سی و نهمین دوره از نمایشگاه کتاب پاریس که به مدت چهار روز از پانزدهم تا هجدهم مارس در محل دائمی نمایشگاه‌های پاریس در حال برگزاری است، در شرایطی برپا شده که وضعیت نشر در فرانسه برای ناشران این کشور نگران‌کننده است.
آنتوان گالیمار، رئیس گروه انتشاراتی «مادریگار» شامل «گالیمار»، «فلاماریون» و «کاسترمان»، که از مهم‌ترین و معتبرترین گروه‌های انتشاراتی فرانسوی به شمار می‌رود، همزمان با برگزاری نمایشگاه پاریس، در گفت‌وگو با روزنامه لوموند گفت: «احساس می‌کنیم که کتاب جایگاه خود را از دست می‌دهد.»
رئیس این گروه انتشاراتی با وجود تراز مالی ۴۲۸ میلیون یورویی در سال ۲۰۱۸، تأکید کرده که علی‌رغم تمهیدات مختلف برای تشویق مردم به خواندن کتاب، از فصل‌های ویژه انتشار کتاب در ماه‌های سپتامبر و ژانویه و تابستان گرفته تا بهبود سیستم توزیع کتاب، اما خوانندگان کتاب روز به روز کمتر می‌شوند.
به گفته این ناشر، طی ده سال اخیر در فرانسه، از تعداد خوانندگان کتاب در گروه سنی شانزده تا سی ساله، ۵۰۰ هزار نفر کاسته شده است. این در حالی است که تولید کتاب در این سال‌ها روند صعودی و آمار آن هر سال بین صفر تا دو درصد رشد داشته است.
بر اساس آمار، در ده سال گذشته میزان افزایش تولید کتاب گاهی سالانه به ۶۸ هزار عنوان کتاب رسیده است، اما آنتوان گالیمار معتقد است که مردم فرصت داشتن «زمان طولانی» برای خواندن را از دست داده‌اند.
همزمان با برگزاری نمایشگاه کتاب پاریس، نشریه «کتاب هفته» که به طور منظم آمارهایی را درباره کتابخوانی منتشر می‌کند، از سقوط آمار فروش کتاب در فرانسه برای دومین سال پیاپی خبر داد.
در حالی که فروش کتاب در سال ۲۰۱۸ در فرانسه نسبت به سال قبل از آن افت داشت، اولین آمارهایی که در سال جاری میلادی منتشر شده نیز امیدوارکننده نیست.
هرچند که سال ۲۰۱۹ با انتشار یک کتاب پرفروش آغاز شد: «سروتونین» نوشته میشل ولبک که در چهارم ژانویه به کتابفروشی‌ها آمد و تاکنون بیش از ۴۸۲ هزار نسخه از آن فروش رفته است.
دولت فرانسه تلاش می‌کند که راهکارهایی را برای افزایش فروش کتاب و کتابخوانی، در این دوره از نمایشگاه کتاب پاریس به بحث بگذارد.
یک نمایشگاه اروپایی
اما این دوره از نمایشگاه کتاب پاریس دارای یک مهمان استثنایی است. برای اولین بار در تاریخ نزدیک به چهل ساله نمایشگاه کتاب پاریس، یک قاره به عنوان مهمان ویژه نمایشگاه انتخاب شده است: «اروپا».
چنین انتخابی در آستانه برگزاری انتخابات پارلمانی اروپا و همچنین اوج‌گیری جریان‌های ضداروپایی در سال‌های اخیر، علاوه بر اقدامی ادبی، یک انتخاب سیاسی نیز ارزیابی شده است.
در اواخر ماه ژانویه، یعنی کمتر از دو ماه مانده به برگزاری نمایشگاه کتاب پاریس، ۳۰ نویسنده از سراسر جهان، که البته اکثریت آنان را نویسندگان خارجی‌تبار ساکن فرانسه تشکیل می‌دادند، به ابتکار برنار هانری لوی، نویسنده فرانسوی در نامه‌ای سرگشاده که در روزنامه لیبراسیون چاپ شد، نسبت به تشدید امواج عوامگرایی در کشورهای اروپایی هشدار دادند.
میلان کوندرا چکی، اسماعیل کاداره آلبانیایی، روبرتو ساویانو ایتالیایی، اورهان پاموک ترک، ماریو بارگاس یوسا اسپانیایی، الفریده یلینک اتریشی، سلمان رشدی بریتانیایی، دیوید گروسمان اسرائیلی و لیلا سلیمانی فرانسوی-مراکشی از امضاکنندگان این نامه بودند.
