بیژن روحانی – با گذشت چندین‌ماه از وقوع خشکسالی در شاخ آفریقا و مرگ ده‌ها هزار نفر، تحقیقات جدید نشان داده است که کوتاهی سازمان‌های بین‌المللی و بسیاری از دولتها در شدت یافتن این بحران و مرگ و میر انسان‌ها دخیل بوده است.
این بررسی‌ها نشان می‌دهد چنان‌چه نهادهای جهانی، اهداکنندگان کمک‌های مالی و بشردوستانه، دولت‌‌های منطقه و کشورهای ثروتمند، همگی هشدارهایی را که پیش از وقوع بحران منتشر شده بود را جدی گرفته بودند و یا به موقع برای ارسال کمک‌ها اقدام می‌کردند، چندین‌هزارنفر جان خود را در طی این فاجعه طبیعی از دست نمی‌دادند.
سال گذشته و در پی خشکسالی در شاخ آفریقا و مناطق شرقی آن قاره، قحطی گسترده‌ای در کشورهای سومالی، اتیوپی و کنیا بروز کرد که طی شصت سال گذشته بی‌سابقه بود. مطابق آمارهای منتشر شده توسط وزارت توسعه بین‌المللی بریتانیا، حدود پنجاه تا صدهزار نفر در این بحران جان خود را از دست دادند که بیش از نیمی از آن‌‌ها کودکان زیر پنج سال بوده‌‌اند. همچنین دولت آمریکا نیز برآورد کرده است که تنها در طی ۹۰ روز از ماه مه تا ماه جولای سال ۲۰۱۱، بیش از ۲۹ هزار کودک زیر پنج سال از بین رفتند. با بروز خشکسالی و در پی آن نابود شدن امکانات معیشتی، دامداری و بازارهای کوچک محلی، زندگی بیش از ۱۳ میلیون نفر از مردم ساکن در شاخ آفریقا تحت تاثیر قرار گرفت و بسیاری از آنان تن به مهاجرت اجباری دادند. هم اکنون نیز صدها هزارنفر دیگر همچنان با خطرات شدید ناشی از سوء تغذیه تهدید می‌شوند.
بحران غذا در سومالی در حال حاضر وخیم‌ترین بحران در نوع خود در جهان است، به‌طوری که جان صدها هزار نفر در آن همچنان در معرض خطر قرار دارد. مطابق آمارهای سازمان ملل میزان سوء تغذیه در سومالی بیش از بیست درصد افزایش یافته است.
گزارش جدیدی که در ژانویه سال ۲۰۱۲ توسط موسسات “آکسفام” و “نجات کودکان” منتشر شده است می‌گوید ساز و کار فعلی امدادرسانی به مناطق بحران‌زده عمیقاً ناکارآمد است. به نوشته این گزارش این ساز و کار معیوب به زودی در معرض یک آزمون جدی دیگر در غرب آفریقا قرار خواهد گرفت، زیرا در آن منطقه نیز کمبود شدید مواد غذایی در حال تبدیل شدن به یک بحران جدی انسانی است. مطابق این گزارش، هم اکنون هشدار‌های موجود در غرب آفریقا و منطقه “ساحل” بیانگر این موضوع است که مجموع غلات تولید شده ۲۵ درصد کمتر از میزان سال گذشته است و در عین حال قیمت مواد غذایی نیز به میزان ۴۰ درصد نسبت به میانگین پنج سال گذشته بیشتر شده است.
