بیژن روحانی—در روزهای اخیر وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه بار دیگر خبرساز شده و مورد توجه مقامات سازمان محیط زیست و نمایندگان مجلس در ایران قرار گرفته است.
براساس گفته رئیس سازمان محیط زیست ایران، اکنون بحران زیست‌محیطی در این دریاچه از ظرفیت آن خارج شده است و به سوی نابودی تالاب‌های آن پیش می‌رود. یک نماینده مجلس شورای اسلامی در ایران نیز اعلام کرده است نمک از سوی دریاچه به زمینهای کشاورزی در شهر ارومیه رسیده و وضعیت کشاورزی در این منطقه را تهدید می‌کند.
دریاچه ارومیه که بزرگ‌ترین دریاچه درون سرزمینی ایران است از مدت‌ها پیش با بحران زیست‌محیطی عمیقی روبه‌رو شده است؛ به طوری که به طور مداوم از میزان آب آن کاسته شده و بخش‌های وسیعی از آن از میان رفته است.
به گفته محمد محمدی‌زاده، معاون رئیس‌جمهور ایران و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، اکنون بیش از ۳۷ درصد تالاب‌های اطراف این دریاچه خشک شده‌اند و اگر روند فعلی ادامه یابد در آینده نزدیک بقیه تالاب‌های آن نیز خشک خواهند شد. به جز تالاب‌ها، بیش از چهل درصد از خود دریاچه نیز از میان رفته و با توجه به خشکسالی‌های اخیر و میزان بالای تبخیر، آب باقیمانده دریاچه نیز در حال خشک شدن است.
به گفته رئیس سازمان محیط زیست ایران، با خشک شدن دریاچه ریزگردهای نمک و یونهای به جای مانده از مواد معدنی تاثیرات بسیار مخربی بر استان‌های همجوار دریاچه و همچنین کشورهای اطراف خواهد گذاشت.
براساس پیش‌بینی کارشناسان محیط زیست، با خشک شدن دریاچه ارومیه که در منطقه آذربایجان ایران و استان‌های آذربایجان غربی و شرقی قرار دارد، حدود هشت تا ده میلیارد متر مکعب نمک برجای خواهد ماند که از آن به عنوان سونامی نمک در منطقه یاد میشود. برجای ماندن چنین حجم عظیمی از نمک بر سلامت انسان، حیوانات و گیاهان تاثیر منفی می‌گذارد و کشاورزی در منطقه را از میان می‌برد.
به گفته سید سلمان ذاکر، نماینده مردم ارومیه در مجلس، هم اکنون نمک به زمینهای کشاورزی در اطراف شهر ارومیه رسیده است و کشاورزی در این منطقه را به شدت تهدید می‌کند.
به گزارش خبرگزاری مهر، شش هزار هکتار ساحل نمک دریاچه ارومیه می‌تواند یک سونامی بزرگ نمک ایجاد کند که باعث از میان رفتن باغداری و کشاورزی در شهر ارومیه میشود. ارومیه قطب کشاورزی و باغداری در آذربایجان غربی است و محصول سیب و انگور آن دارای کیفیت بالا و شهرت فراوان هستند.
به گفته نماینده ارومیه در مجلس، چنان‌چه دولت حمایت‌های لازم را به عمل آورد، میتوان با برنامه‌ریزی مناسب بحران این دریاچه را مهار کرد. این امر به توسعه گردشگری و کشاورزی در این منطقه نیز می‌انجامد.
در همین زمینه، مدیرکل محیط زیست استان آذربایجان غربی نیز اعلام کرده برای نجات دریاچه ارومیه لازم است ۱.۳ میلیارد متر مکعب حقابه دریاچه تامین شود. به گفته حسن عباس‌نژاد، دریاچه در قسمت‌های جنوبی تا حدود ده کیلومتر پسرفت کرده است و در حال حاضر میزان نمک در آب آن به حدود ۳۸۰ تا ۴۰۰ گرم در هر لیتر رسیده و اکنون با خشک شدن بیش از دوهزار و هفتصد هکتار از مساحت آن، گنبدهای نمک در آن ظاهر شده است.
