بازگشت تحریم‌های هسته‌ای ایالات متحده علیه ایران تنها به اقتصاد تهران ضربه وارد نمی‌کند. این تحریم‌ها می‌توانند اقتصاد افغانستان، همسایه شرقی را با ضربه به یکی از پروژه‌های اقتصادی بزرگ این کشور تحت تأثیر قرار دهند. بدین‌ترتیب، یکی از اهداف استراتژیک آمریکا برای پایان‌دادن به طولانی‌ترین جنگ این کشور، یعنی احیای اقتصاد افغانستان در معرض خطر قرار خواهد گرفت.
خبرگزاری «رویترز» یکشنبه ۲۰ مه/۳۰ اردیبهشت در گزارشی به خطر تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران برای پروژه بندر چابهار پرداخت. توسعه بندر چابهار که با سرمایه‌گذاری هند در حال انجام است، مسیر حمل‌و‌نقل جدیدی برای افغانستان فراهم می‌آورد که خود راهی به آب‌های آزاد ندارد.
این پروژه می‌تواند برای کابل بالقوه میلیون‌ها دلار درآمدزایی کند و وابستگی ترانزیتی‌اش به پاکستان را کاهش دهد. آن هم زمانی که پاکستان به حمایت از شورشیان طالبان در افغانستان متهم است. برای مثال، تنش‌های بین پاکستان و افغانستان بر سر گروه‌های شورشی سال گذشته به بسته‌شدن ۵۰ روزه مرز دو کشور انجامید.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده هشتم مه از توافق هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵ خارج شد و دستور بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران را صادر کرد.
ترامپ سال گذشته استراتژی جدیدی برای افغانستان نیز اتخاذ کرد. علاوه بر تشدید حملات هوایی علیه طالبان و افزایش شمار سربازان و معین‌نکردن زمان‌بندی برای خروج آنها، تمرکز بر توسعه اقتصادی افغانستان یک هدف دیگر اعلام شد. به ویژه آنکه مهم‌ترین منبع درآمدی طالبان و مردم وابسته به این گروه تجارت تریاک است و با احیای اقتصاد افغانستان، می‌توان این تجارت را با موانع جدی‌تری رویارو کرد.
موانع ایجادشده بر سر راه پروژه چابهار
تصمیم ترامپ به بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران اما بانک‌های سرمایه‌گذار در توسعه بندر چابهار را نگران و آنها را از ادامه سرمایه‌گذاری منصرف کرده. به عبارت دیگر، آینده پروژه چابهار در معرض خطر است.
یک دیپلمات ارشد هندی به رویترز گفته است که
«تصمیم ترامپ ما را به سر جای اول بازگرداند و باید بر سر شرایط و ضوابط استفاده از چابهار بار دیگر مذاکره کنیم. مسیر [ترانزیتی بندر چابهار] می‌تواند شکل تجارت بین هند‌ـ‌ایران‌ـ‌افغانستان را تغییر دهد اما اکنون همه‌چیز در پرده‌ای از ابهام فرو رفته.»
کاخ سفید نسبت به این اظهارات واکنشی نشان نداده است.
پروژه بندر چابهار، پروژه مشترک هند و ایران و افغانستان که ۲۰۱۶ کلید خورد، پیش از این هم با مشکل مواجه شده بود. هنوز به جز چندین محموله اهدایی گندم هندوستان به افغانستان محموله انبوهی از آنجا به سوی همسایه شرقی ایران جابه‌جا نشده. نخستین محموله تجاری افغانستان به هند که محموله خشک‌بار است، پیش از ژوئیه تحویل داده نخواهد شد.
یک منبع دیگر به رویترز گفته که دست‌کم سه قرارداد توسعه زیرساخت در بندر چابهار به تأخیر افتاده و دو شرکت چینی و یک گروه فنلاندی پروژه را ترک کرده‌اند. همزمان بانک‌ها پیش از پذیرفتن تضمین‌های وامی به دنبال پاسخ روشن از ایالات متحده در رابطه با سرنوشت این پروژه پس از اعمال مجدد تحریم‌ها هستند.
مشکلات افغانستان به خاطر تحریم ایران
اگر پروژه بندر چابهار شکست بخورد، افغانستان با مشکلات اقتصادی و امنیتی رویارو خواهد شد.
تجار افغان نیز که به جایگزینی برای بندر کراچی پاکستان امید بسته بودند، پس از خروج آمریکا تأمین‌کننده‌های مالی‌شان را از دست داده‌اند و مجبورند به جای استفاده از نظام بین‌المللی انتقال پول، از طریق حواله انتقال‌های مالی را انجام دهند تا هزینه واردات از بندر چابهار را بپردازند. اما نظام سنتی حواله قابلیت محدودی دارد و برای احیای یک اقتصاد کافی نیست.
به علاوه، پروژه بندر چابهار قرار بود زیرساخت کافی برای بهره‌برداری از معادن افغانستان را نیز فراهم بیاورد. هنوز صنعت معدن قدرتمندی برای بهره‌برداری از میلیاردها دلار منابع معدنی افغانستان شکل نگرفته.
به علاوه، از بین رفتن امکان ترانزیتی از طریق چابهار بار دیگر افغانستان را وابسته به پاکستان خواهد کرد؛ کشوری که به لحاظ تاریخی مهم‌ترین شریک تجاری افغانستان و دریچه این کشور به جهان بوده. درحالی‌که ایالات متحده هم‌زبان با دولت افغانستان، پاکستان را به فراهم‌آوردن پناهگاه برای طالبان متهم کرده و خواهان کاهش وابستگی اقتصادی کابل به اسلام‌آباد است.
تلاش‌های پیشین ایران و هند
تهران پیش از این نیز نگران تأثیر تحریم‌ها بر پروژه بندر چابهار و روابط تجاری و سرمایه‌گذاری با هند بود. از این رو، حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران بهمن گذشته به هند سفر کرد و با دهلی نو به توافق‌هایی دست یافت. از جمله این توافق‌ها موافقت دولت هند با سرمایه‌گذاری فعالان اقتصادی این کشور با روپیه در ایران بود.
این تصمیم به منظور حل مشکل انتقال پول به ایران گرفته شد.
هند نیز با پاکستان روابط مسالمت‌آمیزی ندارد و پروژه چابهار بخش دیگری از رقابت‌های منطقه‌ای این دو همسایه است. هند در صدد ارسال ۱,۱ میلیون تن گندم به افغانستان از طریق بندر چابهار و بدون عبور از خاک پاکستان است. پروژه ۸۵ میلیون دلاری چابهار در ۹۰ کیلومتری بندر گوادار پاکستان در حال توسعه است که چین سرمایه‌گذاری آن را به عنوان بخشی از پروژه بزرگتر احیای راه ابریشم بر عهده گرفته.
بر اساس قرارداد فی‌مابین تهران و دهلی نو، هند می‌تواند در ازای ۸۵,۲۱ میلیون دلار سرمایه‌ای که برای توسعه بندر چابهار هزینه کرده از این بندر به مدت ۱۰ سال برای حمل و نقل کالا استفاده کند.
تهران و دهلی نو در جریان سفر روحانی به هند موافقت کردند که پای دیگر کشورها از جمله روسیه و کشورهای اوراسیا را به پروژه چابهار باز کنند.
روحانی و نارندرا مودی در آن سفر بر حفظ برجام و اهمیت آن تأکید کرده بودند. رکس تیلرسون، وزیر خارجه پیشین ایالات متحده نیز اکتبر گذشته در سفر به هند اطمینان داده بود که فراخوان به تحریم اقتصادی ایران ــ آن زمان به دلیل توسعه برنامه موشکی و مداخله در کشورهای منطقه ــ قرارداد بندر چابهار را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد:
«هدف واشنگتن این نیست که با فراخوان به تحریم ایران مانع از فعالیت‌‌های اقتصادی قانونی هند یا اتحادیه اروپا با ایران بشود.»
اکنون رکس تیلرسون برکنار شده و اروپا برای مقابله با تحریم‌های ناشی از خروج آمریکا از برجام به دنبال راه‌حل‌های مقابله‌جویانه می‌گردد. در این میان سرنوشت پروژه بندر چابهار نیز بیش از پیش نامعلوم است.