جنیفر فریزر ـ برای چندین سال، امواج سطحی دریای مرده (یا بحرالمیت)، حاکی از وجود چیز رازآمیزی در اعماق آب‌های فوق‌العاده شورش بود، اما برای دریاچه‌ای که فروبردن ناخواسته یک جرعه از آبش حین غواصی، سرنوشتی جز مرگ را در پی ندارد، هیچ فوریتی برای پیگیری منشأ این امواج، مطرح نبود.
همین امسال، چندین غواص شجاع و کارکشته ورق را برگرداندند و در اعماق یکی از گنجینه‌های جغرافیایی و زیست‌شناختی سیاره ما غوطه خوردند.
عکسی که در ابتدای این مقاله درج شده، از سواحل مرگبار همان دریای مرده است. همانگونه که می‌بینید، کاملاً عاری از هرگونه حیاتی به‌نظر می‌رسد. هیچ گیاهی، آبزی‌ای و حتی حیات مرئی و مشخصی در این تصویر دیده نمی‌شود. غلظت نمک آن به‌میزان سرسام‌آور ۳۳. ۷ درصد می‌رسد و این، ۸. ۶ برابر از آب اقیانوس که تنها ۳. ۵ درصد از آن را نمک تشکیل داده شور‌تر است. سنگ‌های سپید پراکنده در حاشیه دریاچه خود گواهی بر این مدعاست. از این‌رو دریای مرده به شناور ماندن بر آبش شهره است، آنگونه‌که هرکه قصد غواصی پژوهشی را داشته باشد، پس از چندی خودش را شناور روی آب خواهد دید.
این دریا، پست‌ترین نقطه سیاره زمین هم به‌شمار می‌آید و با وجود مقادیر کاهنده جریان آب رودخانه اردن که به‌منظور تأمین آب شرب اردن، اسرائیل و فلسطین، پیوسته از محدوده متعارف خود واپس می‌نشیند، پست‌تر هم می‌شود. هرساله حدود یک متر از سطح آب دریا کاسته می‌شود. اگر این روند همچنان ادامه یابد، این دریاچه هم به سرنوشت دریاچه اونز (Owens) و آرال دچار خواهد شد: دشتی شور و بادخیز و سترون (رجوع کنید به گزارش آرال زنده خواهد شد؟). هنوز هم که هنوز است، حیات در دریای مرده در جریان است.
زیست‌شناسان از دهه ۳۰ میلادی می‌دانسته‌اند که این دریاچه آنقدر‌ها هم مرده نیست و در عوض آکنده از میکروب‌هایی است که در این سوپ شور حرکت می‌کنند و حکم یک تور ماهیگیری برای آبزیانی دارند که در آب‌های مساعد‌تر حتماً خودشان شکارچی این میکروب‌ها به‌شمار می‌رفتند. عموماً آب این دریاچه محتوی هزار تا ده‌هزار موجود آغازی در هر میلی‌لیتر آب است که در مقایسه با ظرفیت زیستی آب شور طبیعی، فوق‌العاده کمتر است، اما همین مقدار هم برای آبی که از هر سه مولکول آن، تنها دوتایش مولکول آب است، فوق‌العاده خرسندکننده به‌شمار می‌رود. گه‌گاه که وضعیت آب دریا مساعد است، با شکوفایی ناگهانی آغازیان، سطح آن به رنگ سرخ درمی‌آید. مثلاً در سال‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۲ این اتفاق به‌وقوع پیوست.
به هر حال غواصان اسرائیلی و آلمانی، در سال جاری با هدف تماشای هر آ‌ن‌چیزی که همان امواج هم‌مرکز و مرموز نزدیک به سواحل این دریاچه را سبب می‌شود، بالاخره موفق به غلبه بر آب مرگبار آن شدند. آن‌ها ناامید نشدند و به پاسخ رسیدند: چشمه‌های جوشانی با حدود ۱۵ متر پهنا و ۱۸. ۵ متر درازا که از بستر پرحفره دریاچه، در عمق تقریبی سی‌متری آن نشئت می‌گیرند. همانطوری که در این فیلم هم پیداست، گستره‌ای متنوع از اشکال جذاب زمین‌شناختی را هم در اطرافشان می‌توان دید. این چشمه‌ها آبشان را در اشکال خیال‌انگیزی به اطراف می‌پراکنند. در آغاز دقیقه دوم فیلم، می‌توانید آب چشمه را ببینید که به‌شکل مارپیچ از زمین می‌جوشد و صد‌ها درجه داغ‌تر و بار‌ها شیرین‌تر از آن چیزی که هست به‌نظر می‌رسد؛ حال‌آن‌که اینگونه نیست.
