بهمن محصص و بازآفرینی واقعیت دگرگون‌شده

بهمن محصص یکی دیگر از نقاشان پیشگام ایران است که گرچه حضور و فعالیت هنری‌اش در ایران چندان طولانی نبود، اما به دلیل نقاشی‌ها، مجسمه و ترجمه‌هایش در فضای فرهنگی و هنری ایران حضوری پررنگ و قابل توجه داشته است.

بهمن محصص در اسفند ماه سال ۱۳۱۰ در رشت به دنیا آمد. آموختن نقاشی را از چهارده‌سالگی در کارگاه و نمایشگاه محمد حبیب محمدی، نقاش گیلانی که هنر را در آکادمی هنر مسکو فراگرفته بود، شروع کرد.

پیش از سفر به ایتالیا در سال ۱۳۳۳، چند ماهی نیز در دانشکده هنرهای زیبا تحصیل کرد. در ایتالیا و در آکادمی هنر رم، دوره‌ای را زیر نظر فروچیو فراتزی گذراند. در آن دوره، محصص در چند نمایشگاه گروهی و انفرادی در ایتالیا و خارج از این کشور و نیز بینال‌های ونیز، سائوپائولو و پاریس شرکت کرد.

بهمن محصص در سال ۱۳۴۲ و پس از آشنایی با جنبش‌های نو هنری در اروپا به ایران بازگشت. در ابتدا به انجمن ادبی- هنری خروس جنگی که به همت جلیل ضیاپور راه‌اندازی شده بود پیوست و نمایشگاه‌ها و کنفرانس‌های متعددی برگزار کرد و کارش مورد توجه قرار گرفت.

او علاوه بر نقاشی و مجسمه سازی، به ترجمه هم پرداخت و آثاری از لوئیجی پیرآندلو، کورتزیو مالاپارته و ایتالیو کالوینو را از ایتالیایی و نیز آثاری از ژان ژنه و اوژن یونسکو از فرانسه به فارسی ترجمه کرد و نمایش صندلی‌ها نوشته اوژن یونسکو را به روی صحنه برد.

با این همه، محصص در سال ۱۳۴۸ و تنها پس از شش سال فعالیت در تهران، ایران را برای همیشه ترک گفت و به رم بازگشت.

او تا پایان عمر، تنها دو بار دیگر در خلوت و سکوت به ایران سفر کرد و از مجامع ایرانی دوری می‌جست.

نقاشی‌های بهمن محصص را عموماً به دو دوره کلی تقسیم کرده‌اند. در دوره اول که کارهای اولیه او تا پایان اقامتش در ایران را در برمی‌گیرد، به‌رغم نگاه تلخ، بهمن محصص رفتاری نسبتاً آرام با رنگ دارد و آن‌ها را با دقت انتخاب می‌کند و در کنار هم می‌نشاند.

در دوره دوم که کارهای متأخر او را در برمی‌گیرد، بهمن محصص اما رنگ‌ها را با ضرب‌آهنگی تند و عصبی بر بوم نشانده است.

پس از مهاجرت دایمی به ایتالیا او بیشتر و بیشتر به مجسمه‌سازی روی آورد، اما نگاه تلخی که با رگه‌هایی از طنزی پوشیده و سیاه همراه بود، خلوت‌گزینی و پرهیزش از دیگران، به‌عنوان خصلت‌های همیشگی‌اش باقی ماندند.

 آدم‌ها و طبیعت در کار محصص دفرمه شده‌اند

آدم‌ها و طبیعت در کار محصص دفرمه شده‌اند. در پرتره‌ها و مجسمه‌هایش، آدم‌ها چنان‌اند که گویی مسخ شده‌اند یا گرفتار دامی هستند که دورشان تنیده شده است،‌گاه با دهانی گشاد اما تهی و‌ گاه با جمجمه‌ای کج و معوج بر سر اندامی که با باندی یا طناب اسارتی پیچیده شده است.

حتی آنجا که محصص به سراغ پرندگان یا ماهی‌ها می‌رود نیز، همین اتفاق می‌افتد.

بهمن محصص در برخی کار‌ها، به‌خصوص کارهای اولیه‌اش، نمونه‌هایی از تأثیرپذیری از نقاشان اروپایی در فاصله دو جنگ جهانی را به نمایش می‌گذارد؛ دوره‌ای که شاید بتوان وجه مشترک گرایش‌های هنری عمده‌اش از دادائیسم و سوررئالیسم گرفته تا کوبیسم در تخریب واقعیت و بازآفرینی دگرگون‌شده آن دانست.

آثار بهمن محصص در موزه‌هایی در ایتالیا، آمریکا و ایران نگه داری می‌شود. موزه هنرهای معاصر، پیش از انقلاب تعدادی از آثار بهمن محصص را خریده بود و در حال حاضر ۶ اثر حجمی و ۵ تابلو شامل مجسمه‌ای با سر گاو و بدن انسان، مجسمه‌ای به شکل پرنده و از جنس برنز، مجسمه‌ای حاوی دست انسان و پرنده‌ای مرده بر روی آن و چند تابلو از ماهی‌ها و پرنده‌های او در مجموعه فرهنگی- تاریخی نیاوران نگهداری می‌شود.

مجسمه مشهور «مرد نی‌لبک زن» بهمن محصص سال‌ها در مقابل در ورودی تئا‌تر شهر قرار داشت، اما مقامات این مجسمه را از مکان خود برداشتند و دیگر هرگز آن را به جای اصلی‌اش بازنگرداندند.

بهمن محصص در ششم مرداد ۱۳۸۹ در انزوا و تنهایی خودخواسته‌اش در رم درگذشت.

ویدئو: پاره‌ای از آثار بهمن محصص