بیژن روحانی – ۵۰۰ سال پس از طرح مشهور میکل آنژ برای کلیسایی در شهر فلورانس، اکنون مقامات این شهر تصمیم گرفتهاند برای اجرای آن طرح روی نمای کلیسای سن لورنزو از مردم نظر سنجی کنند و آن را به رأیگیری بگذارند. کلیسای سن لورنزو در مرکز تاریخی فلورانس یکی از قدیمیترین و مهمترین کلیساهای این شهر است، اما نمای بیرونی آن که طرحش توسط هنرمند نامدار ایتالیالی میکلآنجلو بوناروتی (میکل آنژ) طراحی شده، همچنان ساخته نشده باقی مانده است.
در چند سال اخیر بحثهای مختلفی درباره اجرای طرح نیمهکاره میکل آنژ و یا به کار بردن راه حل دیگری در خصوص نمای کلیسا مطرح شد. اما اخیراً شهردار جوان فلورانس، ماتئو رنزی، گفته است اجرای طرح اصلی معمار سده شانزدهم بسیار جالب است و میتواند در سال ۲۰۱۵ عملی شود، اما برای آن باید به رأی عمومی شهروندان مراجعه کرد. به گزارش روزنامه کوریره دلاسرا، شهردار فلورانس اجرای این طرح پانصد ساله را در صد و پنجاهمین سالگرد پایتخت شدن فلورانس یعنی سال ۲۰۱۵ مهم توصیف کرده است. شهر فلورانس برای مدت کوتاهی در فاصله سالهای ۱۸۶۵ تا ۱۸۷۰ پایتخت ایتالیا بوده است.
قدمت کلیسای قدیمی سن لورنزو به سدهی چهارم میلادی یعنی سال ۳۹۳ باز میگردد، از این رو یکی از کهنترین کلیساهای فلورانس به حساب میآید. با این حال این کلیسا در سدههای بعدی چند بار بازسازی شده است. در سدهی پانزدهم و با حمایت مالی فردی از خاندان مشهور مدیچی، تغییر و بازسازی کلیسا به فیلپو برونلسکی، معمار فلورانسی و طراح گنبد کلیسای مشهور سانتا ماریا دل فیوره، سپرده شد، اما تمام طرح برونلسکی نتوانست در زمان حیات او تکمیل شود و بخشهایی از آن ناقص ماند. کلیسا یکی از آثار بسیار مهم معماری دوران رنسانی محسوب میشود و بخشی از یک مجموعه بزرگتر شامل کتابخانهای با طراحی میکل آنژ است.
چند سال بعد، پاپ لئون دهم از خاندان مدیچی، با برگزاری یک مسابقه میان معماران مشهور دوره خود که در آن افراد نامداری همچون رافائل و میکل آنژ نیز شرکت کرده بودند، کار طراحی و اتمام نمای نیمهکاره مانده کلیسا را به میکل آنژ سپرد. معمار ایتالیایی در آن زمان نمونهای چوبی از نمای کلیسا درست کرد که با درخشش هرچه تمامتر ارزشهای معماری رنسانس را به نمایش میگذاشت و بازگشت به اصول معماری کلاسیک را نشان میداد. اما به دلیل برخی مشکلات مالی و فنی این طرح هرگز اجرا نشد.
طرح میکل آنژ برای نمای کلیسا شامل ستونها، طاقنماها و فرورفتگیها و همچنین تعدادی مجسمه است که اجرای آن را دشوار میسازد. در حقیقت نمایی که میکل آنژ برای این کلیسا طراحی کرده است خود همانند یک ساختمان کامل از سنگ مرمر و به عرض حدود شش متر است. نمونه چوبی و طرحهای میکل آنژ روی کاغذ هنوز موجود هستند و همین برخی مقامات شهر فلورانس را ترغیب کرده است به دنبال حامی مالی برای اجرای این پروژه پر سر و صدا بگردند، پروژهای که طبق برآوردها انجام آن به حداقل سه میلیون یورو بودجه نیاز خواهد داشت. در حقیقت در طول چند صد سال گذشته این چهارمین بار است که فلورانس برای تکمیل و ساختن نمای کلیسای سن لورنزو میخواهد اقدام کند.