چیزی که به این ناحیه جذابیت خاصی می‌بخشد، حیات پیداشده در نزدیکی فواره مربوط به چشمه‌هاست. در مقاله زیبایی از نشنال جئوگرافیک که در همین زمینه منتشر شده بود، آمده است: «سطح سنگ چشمه‌ها پوشیده از بیوفیلم‌های سبز است که حیاتشان به نور آفتاب و ترکیبات سولفیدی- که به‌طور طبیعی از چشمه می‌جوشند- وابسته است. زیر همین سنگ‌ها هم آکنده از قشر باکتری‌های سولفیدخواری به شکل بیوفیلم‌های سفیدرنگ است.»
بیوفیلم‌ها یا نوارهای باکتریایی، تا پیش‌تر در دریای مرده مشاهده نشده بودند، اما در نماهایی که اخیراً توسط این غواصان تهیه شده، می‌توان قشری از باکتری‌های فتوسنتزی سفید را در بالا و همچنین قشری از باکتری‌های سفید سولفیدخوار را در پایین سنگ‌های پیرامون چشمه ببینید. بار دیگر نگاهی به فیلم بیاندازید، حتماً آن‌ها را خواهید یافت. در ادامه مقاله نشنال جئوگرافیک می‌خوانیم:
«یونسکو (سرپرست پژوهش مزبور)، مدعی‌ست که نه‌تن‌ها این موجودات در همین محیط سخت تکامل پیدا کرده‌اند، بلکه به‌نوعی می‌توانند با جریانات ناگهانی آب شور و شیرین که به‌طور طبیعی به‌هنگام جابه‌جایی جریان گرداگرد چشمه‌ها رخ میدهند هم انطباق پیدا کنند.»
یونسکو در ادامه می‌افزاید که تمامی انواع «هالوفایل»های سخت‌هسته یا همان میکروب‌های متمایل به آب شور، اگر در معرض آب شیرین قرار داده شوند و یا بالعکس، از میان می‌روند، اما علت اینکه آغازیان دریای مرده در چنان محیط متغیری دوام آورده و می‌آورند، هنوز در حد حدس و گمان است. این مسئله مرا به یاد همان موجودات پراکنده در اطراف دودکش‌های زیردریایی می‌اندازد که در برابر دگرگونی‌های آنی دمای آبی که تا صد‌ها درجه یا حتی گرم‌تر از زیر زمین به بیرون فواره می‌زند، دوام می‌آورند. (رجوع کنید به «کشف ژرف‌ترین دودکش‌های زیرآبی زمین»). من که می‌گویم بالاخره حیات، راهی را پیدا می‌کند.
این موجودات هرچه که هستند- و دانشمندان درصدد سفر مجدد و پی بردن به این چیستان هستند- هیچ شباهتی به همان میکروب‌هایی ندارند که در باقی نقاط دریاچه دیده می‌شوند یا با جلوه قرمزرنگی به‌طور متناوب در پهنه آن شکوفا می‌شوند. آن‌ها فوق‌العاده بیشتر از همسایه‌های هولوفایل خود تنوع دارند. در آن مقاله همچنین می‌خوانیم که آب دریای مرده، سوزشی خاص دارد و محیط سختی برای غواصی به شمار می‌رود. آن‌ها «نیازمند ماسکی هستند که سرتاسر صورتشان را پوشانده و از چشم و دهانشان محافظت کند. به‌همین خاطر است که بلع ناخواسته آب شور دریای مرده موجب تورم سریع حنجره و انسداد جریان هوا و در نتیجه خفگی می‌شود. آب شور همچنین فوراً چشم انسان را سوزانده و یا کور می‌کند و به همین دو دلیل است که شناگران دریای مرده به ندرت تمامی بدنشان را در آب فرومی‌برند».
منبع: Scientific American
در همین زمینه:
تحول زیستی در ژرفای اقیانوس اطلس
نفس‌های حیات در سیاه ژرف آب‌ها
توضیح تصویر:
ساحل دریای مرده، دایره‌المعارف ویکی‌پدیا
با سلام.اقای سنائی خوب میدانی که من به شما ارادت دارم ولی اجازه بده از این فرصتی که بشما میدهند منهم سو استفاده کرده وحکایت خودم را در مورد خشکسالی کارون و.. دنبال کنم ! شما در همان روز دوشنبه این بحث بحر المیت (دریای مرده) را شروع کردید! در همان تاریخ هم مطلبی راجع یه خشکسالی کارون شروع شد! ما مطلبی را درمورد کارون وجغرافیا وتاریخ خوزستان زیر نویس کردیم! ولی نمیدانم این زمانه را چه شد؟! که کارون غیب شد وبحرالمیت شما بر تارک زمانه میدرخشد؟! حتی فرصت ندادند تا طبق رسم معمول مخالف یا موافق مارا بنوازند تا شاید گوشه ای از سرنوشت کارون که حالا میشودانرا نهر المیت ( رودمرده) خواند روشن شود!! لطفا اگر شما از قاعده بازی چیزی میدانید مرا هم رهنمائی کنید تا شاید نهرالمیت را هم بغل بحر المیت بنشانیم !!.
کاربر نادر / 12 October 2011