تحقیقات موسسه “نجات کودکان” نشان می‌دهد گرچه بحران قحطی در شاخ آفریقا به دلیل خشکسالی آغاز شد، اما عوامل انسانی باعث تشدید و وخامت آن شدند. این گزارش به شدت از بی‌توجهی به اخطارهای صادر شده پیش از بروز قحطی در شاخ آفریقا انتقاد می‌کند و می‌گوید به مدت شش ماه کمک‌های بزرگ به دلیل کندی و غفلت موسسات امدادرسانی و دولتها با تاخیر روبه‌رو شد و همچنین بسیاری از سازمان‌های کمک‌کننده نیز مدام به دنبال شواهد قطعی از بروز بحران بودند تا زمانی که در ماه جولای ۲۰۱۱ وضعیت مواد غذایی در منطقه به شدت بحرانی شد و دیگر فراتر از کنترل موسسات بین‌المللی قرار گرفت و آنگاه فاجعه انسانی آغاز شد.وقوع بحران انسانی در چنین ابعادی از حدود یک سال پیش یعنی ماه آگوست سال ۲۰۱۰ کاملاً پیش‌بینی شده بود، اما آغاز کمک‌های بشردوستانه تا ماه جولای ۲۰۱۱ به تعویق افتاد. یعنی زمانی که دیگر تمام رسانه‌ها توجه خود را به آن منطقه معطوف کرده بودند، اما دیگر مهار این فاجعه انسانی در اختیار کسی نبود. تدوین‌کنندگان گزارش از این امر که تا پیش از رسانه‌ای شدن بحران، در عمل کسی به آن توجه نکرده بود، انتقاد می‌کنند.
بحران خشکسالی و قحطی که سال گذشته در شرق و شاخ آفریقا رخ داد همچنان نیز ادامه دارد. بسیاری از کارشناسان از تغییرات اقلیمی و گرم شدن آب و هوای زمین به عنوان عوامل طبیعی این رخداد نام برده‌اند، اما در کنار آن وجود جنگ و ناامنی و همچنین آماده نکردن زیرساخت‌های لازم برای مهار بحران نیز در وقوع آن سهم موثری داشته‌اند.
این تجربه که اکنون به مرگ ده‌ها هزار نفر و آواره‌گی صدها هزار تن دیگر و تحت تاثیر قرار گرفتن میلیون‌ها انسان منجر شده است، نشان می‌دهد ساز و کارهای امدادرسانی که برای اقدام کردن ابتدا صبر می‌کنند تا بحران‌ها تبدیل به فاجعه شود، از اساس دچار ایراد است. موسسه امدادرسانی آکسفام اعلام کرده است اکنون همه، از جمله خود این موسسه، در پیش آمدن این فاجعه انسانی و مرگ و میر ده‌ها هزار نفر در منطقه شاخ آفریقا مسئول هستند، اما باید از این تجربه تلخ، درس بیاموزند.
این گزارش انتقادی جدید، پیش از نشستی جهانی منتشر شده که قرار است در خصوص بحران سومالی در ماه مارس آینده در لندن برگزار شود. انتظار می‌رود در این نشست که دولت بریتانیا برگزارکننده آن است، مسائل مختلف در سومالی از کمک‌های مالی گرفته تا قحطی و بحران امنیت مورد بحث قرار بگیرد.
بحران غذا در سومالی در حال حاضر وخیم‌ترین بحران در نوع خود در جهان است، به‌طوری که جان صدها هزار نفر در آن همچنان در معرض خطر قرار دارد. مطابق آمارهای سازمان ملل میزان سوء تغذیه در سومالی بیش از بیست درصد افزایش یافته است.
بحران خشکسالی و قحطی که سال گذشته در شرق و شاخ آفریقا رخ داد همچنان نیز ادامه دارد. بسیاری از کارشناسان از تغییرات اقلیمی و گرم شدن آب و هوای زمین به عنوان عوامل طبیعی این رخداد نام برده‌اند، اما در کنار آن وجود جنگ و ناامنی و همچنین آماده نکردن زیرساخت‌های لازم برای مهار بحران نیز در وقوع آن سهم موثری داشته‌اند. از این بحران به عنوان یکی از بدترین فجایع مربوط به قحطی و خشکسالی طی چندین دهه در جهان یاد می‌شود.