آقای عباس‌نژاد همچنین گفته است درجه حرارت منطقه حدود دو درجه سانتیگراد افزایش پیدا کرده است. به این ترتیب میزان تبخیر از دریاچه ارومیه باشدت بیشتری انجام میشود. بنابراین باید برای حفظ آب‌های حوزه دریاچه اقدامات جدی انجام شود. او همچنین از کنترل وضعیت دریاچه با بالگرد و هواپیما خبر داده است.
عوامل متعدد طبیعی و انسانی در بروز بحران زیست‌محیطی در دریاچه ارومیه دخالت دارند. خشکسالی‌های پی‌درپی و کمبود بارش، افزایش درجه حرارت هوا و تشدید تبخیر سطحی جزو عوامل طبیعی بروز این بحران هستند، اما از سوی دیگر افزایش سطح زمینهای زیر کشت و در نتیجه آن شدت یافتن برداشت از منابع آبی، سد بستن روی رودخانه‌هایی که به دریاچه می‌ریزند و کاهش شدید حقابه آن نیز جزو عوامل انسانی موثر در خشک شدن دریاچه ارومیه هستند.
در صورت خشک شدن این دریاچه بزرگ در غرب ایران، آب و هوا و اقلیم مناطق اطراف نیز دچار تغییرات شدیدی خواهد شد. علاوه بر خسارت‌های زیست‌محیطی غیر قابل جبران، تاثیرات اقتصادی و اجتماعی فراوانی نیز به وجود خواهد آمد که از آن جمله میتوان به کوچ و مهاجرت ساکنان اطراف دریاچه و کسانی که اقتصاد آنها به نوعی به وجود دریاچه و کشاورزی در اطراف آن وابسته است اشاره کرد.
تاکنون پیشنهادهای مختلفی برای نجات دریاچه عنوان شده اما هیچکدام از آنها به مرحله عمل درنیامده است. ازجمله این پیشنها‌دها میتوان از امکان بارور کردن ابرها، انتقال آب از دریای خزر و رودخانه ارس، بهینه کردن سیستم آبیاری در استان و دادن حقابه دریاچه ارومیه از رودخانه‌های اطراف آن نام برد.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، در حالی که روش‌هایی مانند بارور کردن ابرها و یا انتقال آب از خزر و رود ارس یا غیر عملی هستند و یا تاثیرات مخرب دیگری بر محیط زیست برجای می‌گذارند، بهترین راه حل موجود تامین حقابه مورد نیاز دریاچه از طریق رودخانه‌های اطراف آن است.
در همین زمینه:
جناب دکتر ابراهیمیان سلام
اینطور که منفهمیده ام راههای درست این است که اول نمک دریاچه را در کیسه های پلاستیکی انبار کرد و به فروش رساند.دوم جهت جلو گیری از ورود نمک موجود در اب فاضلابها،مسیر فاضلابها را کنترل و اصلاح نمود.سوم اب کافی به دریاچه سرازیر کرد.پنجم در کاستن جمعیت اطراف دریاچه کوشید و یا حد اقل از افزایش جمعیت ان منطقه کاست.ششم از کودهای شیمیائی نمک دار کمتر استفاده کرد.ایا درست فهمیده ام و یا پیشنهادهای دیگری هم دارید.سپاسگزارم
کاربر مهمانmansour piry khanghah / 05 August 2011
با سلام به جناب پیری
دوست عزیز ترسم بنویسم و عده ای بدون درایت راه بیفتند و کاری کنند که درمان مزید بر علت شود اما در این جا انچه را بنده فکر میکنم به طور خلاصه مینویسم. امکان اینکه بنده هم اشتباه کرده باشم هست.
اول اینکه این نمک فزاینده از طریق فعالیت معمولی و زندگی کردن بشر در منطقه ابخیز دریاجه به ان سرایز شده و میشود. هر انسان روزانه به 2.5گرم نمک طعام برای جایگزین کردن نمک از دست داده نیاز دارد. این نمک را ازمعادن نمک در منطقه استخراج کرده و پس از مصرف بدون هیج تغییری یا کم و زیادی به محیط زیست وارد و در ان انباشته میشود. همانطور که اطلاع دارید یک معدن قدیمی نمک در نزدیکی شهر خوی (به معنی نمک در ترکی) است و یکی دیگر هم در نزدیکی تبریز. هریک از این دو روزانه چندین تن نمک استخراج میکنند و قسمت اعظم ان در منطقه به مصرف میرسد. با احتساب 8 میلیون نفر جمعیت در منطقه بدون در نظر گرفتن نمک ریخت و پاش شده در اطراف معادن نمکو غیره 20 تن نمک به محیط وارد میشود. البته مقداری نمک هم از دریاچه استخراج میشود. در نتیجه اگر روزی 50 تن نمک از منطقه دریاجه برداشته شود میتوان امیدوار بود که میزان نمک کمکم کاهش پیدا کند.
2 با کمی فرهنگ سازی میتوان از مصرف نمک اضافی در منطقه جلوگیری کرد. در یک جمله بگویم تمام نمکی که افراد به غدا اضافه میکنند مازاد بر نیاز است و مقدار 2.5گرم نمک مورد نیاز از طریق غذاهای گوناگون به بدن میرسد. پس احتیاجی به نمک پاشیدن بر غذا ها نیست. این فقط یک عادت است و می توان انرا با فرهنگ سازی اصلاح کرد.
در همین زمینه یک عادت دیرینه ایرانی ها نمک-سود کردن برنج قبل از جوشاندن ان است. همانطور که میدانید این اب شور قبل از دم کردن برنج به محیط زیست وارد میشود. با فرهنگ سازی میتوان این قسمت از ورودی نمک به محط هم مدیریت کرد.
3 یکی از راهکارهای اولیه همانطوریکه شما بدان اشاره کردید برداشت نمک از محیط و انباشتن ان در محلی مناسب است. شاید نه در کیسه های پلاستیکی بلکه در انبارهای زیرزمینی بسیار بزرگ که با قراردادن مواد غیرقابل نفوذ از خروج نمک به زمینهای اطراف جلوگیری شود. این حالی شدن دریاچه از اب در واقع فرصتی است تا تمام نوار ساحلی دریاچه از نمک زدوده و پاک شود. انچه لازم است ایجاد چندین انبار جوض مانند سیمانی در حاشیه دریاچه و تراشیدن خاک نوار ساحلی و انباشتن ان در این حوضچه هاست. بعد هم با ریختن خاک و چووشاندن ان با مواد نفوزذ ناپذیر میتوان نمک را از مطیز دریاچه دور کرد. اما انتخاب محل انباشتن نمک خیلی مهم ایت چه اگر سیلابی راه بییفتد و نمک را با خود ببرد سرانجام به دریاچه خواهد رسید.
4 جمعیت حوزه ابخیز را نمیتوان کم کرد اما عادات و رفتارهای مردم را در زمینه تعدیل در مصرف نمک میتوان بهبود داد.
5. به نطر بنده ابرا نباید در این مرحله هدر داد چه باسرازیر کردن اب به دریاچه نمک باقی مانده در سواحل را نمیتوان جمع کرد. حتی بعد از حمغ کردن نمک از سواحل دریاجه شاید بهتر باشد با دریغ کردن اب به دریاچه تا حد ممکن از نمک ان برداشته شود و بعد میتوان اب را به دریاچه فرستا. اما هم اکنون جایز نیست.
6. شما تقریبا همه موارد را به درستی فهمیده اید و در این مرحله منظور بنده همین بود که اطلاع رسانی شود تا ان اب ذی قیمت که با هزار زحمت و هزینه در بالادست ذخیره شده است هدر نرود. پروزه های سدسازی در بالادست در واقع نه تنها غلط نبوده بلکه با شرایط موجود راه درستی برای مقابله با کم ابی در منطقه خواهد بود.
اما در دراز مدت میتوان کارخانه های ساخت سود سوز اور، اب ژاول، صابون سازی، تولید کلور و تولید سودیوم را به کمک نیروی باد و یا انرزی خوشیدی به راه انداخت تا با برداشتن نمک از دریاچه منشاء درامد هم باشد.
این ها شمه ای از روش هایی است که بنده و شما به ان فکر کرده ایم. مطمین هستم راه های دیگری هم هست که دیگران ممکن است ارایه دهند. اما هر روشی که در جهت کم کردن نمک و مدیریت آن باشد درست است و هر روشی که غیر از این باشد جز دردسر و هدر دادن وقت نتیجه دیگری ندارد.
در ضمن از شما میخواهم که با فرستادن ای میل به وب سایت بنده زمینه ارتباط مستقیم را هم فراهم کنید. خیلی ممنون. دوست دارم بدانم شما در کجا هستید و در چه زمینه ای تخصص دارید.