در این نامه که علاوه بر لیبراسیون در ۱۵ روزنامه دیگر در کشورهای مختلف اروپایی منتشر شد، آمده است: «اروپا به مثابه یک طرح، اراده و نشانه، در حال فروریختن مقابل چشمان ماست.»
به دلیل همین نگرانی است که توجه به نویسندگان اروپایی در این دوره از نمایشگاه کتاب پاریس بیشتر بوده است.
نمایشگاه کتاب پاریس (عکس: بابک بهرامی)
حدود سه هزار نویسنده از سراسر جهان در این دوره از نمایشگاه کتاب پاریس شرکت می‌کنند که اسامی برخی از نویسندگان اروپایی مثل اری دلوکا از ایتالیا برجسته شده است. این نویسنده مشهور ایتالیایی با حضور در یک نشست نمایشگاه، به زبان فرانسه درباره سیاست امروز کشورش که درگیر جنبش‌های عوامگرایی است توضیح داد.
در فرانسه، بر اساس نظرسنجی‌های صورت گرفته برای انتخابات پارلمان اروپا، حزب طرفدار اروپا به رهبری امانوئل ماکرون و حزب اروپاستیز به رهبری مارین لوپن در رقابت تنگاتنگ قرار دارند.
اما صرف‌نظر از جنبه سیاسی این دعوت، حضور اروپا در نمایشگاه کتاب پاریس فرصتی برای شناخت ادبیات کمترشناخته شده کشورهای کوچک اروپایی فراهم کرده است، به ویژه کشورهای حوزه بالکان و اروپای شرقی.
یک نمایشگاه عربی
نمایشگاه امسال پاریس، به غیر از کشورهای اروپایی، مهمانان ویژه دیگری هم دارد: کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و در صدر آنها عمان.
غرفه‌هایی که برای کشورهای عمان، عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی در نظر گرفته شده، نسبت به دیگر غرفه‌های نمایشگاه وسیع‌تر است، اما کتاب کمتری در این غرفه‌ها یافت می‌شود و عمانی‌ها هم بیش از آنکه نویسنده عمانی به پاریس آورده باشند، نوازندگانی را برای اجرای موسیقی محلی همراه خود آورده‌اند.
همچنین امسال از پاویون آفریقا خبری نیست و نویسندگان مطرح آفریقایی فرانسوی‌زبان مثل آلن مابانکو یا کمال داوود هر کدام در غرفه ناشران خود حضور دارند.
مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران که زیر نظر معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب حضور می‌یابد، در این دوره از نمایشگاه پاریس نیز غرفه دارد. انتقادی که بازدیدکنندگان به این غرفه وارد می‌کنند وجود کتاب‌های معدود و حضور اندک نویسندگان ایرانی است.
اما بر اساس برنامه‌ای که از پیش اعلام شد، در این دوره کتاب خلیج فارس که به ده زبان ترجمه و منتشر شده یکشنبه ۱۷ مارس با حضور مسئولان سفارت ایران در فرانسه در این غرفه ایران رونمایی می‌شود. این کتاب نوشته جواد نوروزی در قطع رحلی منتشر شده و شامل 120 نقشه خلیج‌فارس و 10 سند سازمان ملل است.
با این حال، نویسندگان ایرانی و افغان ساکن فرانسه که دیگر آثار خود را به زبان فرانسه منتشر می‌کنند به طور مستقل در نمایشگاه کتاب پاریس حضور دارند.
عتیق رحیمی، برنده جایزه گنکور که به تازگی کتاب «سقاها» را منتشر کرده و همچنین محمود شکراللهی شاعر ایرانی که اخیرا کتاب «فراموش‌شدگان» از او در پاریس انتشار یافته، از شرکت‌کنندگان در این دوره از نمایشگاه کتاب پاریس هستند.
پیش از برگزاری نمایشگاه کتاب پاریس، حدود صد نویسنده و روزنامه‌نگار فرانسوی از جمله طاهر بن جلون، نویسنده فرانسوی-مراکشی نسبت به کاربرد فزاینده کلمات و اصطلاحات انگلیسی در این نمایشگاه هشدار دادند.
آنها در یادداشت مشترکی که در روزنامه لوموند به چاپ رسید، نوشتند: «در پاریس، در نمایشگاهی که به کتاب و ادبیات اختصاص دارد، دیگر امکان سخن گفتن به زبان فرانسه نیست؟»
اعتراض این دسته از نویسندگان به نامگذاری انگلیسی بخش ادبیات جوانان نمایشگاه بود.
بیشتر بخوانید: