سراج‌الدین میردامادی – اردشیر امیر ارجمند، سخنگوی “شورای هماهنگی راه سبز امید”، با نگارش نامه‌ای خطاب به احمد شهید، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در ایران به مواردی از نقض حقوق بشر به‌ویژه در خصوص وضعیت میرحسین موسوی و مهدی کروبی در حصر خانگی اشاره کرده است.
در گفت‌وگو با حسن نائب‌هاشم، فعال حقوق بشر در اتریش، ابتدا درباره مهم‌ترین مفاد این نامه پرسیده‌ایم و سپس از عملکرد و توانایی‌ها آقای احمد شهید در شرایط سیاسی کنونی سئوال کرده‌ایم.
حسن نایب‌هاشم: مواردی که ایشان اعلام کرده‌اند به‌هرحال خیلی کلی است. به‌طور ویژه روی بازداشت غیرقانونی آقایان موسوی و کروبی و خانم زهرا رهنورد اشاره کرده‌اند و بر مسئله وضعیت سلامتی آنها توجه ویژه داشته‌اند. برای این که حتی ظن این می‌رود که سلامت آنها به شدت تحت خطر باشد. اشاره کرده‌اند به وضع جسمی دیگر زندانیان مثل آقای عبدالله مؤمنی، کیوان صمیمی و مهدی خزعلی که آنها هم در این مدت نزدیک به دو سال در شرایط بسیار دشواری هستند.
بعد هم اشاره داشته‌اند به نامه ۳۹ نفر از زندانیان سیاسی پیرامون وضعیت بعد از دهمین انتخابات ریاست جمهوری و انتخابات فرمایشی مجلس نهم که در ماه آینده در پیش است. به‌هرحال به ارتباط این مسائل با همدیگر توجه کرده‌اند و خواهان این شده‌اند که هرچه زودتر کسانی که در زندان هستند از زندان آزاد شوند. این اهم مطالبی است که در این نامه دیده می‌شود.
احمد شهید، گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران، چه ابزارهایی در اختیار دارد که در خصوص حصر آقایان موسوی و کروبی و خانم رهنورد و همچنین آزادی زندانیان سیاسی از آنها بهره ببرد؟
گزارشگر ویژه این امکان را دارد که با مقامات جمهوری اسلامی وارد گفت‌وگو شود و دلایل مشخص بخواهد درباره این که دلیل این بازداشت خانگی چیست؟ چون این دلایل باید کاملاً محکمه پسند باشد. وقتی این دلایل محکمه‌پسند نباشد، خواه ناخواه در گزارش خواهد آمد.
الان در مرحله‌ای هستیم که گزارش بعدی آقای احمد شهید دارد تهیه می‌شود و قبل از ارائه به شورای حقوق بشر به مقامات جمهوری اسلامی اطلاع داده خواهد شد. اکنون در واکنش‌هایی که در ایران دیده می‌شود علائمی دیده می‌شود که به طور جدی دارند این مسائل را در داخل کشور بررسی می‌کنند. ازجمله سعی می‌کنند ضعف‌هایی به‌زعم خودشان درون آن پیدا کنند، ازجمله اشاراتی شده به این که گزارشگر پیرامون زندان کهریزک ویژه گفته است که در عمل محاکمات قانونی یا همه‌جانبه صورت نگرفته است در صورتی که چند نفر را در حال حاضر محکوم کرده‌اند.به‌هرحال چنین شرایطی است. اگر دلایل قانع‌کننده نداشته باشند، طبعاً شورای حقوق بشر در ماه مارس در ارتباط با این گزارش این امر را بررسی خواهد کرد و قطعنامه‌ای که در شورای حقوق بشر صادر می‌شود به این موضوع اشاره خواهد داشت. ما به سهم خودمان همیشه سعی کرده‌ایم بعد از این دستگیری‌ها مسئله دستگیری نامزدهای ریاست جمهوری را در شورای حقوق بشر مطرح کنیم.
در سه اجلاس در واقع چنین کرده‌ایم و هم شورای حقوق و هم آقای احمد شهید در گزارش پیشین خودشان این موضوع را منعکس کرده‌اند. همچنین گزارشگران ویژه دیگری که مسائل‌شان به این موضوع ارتباط دارد، مثل گزارشگر ویژه شکنجه یا گروه کار بازداشت‌های خودسرانه و گروه کار ناپدیدشدگان اجباری هم نسبت به این موضوع آگاهی دارند. آنها هم به فراخور امکانات و توان خودشان در این زمینه می‌کوشند.
شما عملکرد احمد شهید را تا به امروز چگونه ارزیابی می‌کنید؟ فکر می‌کنید چه مقدار از گزارش‌هایی که ایشان تهیه کرده تأثیر داشته و توانسته است در جلوگیری از گسترش روزافزون نقض حقوق بشر در ایران مؤثر باشد؟ به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی با توجه به عملکرد گذشته خود و با فضای بین‌المللی در عمل به مرحله بی‌اعتنایی به این گزارش‌ها رسیده است. نظر شما چیست؟
البته من فکر نمی‌کنم که جمهوری اسلامی ایران نسبت به این مسائل بی‌اعتنا باشد. چند کشور هستند که در سطح جهان بی‌اعتنایی نسبی از خود نشان می‌دهند و در ارتباط با آن هم هست که گزارشگر ویژه برای این کشورها تعیین شده یا در مجمع عمومی سازمان ملل نسبت به آنها به طور ویژه برخورد می‌شود. مثلاً مجمع عمومی سازمان ملل در مورد چهار یا پنج کشور به طور مشخص برخورد می‌کند. یکی اسراییل است که با توجه به سابقه‌ای که دارد همیشه به‌طور ویژه در مجمع عمومی نسبت به آن برخورد می‌شود. در کنار آن کره شمالی و جمهوری اسلامی ایران است.
میانمار، برمه و اکنون سوریه هم به خاطر رویدادهای سال اخیر به این مجموعه اضافه شده‌اند. این چهار کشور نسبت به خواسته‌های جامعه بین‌المللی نسبتاً بی‌اعتنایی نشان می‌دهند و تکرار می‌کنم این بی‌اعتنایی نسبی است. کره شمالی در این مورد موقعیت ویژه‌ای دارد و به خاطر پشتوانه‌هایی که توسط دو همسایه دارای حق وتو در خودش احساس می‌کند، خیلی به خواست‌های جامعه بین‌المللی اعتنا نشان نمی‌دهد.
جمهوری اسلامی ایران چنین نیست و در اشاره‌ای هم که در پاسخ به سئوال قبلی شما کردم، این که گزارش را دقیق بررسی می‌کنند و سعی می‌کنند به زعم خودشان درون آن اشکالاتی پیدا کنند یا آن را دروغ بنامند، ناشی از این وضعیت است و همین می‌تواند شرایط را تغییر دهد. البته ما شاهد هستیم مثلاً در مورد میانمار یا برمه شرایط به مرور تغییر کرده است. در چند سال گذشته زمانی که برآمد اعتراضی بزرگی نبود، آنها هم با همین بی‌اعتنایی با خواست‌های بین‌المللی برخورد می‌کردند، ولی بعد از یک برآمد توده‌ای وسیع در جامعه در نهایت مسیر را تغییر دادند. اکنون شاهد این هستیم که تعاملی وجود دارد. خود آقای احمد شهید معتقد یا امیدوار است که با دشواری‌های گزارشگر ویژه کره شمالی به طور مشخص مواجه نباشد.
برنامه آینده گزارشگر ویژه حقوق بشر در مورد ایران چیست و به طور کلی شورای حقوق بشر در برنامه پیش روی خود چه دستور کاری دارد که می‌خواهد در خصوص وضعیت ایران به آن بپردازد؟
در رابطه با گزارشگر ویژه ایران آقای احمد شهید می‌توان گفت که اکنون متن گزارش را تهیه کرده است و قاعدتاً به زودی به مقامات جمهوری اسلامی ارائه خواهد داد. بعد از آن که آنها آن گزارش را بررسی کردند و خب برحسب انتظار خیلی روحیه همکاری نداشتند و به ایشان اجازه ندادند در ایران حضور پیدا کند. از الان هم همانطور که گفتم تبلیغات‌شان را علیه آقای احمد شهید شروع کرده‌اند.
گزارش ایشان در هفته‌های آتی، حدود سه، چهارهفته دیگر، به شورای حقوق بشر ارائه خواهد شد. قاعدتاً قبل از آن امکان این هست که جامعه مدنی ایران نسبت به آن برخورد و اعلام موضع کند. امیدوار هستیم متن او حداقل تا قبل از جلسه شورا ارائه شود و در ۱۲ ماه مارس و ۲۲ ماه اسفند در شورای حقوق بشر بررسی شود. یعنی آقای احمد شهید آنجا حضور خواهد داشت و علاوه بر گزارش کتبی‌ای که دارد، گزارش شفاهی خودش را خواهد داد و کشورها نسبت به آن موضع‌گیری خواهند کرد.
ما به‌عنوان سازمان‌های غیردولتی نیز آنجا حضور خواهیم داشت و سعی می‌کنیم موضع خودمان را در قبال این گزارش ارائه دهیم. بعد در اواخر اجلاس قطعنامه‌ای صادر خواهد شد؛ در دو، سه روز آخر که قاعدتاً ۲۲ یا ۲۳ مارس خواهد بود و روز اول یا دوم عید یا سوم فروردین و در آن مقطع است. بسته به این که این قطعنامه حاوی چه نکاتی باشد، مسیر بعدی تعیین خواهد شد؛ ازجمله این که زمان گزارشگری آقای احمد شهید تداوم پیدا کند. چون ایشان برای یکسال تعیین شده‌اند و این یکسال در آن تاریخ به پایان می‌رسد.
بعد این که این قطعنامه چه از جمهوری اسلامی بخواهد یا به چه مواردی اشاره داشته باشد، به‌هرحال می‌تواند راه را باز کند برای قدم بعدی که می‌تواند در تداوم خودش پرونده حقوق بشری جمهوری اسلامی ، به مسئله شورای امنیت یا دادگاه بین‌المللی جنایی هم کشیده شود.