نخستین عکس منتشر شده از آندرس برویک پس از بازداشت، او را درحال رفتن به دادگاه در ماشین پلیس نشان می‌دهد. در این تصویر جوانی مو بلوند با بلوزی قرمز و نگاهی مصمم را می‌بینیم؛ مردی که به تنهایی و با اجرای یک نقشه ماهرانه توانست یک «یازده سپتامبر» دیگر در ابعادی محدودتر برپا کند و یکی از کانون‌های مهم سوسیال دموکراسی اروپایی را هدف قرار دهد.

بلافاصله پس از انفجار بمب در نزدیکی دفتر نخست وزیر نروژ در بیست و دوم جولای رسانه‌های غربی با نسبت دادن حادثه به بنیادگرایی اسلامی با انواع تفسیرهای سیاسی در مورد چرایی حمله تروریستی به نروژ به میدان آمدند. هنوز دو ساعتی از این واقعه نگذشته بود که آندرس برویک با به راه انداختن یک حمام خون در جزیره اتویا در گوشه‌ای دیگر از این کشور ده‌ها جوان سوسیالیست را که اکثریت آن‌ها 16 تا 30 ساله بودند، به خاک و خون کشید. این عملیات تروریستی درست مو به مو و همانگونه که او آن را برنامه‌ریزی کرده بود انجام شد.

مردم نروژ در چندروز گذشته شاهد یک فاجعه ملی و هم یک دگرگونی عمیق اجتماعی بودند.بلافاصله پس از آگاهی از چند و چون جنایتی که به کشته شدن 77 نفر انجامید، هزاران شاخه گل، کارت‌های یادبود، پرچم و شمع‌های روشن در صحن بیرونی کلیسای جامع اسلو نثار قربانیان شد. در چندروز گذشته هزاران نفر در نروژ چه بومی، چه مهاجر یا مسیحی و مسلمان با حلقه زدن بر دریایی از گل در سکوت به یاد قربانیان این جنایت اشک ریختند.

همکاری دولت نروژ با سازمان نظامی ناتو یکی از دلایلی بود که دستگاه امنیتی درنروژ را به احتمال حمله بنیادگرایی اسلامی مظنون می‌کرد، اما این‌بار حمله نه از جانب شبکه القاعده بلکه از سوی یک «خودی» بود. با دستگیری برویک پیش‌داوری‌ها و تحلیل‌های اولیه در متهم کردن بنیادگرایان اسلامی بی اعتبار شد و جهان با چهره جهادگری مسیحی و بی‌رحم که هیچ‌گونه تاسفی هم از قتل ده‌ها نفر از هموطنانش ندارد روبه‌رو شد.

با این وجود اگرچه اکثر رسانه‌های معتبر غرب از به کار بردن واژه تروریست در مورد متهم سفید و مو بلوند نروژی خودداری کردند، اما از این پس سیاستمداران اروپایی ناگزیر از رویارویی با بنبادگرایان سفید و مسیحی هستند.

خشونت‌هایی از این دست در نروژ بی‌سابقه است. آخرین‌بار در سال 2001 بودکه یک جوان آفریقایی به دست یک نئونازی کشته شد. فاجعه‌ای در ابعاد کشتار جزیره اتویا در جامعه‌ای پیشرفته، دموکراتیک و به قولی بهشت آزادی که حتی پلیس‌ها در آن مسلح نیستند و زندان‌ها به قول مایکل مور، فیلمساز آمریکایی دانشگاه‌اند، نشانگر یک بحران عمیق اجتماعی و فرهنگی است.

رئیس کمیته جایزه نوبل و نخست وزیر سابق نروژ، توربیورن یاگلاند پس از این واقعه هشدار می‌دهد که به نروژ اعلام خطر شده است و من می‌ترسم خشونت‌هایی ازاین دست باز هم اتفاق بیفتد.

مانیفست برویک و ستایش از ویلدرس

با انتشار مانیفست هزار و چهار صفحه‌ای برویک و زندگینامه شخصی او چهره دیگری از تروریست نروژی آشکار می‌شود. آندرس درخانواده‌ای مرفه بزرگ شده است؛ باپدری دیپلمات، مادر و زن پدرش زنانی فمینیست هستند، اما او در مانیفست خود بارها نفرت و بیزاری‌اش از سوسیال‌دموکراسی، مارکسیسم، فمینیسم، اسلام و جامعه چندفرهنگی را اعلام می‌کند. برویک قبلاً چندسالی از طرفداران حزب راست‌گرای پیشرفت در نروژ بود و از احزاب پوپولیست اروپایی و به ویژه شخص خیرت ویلدرس، رهبر اسلام‌ستیز حزب آزادی در هلند را بارها ستایش کرده است.

زن مسلمان مقابل گل‌هایی که به رسم یادبود قربانیان آندرس برویک در مقابل کلیسای جامع کاتولیک اسلو گذاشته شده، ایستاده است (عکس از رویترز). 

 برویک مانند ویلدرس اسلام و مسلمانان را بزرگ‌ترین خطر و تهدید برای دموکراسی غربی قلمداد می‌کند. او خواهان ممنوعیت ورود مهاجرین مسلمان به اروپا و دشمن سرسخت دموکراسی اروپایی است. او به‌زعم خودش با ترور و کشتن ده‌ها نفر نروژی می‌خواهد اروپایی‌ها را از خواب غفلت بیدار کند و به آنان هشدار دهد: چه نشسته‌اید که آینده شومی در انتظار شماست و تمدن اروپایی به دست مسلمانان مهاجر نابود خواهد شد!

