بحران آب در سرتاسر خاورمیانه گسترش یافته. عراق هم از این قاعده برکنار نیست. استان‌های جنوبی و مرکزی و اقلیم کردستان در این کشور به خاطر سدهایی که ترکیه و ایران بر رودخانه‌های مشترک احداث کرده‌اند، بحران آب را بیش از پیش حس می‌کنند.

نمایی از سد و روستای دربندیخان که سدسازی ایران بر رودخانه‌های مشترک سطح آب در آن را کاهش داده

حسن جنبی، وزیر منابع آب عراق می‌گوید که وزارت او ۹ ماه پیش درباره کمبود آب در تابستان امسال هشدار داد و خواهان اتخاذ تمهیدات ضروری برای مقابله با آن شد. به گفته او:

«دولت در پاسخ به ما کمیته‌ای عالی تشکیل داد که اعضای آن از وزارت کشاورزی، داخله، دفاع، صنعت، برق، مسکن و راهسازی و شهرداری‌ها و نیز شبکه رسانه ملی عراق برگزیده شدند تا به مسئله آب در سطحی ملی بپردازند.»

این کمیته به گفته جنبی طرحی ۲۴ ماده‌ای برای مقابله با بحران آب آماده کرده است.

کاهش باران در نقاط زیادی مشکل‌آفرین بوده و گرمایش جهانی نیز روند بیابان‌زایی را تشدید کرده است. مدیریت منابع آب در اغلب کشورهای خاورمیانه و نیز افغانستان بخش دیگری از مشکلات است. اما در مورد عراق، دو کشور همسایه، ایران و ترکیه نیز در بحران کم‌آبی نقش‌ دارند.

نقش ایران در بحران آب عراق

ایران خود با بحران آب مواجه است و این مسئله را به عنوان یک مسئله امنیتی در نظر گرفته. این کشور خود با ترکیه بر سر پروژه‌های سدسازی درگیر است و از افغانستان نیز خواسته تا حق‌آبه هیرمند را رعایت کند.

حسن روحانی تیر گذشته در «همایش بین‌المللی مقابله با گرد و غبار» از چندین کشور از جمله عراق خواست تا در حل مشکل ریزگردها که به طور ویژه استان خوزستان را تحت تأثیر قرار داده، بکوشند. رئیس جمهوری ایران مدعی شد کشورهای عراق، سوریه، اردن، کویت، عربستان سعودی، پاکستان، افغانستان و ترکمنستان جزو کشورهایی هستند که گرد و غبار از آن‌ها به ایران سرازیر می‌شود.

اما تهران در مورد عراق پروتوکل‌های بین‌المللی مربوط به آب‌های مرزی و مشترک را رعایت نکرده است.

اقلیم کردستان بیشترین تأثیر سیاست‌های آبی ایران را در عراق حس می‌کند. به گزارش «روداو»، وابسته به حکومت محلی اقلیم کردستان، سدهای ایران بر رودخانه‌هایی که به این اقلیم وارد می‌شوند، به بحران آب در آنجا دامن زده.

ایران جریان رودخانه زاب کوچک به سمت کردستان عراق را کاهش داده است. کاهش جریان این رود که از دامنه‌های زاگرش سرچشمه می‌گیرد، شهر قلعه‌دیزه در شرق اربیل را با کم‌ابی شدیدی مواجه کرده است.

حسن صفار، رئیس مرکز ملی منابع آب عراق به روداو گفته است:

«پروتوکل‌ها و تفاهم‌نامه‌هایی بین ایران و عراق بر سر آب‌های مشترک وجود دارد اما ایران علی‌رغم دیدارهای متعدد بین طرفین درباره سازوکار آزادکردن حق‌آبه، هنوز کمیته‌های خود را در این زمینه فعال نکرده است.»

او از سدسازی‌های ایران بر رودخانه‌های مشترک انتقاد کرد و مدعی شد که ایران بر خلاف کنوانسیون‌های بین‌المللی آب همچون کنوانسیون هلسینکی راجع به رودخانه‌های مشترک بین دو یا چندکشور عمل می‌کند.

صفار همچنین ایران را به تغییردادن مسیر رودخانه کارون و سرازیرشدن آب آن به اروندرود متهم کرد. به گفته او، آب کارون باعث افزایش قابل ملاحظه شوری آب اروندرود شده است.

مدیر سد دربندیخان بر رودخانه دربندیخان، واقع در استان سلیمانیه نیز گفته است که سدسازی‌های ایران سطح آب پشت این سد را کاهش داده. رحمان خانی گفت که نگران «فاجعه زیست‌محیطی» است و از دولت مرکزی در بغداد خواست تا با ایران دراین‌باره به مذاکره بپردازد.

نقش ترکیه در کم‌آبی عراق

ترکیه، دیگر همسایه عراق نیز بی‌تقصیر نیست. این کشور اخیراً سدی سیمانی به نام ایلیسو بر دجله در مرز استان‌های ماردین و شیرناک ساخته که به کاهش آب ذخیره سد موصل انجامیده است.

جنبی، وزیر منابع آب عراق ماه پیش در پستی فیسبوکی نسبت به کاهش قابل ملاحظه ذخیره سد موصل هشدار داد و از مردم خواست تا در مصرف آب صرفه‌جویی کنند. تصاویر هوایی‌ای که او در این باره منتشر کرد، این کاهش شدید آب را به وضوح نشان می‌دادند.

سد ایلیسو در ۱۰۰ کیلومتری مرز عراق واقع است. مقام‌های بغداد سال گذشته از ترکیه خواسته بودند تا حق‌آبه مناسب این کشور از دجله را رعایت کند.

ترکیه گفته بود که اجازه ورود تنها ۶۰ میلیارد متر مکعب آب به عراق را خواهد داد اما بغداد می‌گوید که نیاز شهرهای واقع‌شده در مسیر دجله به تنهایی ۹۰ میلیارد متر مکعب است. آنکارا با این میزان موافقت کرد هرچند عراق انتظار حق‌آبه بیشتری را دارد.

ویدئوی زیر نمایی از تأثیر سدسازی ترکیه بر رود دجله در نزدیکی موصل در عراق است:


فاتح ییلدیز، سفیر ترکیه در عراق شنبه در توئیتی نوشت که دغدغه‌های عراقی‌ها راجع به آب را به آنکارا منتقل خواهد کرد.

سد ایلیسو که از اول ژوئن در حال ذخیره‌سازی آب است، به یکی از دغدغه‌های دولت و فعالان محیط زیست ایران نیز بدل شده.

این فعالان می‌گویند که ساخت سد ایلیسو با ظرفیتی سه برابر سد کرخه به خشکی تالاب هورالعظیم و هجوم ریزگردها خواهد شد. از همین رو کارزاری به نام «میان‌رودان» برای اعتراض به این سد راه‌اندازی شد.

تالاب هورالعظیم یا هورالهویزه بزرگترین تالاب استان خوزستان است.

در همین زمینه

بحران آب در خاورمیانه عامل جنگ بعدی؟