در سال ۲۰۰۷ میلادی نیز با انجام یک عمل ابتکاری، طی چندین شب، نمای طراحیشده توسط میکل آنژ توسط ویدیو پروژکتور روی نمای فعلی کلیسا نقش بست تا به این ترتیب شهروندان بتوانند تصوری از آنچه که قرار بود روزی نمای اصلی کلیسا شود، داشته باشند. ظاهراً استقبال زیاد از آن نمایش بصری سهم مهمی در این پیشنهاد جدید داشته است.
اما از هماکنون بحثهای انتقادی زیادی در این خصوص به راه افتاده است و نظریات مخالف زیادی نیز شنیده میشود. از جمله آنکه به گفتهی پینا راجونیری، مدیر «خانهی بوناروتی» در فلورانس، موزه و مؤسسهای که به آثار میکل آنژ اختصاص دارد، طرح این معمار ایتالیایی برای نمای سن لورنوز نواقصی دارد که مانع از اجرای دقیق آن توسط هنرمندان و معماران امروزی میشود. به عنوان مثال طاقچهها یا فرورفتگیهایی زیادی برای نصب چندین مجسمه روی نما طراحی شده است بدون آنکه خود مجسمهها توسط میکل آنژ طراحی شده باشند، و یا آنکه دوایری برای قرار گرفتن نقاشی روی نما وجود دارند بدون آنکه بتوان فهمید در ذهن هنرمند چه طرحی برای نقاشی آنها وجود داشته است.
اما از همه مهمتر این موضوع نیز مطرح است که با گذشت ۵۰۰ سال از اجرا نشدن طرح میکل آنژ، اکنون وضعیت فعلی کلیسا خود به عنوان یک امر و واقعیت تاریخی درآمده است و مشخص نیست تغییر دادن آن تا چه حد درست باشد. از نظر تئوری، به خصوص در محافل آکادمیک ایتالیا، تکمیل ساختمانی که در گذشته نیمهکاره رها شده و یا بخشهایی از آن ناقص است، امری منسوخ و غیرقابل قبول محسوب میشود. از همین رو مسئول حفاظت بناهای تاریخی فلورانس در این خصوص گفته است حتی نمیشود فکرش را هم کرد. فیلیپ داوریو، روزنامهنگار و منتقد هنری نیز گفته است اجرای این طرح مانند پاک کردن تاریخ است. از آن نادرستتر مراجعه به آرای عمومی و رفراندوم برای تغییر دادن در میراث فرهنگی فلورانس است؛ میراثی که نه فقط به فلورانسیها بلکه به کل جهان تعلق دارد.
افراد سرشناس دیگری همچون مدیر گالری اوفیزی، از مشهوترین موزههای هنری فلورانس، نیز با این طرح مخالفت کردهاند.
با این حال افراد زیادی در شهر هستند که فکر میکنند انجام این پروژه میتواند از نظر اقتصادی برای فلورانس مفید باشد و به جذابیتهای هنری و معماری آن بیفزاید. باید دید میان این دو دیدگاه مخالف، عاقبت شهروندان کدام راه حل را برمیگزینند و آیا طرح میکل آنژ باز هم در بایگانی خواهد ماند یا خیر.
شرح تصاویر:
۱ـ نمای ناتمام کلیسای سن لورنزو در فلورانس
۲ـ داخل کلیسا
۳ـ نمونهی چوبی از نمای کلیسا، ساختهی میکل آنژ
۴ـ بازنمایی طرح میکل آنژ روی نمای فعلی کلیسا در شب
۵ـ طرح نمای کلیسا
۶ـ مقامات شهر فلورانس با استناد به طرح و نمونهی چوبی ساخت میکل آنژ قصد اجرای نما را دارند
در همین زمینه: