودکان.
کمبود بودجه و تلاش برای احیای فرهنگ خمس
در گزارش خبرگزاری فارس از بیست و هفتمین نمایشگاه بینالمللی اما به تلاشها برای احیای فرهنگ خمس اشاره شده است:
«یکی از اقدامات جالب نمایشگاه قرآن امسال مربوط به بنیاد بینالمللی احیای فرهنگ خمس است. در این غرفه تابلوهایی به منظور فرهنگسازی موضوع خمس به نمایش گذاشته شده و کتابهایی با موضوع خمس به بازدیدکنندگان از این غرفه ارائه میشود.»
اما انگیزه این تلاش برای احیای فرهنگ خمس چیست؟
به نظر میرسد بحران اقتصادی حاکم و کم آمدن بودجه برای فعالیتهای ایدئولوژیک، جدیترین محرک برگزارکنندکان نمایشگاه قرآن برای در مرکز توجه قرار دادن موضوع خمس باشد.
سید حمید حسینی، قائم مقام مدیر نمایشگاه بینالمللی قرآن تهران، روز ۲۷ اردیبهشت ماه در یک برنامه زنده و تلویزیونی، با پذیرش ضمنی این موضوع گفت یکی از ویژگیها و تفاوتهای نمایشگاه امسال نسبت به سالهای قبل، «اقتصادیتر و کم هزینهتر شدن» است.
به گفته حسینی، با توجه به اینکه ایران در «تحریم و تورم» است و از سوی دیگر بحران سیل در چند استان وجود دارد، توقع این بوده است که برنامههای حاکمیتی محدودتر شوند:
«حتی برخی اعتقاد داشتند شاید نشود نمایشگاه را برگزار کرد اما تلاش شد با برخی اقدامات از جمله کوچک کردن ساختار که از ۳۳ کمیته به ۱۴ کمیته رسید و نیز کاهش ایام نمایشگاه و فضای مکانی، نمایشگاه کیفیتر و کوچکتر شود. لذا با تمام این اقدامات، هزینهها به شدت کاهش پیدا کرده است.»
به این ترتیب بودجه نمایشگاه قرآنی از ۲۰۰ میلیارد تومان به ۱۰۰ میلیارد تومان کاهش یافته است. ارزش ریال نیز از فروردین ۹۸ که این بودجه تصویب شده، ۶۰ درصد کاهش یافته است و بودجه موجود، در عمل ۸۵ درصد کمتر شده است. در این شرایط، حتی چاپ قرآن هم که سودآور بوده، دیگر نفع ندارد.
بیشتر بخوانید:
از سوی دیگر بر اساس گفتههای محمد انجمشعاع، معاون شورای توسعه فرهنگ قرآنی، وضعیت بودجه فعالیتهای قرآنی سال ۹۸ در بخش تحقق اهداف منشور توسعه فرهنگ قرآنی به بدترین وضعیت خود در سالهای اخیر رسیده است. در حالی که این بودجه در سال ۹۰ حدود ۲۰۰ میلیارد تومان بوده، برای سال ۹۸ به ۲۷ میلیارد رسیده است: بیش از ۴۰۰ درصد کاهش.
در این شرایط، نگاهها متوجه تبلیغ برای پرداخت خمس، از مالیاتهای مربوط به حکومت اسلامی شده است: «مالیاتی که مخارج دستگاه حکومت اسلامی و گردانندگان این دستگاه از آن تأمین میشود.»