اما ستایش برویک از ویلدرس واکنش‌های متفاوتی را در هلند به دنبال داشت. خیرت ویلدرس بلافاصله با محکوم کردن جنایت برویک حادثه نروژ را ضربه‌ای به جنبش جهانی ضد اسلامی دانست. او گفت ما در مبارزه با اسلام در چارچوب قانون حرکت می‌کنیم و به رای مردم متکی هستیم. مخالفان سیاسی او در هلند مانند یوب کوهن، رهبر حزب کار و امیل رومر، رهبر سوسیالیست‌ها با احتیاط از مقصر قلمداد کردن ویلدرس در حادثه خونین نروژ انتقاد کردند، اما در عین حال به این نکته هم که برویک از شیوه‌های مشابه ویلدرس برای تئوریزه کردن نظرات ضد اسلامی‌اش استفاده کرده، اشاره کردند.

در روزهای اخیر رسانه‌ها در هلند با انتشار مقالات متعدد به بررسی نقش ویلدرس در شکل‌گیری افکار برویک توجه کردند. آن‌ها می‌نویسند: «آیا واقعا می‌توان تاثیر افکار ضد اسلامی ویلدرس بر برویک را انکار کرد؟»

اسلام‌، مهاجرت و پوپولیست‌های راست‌گرا

بسیاری از منتقدان دیوانه خواندن برویک و مظلوم‌نمایی پوپولیست‌های راست‌گرا را به زیر سئوال می‌برند. از دیدآن‌ها اوج‌گیری تبلیغات شدید علیه دین اسلام، مهاجرین مسلمان و مخالفت با جامعه چندفرهنگی زمینه‌ساز رشد گروه‌های خارجی‌ستیز، نژادپرست و افرادی چون آندرس برویک است.

احزاب پوپولیست و خارجی ستیز اروپایی به‌خصوص در هلند و کشورهای اسکاندیناوی اکنون با انتقادات شدیدی روبه‌رو شده‌اند، اما آن‌ها هم با تمام قوا تلاش می‌کنند تا هرگونه ارتباط میان ترویج افکار ناسیونالیستی و دامن زدن به اسلام‌ستیزی را با جنایت هولناک برویک نفی و تحریف کنند. حزب لیبرال پیشرفت در نروژ آندرس برویک را دیوانه‌ای دانست که در انزوای کامل و به تنهایی توانسته طرح یک کشتار جمعی را برنامه‌ریزی و اجرا کند. این حزب که در سال‌های اخیر در انتخابات نروژ به پیروزی‌هایی دست یافته با راست‌گرایان افراطی اروپایی مرزبندی دارد، اما با موضع‌گیری علیه جامعه چندفرهنگی خواهان محدود شدن مهاجرت به نروژ و سخت‌گیری در مورد خارجی‌ها است.

در سال‌های اخیر اروپای غربی شاهد اوج‌گیری احزاب پوپولیست و موفقیت‌های انتخاباتی آن‌ها بود. به‌خصوص در سوئد، دانمارک، هلند و فرانسه آن‌ها توانستند سری توی سرها دربیاورند، اما وضعیت این گروه‌ها در نروژ از کشورهای هم‌جوار خود متفاوت بود.

نروژ تقریباً پنج میلیون نفر جمعیت دارد. این کشور در جدول جهانی رضایت مردم از وضعیت اجتماعی خود در صدر همه کشورها و گل سرسبد دنیا است و همواره به خاطر دموکراسی پیشرفته، رفاه بالای جامعه و برابری جنسیتی زبانزد بوده است. دراین کشور تعداد مهاجرین در مقایسه با بقیه اروپا بسیار کمتر و حدود نیم‌میلیون نفر است که تنها پنج درصد از آن‌ها مسلمان هستند. 

فاجعه ترور در نروژ اکنون باعث عقب‌نشینی حداقل موقتی احزاب راستگری کشورهای اسکاندیناوی و افت ناگهانی محبوبیت آن‌ها در میان مردم شده است. انتظار می‌رود که احزاب دست راستی نحوه برخورد به اسلام و مهاجرین را تغییر دهند و با تاکتیک‌های جدید به میدان بیایند.تاکید بر حفظ امنیت مردم، مبارزه با بزهکاری و افزایش فاصله طبقاتی می‌تواند از شعارهای آن‌ها در انتخابات آتی باشد.

برخورد سیمپاتیک و موضع‌گیری منطقی ینس استولنبرگ، نخست وزیر نروژ پس از کشتار هفته گذشته باعث محبوبیت بیشتر حزب سوسیالیست کار شده و تنها در عرض چندروز باعث روی آوردن گروه زیادی از مردم به سیاست و عضویت در این حزب شده است. استولنبرگ خواهان گسترش بحث‌های اجتماعی و تقویت هر چه بیشتر دموکراسی با مشارکت همه گروهای فکری شد. او روز سه شنبه در مراسم یادبود قربانیان فاجعه نروژ خواهان تعمق و ملایمت سیاستمداران، رسانه‌ها و مردم نسبت به جامعه مهاجران در نروژ و احیای دیالوگ میان گروه‌های مختلف مردم شد.

روزنامه تلگراف چاپ هلند اما دیروز گفته‌های جدید خیرت ویلدرس را در آغاز ماه رمضان منتشر کرد. او در پاسخ به انتقادات روزهای اخیر و ماجرای نروژ، همچنان بر طبل اسلام‌ستیزی می‌کوبد و مساجد را «قصرهای تولید نفرت» می‌خواند.

رهبرحزب دموکرات‌های 66، الکساندر پختولد هم در واکنش به اظهارات ویلدرس خواهان موضع‌گیری جدی دولت هلند در این مورد شده است.