با احترام
ابراهیمیان
کاربر مهمان / 06 August 2011
با سلام
امیدوارم اب را تا کنون هدر نداده باشند زیرا با ریختن اب شرب منطقه به شورابه ارومیه هیچ بهبودی حاصل نخواهد شد. پیشنهاد بنده اینست که سری به پایگاه مجازی زیر بزنید. البته مطالب در حال تکمیل هستند اما انچه تا کنون نوشته شده در این مورد مفید خواهد بود. به نظر بنده تمام این سرو صداها بدون اطلاع لازم و کافی از طرف افراد و رسانه ها موجب میشود تصمیماتی گرفته شود که در نهایت از خود مساله بزرگتر خواهد بود.
www.biocourse10.com
دکتر اسدالله ابراهیمیان / 31 July 2011
با سلام و تشکر بابت نصب نوشته زیر: این مطلب را در رابطه با مقاله ای در همین زمینه فرستادم که متاسفانه به رویت اقایان نرسید. دوباره میفرستم شاید اینبار انرا ببینند.
به عنوان یک صاجبنظر در مورد مساله دریاچه ارومیه باید عرض کنم که راهکارهای ارایه شده توسط کارشناسان هیچیک به تنهایی یا تواما به هیچوچه مشکل این دریاجه را حل نخواهد کرد. با وارد کردن اب شیرین به شورابه ارومیه فقط غلظت نمک کمی پایین خواهد رفت و سطح دریاچه هم کمی بالا خواهد امد بدون اینکه هیج کاهشی در مقدار نمک موجود در منطقه به وجود اید. در واقع با یک حساب تخمینی هر روز 15 الی 20 تن نمک هم به ان اضافه خواهد شد که ابعاد مشکل را در دودهه اینده به مراتب وسیع تر خواهد کرد. در واقع اب شیرین را به دریاجه نمک وارد کردن یعنی هدر دادن اب و به زودی مردم منطقه با مشکل بی ابی هم روبرو خواهند شد.
بارور کردن ابر ها هم هیچگونه تاثیری در روند اضمهلال اکولوژیکی دریاجه نخواهد داشت و به جز نومیدی چیزی به بار نخواهد اورد. مشکل این دریاچه و دیگر زیستاب های ایران بیشتر مربوط به وجود و فعالیت انسان در منطقه است و با به کار گیری چند روش بسیار کم خرج تر و موثر تر میتوان نه تنها مساله شورابه ارومیه را حل کرد بلکه الگویی برای همه دنیا به وجود اورد.
در اینجا جند سوال را مطرع میکنم تا ذهن خوانندگان را به سوی راه حل مشکل دریاچه که از قضا خیلی هم پیش پاافتاده و ساده است ببرم:
1-ایا فکر میکنید دریاجه ارومیه در 3000 سال پیش که اریایی ها به منطقه وارد شدند هم دریاچه نمک بوده است؟
2- اگر جواب سوال بالا به درست منفی باشد ایا میتوانید تصور کنید که این دریاچه دوباره به دریاچه اب شیرین تبدیل شود؟
3- اگر با به کار گیری سه – چهار طرح بسیار کم خرج و تقریبا بدون تاخیر این کار امکان پذیر باشد ایا دولت به دور از سیاست و مردم آدربایجان همدلی و همراهی های لازم را خواهند کرد؟
بنده مقاله ای در دست تهیه دارم که به زودی برای اریه اماده خواهد بود. 12 سال پیش در زمان دولت اقای خاتمی نامه کوتاهی به دفتر ایشان فرستاده که به کارشناسی محول شده بود. از ایشان نامه ای دریافت کردم که به کلی وجود مشکل را انکار کردند. اما حلا میبینیم که مشکل با ابعاد وسیعتری نمایان شده است.
بنده در همه حال اماده همکاری رایگان با دست اندر کاران و دوست داران دریاجه خواهم بود. منتظر تماس جناب استاندار جلال زاده خواهم بود.
دکتر اسدالله ابراهیمیان
ارسال شده توسط کاربر مهمان در تاریخ سه شنبه, 04/21/1390 – 09:00.
دکتر اسدالله ابراهیمیان / 31 July 2011