اندی کولان – طبق اعلام سازمان ملل متحد، از زمانی که منطقه شاخ آفریقا با بد‌ترین خشکسالی ۶۰ سال اخیر در این منطقه روبه‌رو شده، حدود ۱۰ میلیون نفر از ساکنان آن در آستانه مواجهه با یک فاجعه انسانی به سر می‌برند.
سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (FAO) اعلام کرده که اصلیترین محرک اقلیمی این خشکسالی خانمان‌سوز، پدیده «لانینیا» (La Niña) است. یعنی چرخه اقلیمی بزرگ‌مقیاسی که بر حجم بارندگی سالانه آفریقا و دیگر نقاط جهان مؤثر است. (رجوع کنید به «بازگشت دختربچه‌ی باد‌ها»)
شکری احمد، از اقتصاددانان FAO می‌گوید: «از شش‌ماه پیش، وقوع لانینا را پیش‌بینی کرده بودیم و وقتی هم که رخ داد، شرق [آفریقا] گرفتار خشکسالی شد و جنوب [آفریقا] هم غرق در سیل»، اما انتظار می‌رود که تا اواخر امسال و با تعویض سامانه اقلیمی حاکم بر جریان‌های اقیانوسی، از لانینا به «ال‌نینیو» (El Niño)، بارندگی‌ها به منطقه بازگردد.
شکری احمد اظهار می‌کند که FAO، بار‌ها در خصوص تأثیرات نامناسب لانینا هشدار داده بود و میزان طرح‌های پیش‌گیرانه اندک بود. به‌همین‌واسطه هم بود که به ادعای FAO، در حدود ۴۰درصد از نیازهای مالی لازم برای مقابله با این بحران در عمل صرفه‌جویی صورت گرفت.
این اقتصاددان ادامه می‌دهد: «اصلیترین مسئله‌ای که به‌قوع چنین بحرانی انجامیده، خشکسالی‌ست.»
عوامل دیگری هم در این میانه مؤثر بوده‌اند؛ ازجمله منازعات نظامی موجود در منطقه، خصوصاً در سومالی که به آوارگی هزاران نفر انجامید. افزایش بهای غذا و سوخت را هم بایستی به این فهرست افزود.
استفانی ساواریاد Stephanie Savaiaud، از فعالان برنامه جهانی غذای سازمان ملل متحد، در این زمینه می‌گوید: «هم‌اکنون چوپانان مجبور به فروش پنج رأس از گوسفندانشان برای تهیه یک کیسه ۹۰کیلوییِ ذرت، هستند؛ حال آنکه بهای همین کیسه در ماه ژانویه، برابر با دو گوسفند بود.».
بر اساس آخرین آمارهای دفتر «ائتلاف امور بشردوستانه» سازمان ملل، این نیازمندان شامل ۳. ۲ میلیون نفر در اتیوپی، ۳. ۵ میلیون نفر در کنیا، ۲. ۵ میلیون نفر در سومالی، ۶۰۰هزار نفر در شمال شرق اوگاندا و ۱۲۰هزار نفر در جیبوتی می‌شوند. با این حال اکثریت مشکلات، همان سومالی و اتیوپی را نشانه رفته است؛ چراکه در حدود ۶۵درصد از جمعیتشان را چوپانانی تشکیل داده‌اند که زندگیشان وابسته به پرورش و چرای دام است. اکثریت احشام این منطقه از کم‌آبی تلف شده‌اند و همین تنها منبع غذا و درآمد مردمشان هم از میان رفته است.
به‌گفته شکری احمد، فقدان سرمایه‌گذاری در بخش راهسازی و مراکز عرضه کالا، به‌معنای محرومیت چوپانان از هر راهی برای رسیدن به رفاه و شکوفایی است. راهسازی به نوعی می‌توانست آن‌ها را از شدت خشکسالی رها سازد.
داده‌های گردآورش شده توسط «شبکه سامانه‌های هشداردهنده وقوع قحطی» (FEWS-NET) که زیر نظر «سازمان توسعه بین‌المللی ایالات متحده» (USAID) فعالیت می‌کند، حاکی از شدت سختی خشکسالی امسال است.
این سازمان، با مقایسه آمار بارندگی‌های سال گذشته با داده‌های تاریخی موجود از سال ۱۹۵۰ تا ۲۰۱۱، نشان داد که سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ میلادی، خشک‌ترین سال‌ها برای ۱۱ نقطه از ۱۵ چراگاه موجود در نواحی آسیب‌دیده بوده است.
در گزارش FEWS-NET می‌خوانیم: «خشکسالی فعلی شدید است و تأثیرات سوء آن با رشد قیمت‌ها و در پی آن سرآمدن صبر مردم و محدودیت واکنش‌های بشردوستانه بین‌المللی، بیشتر نیز شده است.»
شدت این خشکسالی، در اطلاعات ماهواره‌ایِ اخیری که توسط «دیوید گریمز» David Grimes از دانشگاه ریدینگ انگلستان مورد بررسی قرار گرفته نمود یافته است.
او می‌گوید که سطح بارندگی‌ها، در سه فصل پرباران متوالی در این منطقه تقریباً هیچ بوده است. هرساله دو فصل پرباران، در خلال ماه‌های مارس و می، و نیز اکتبر و دسامبر وجود دارد که ماه آوریل، اصلیترین ماه بارندگی است.
گریمز می‌گوید: «معمولاً انتظار حدود ۱۲۰ تا ۱۵۰ میلیم‌تر بارندگی طی ماه آوریل اتفاق می‌افتد، اما داده‌های ماهواره‌ای نشان می‌دهد که در آوریل سال جاری، این مقدار به ۳۰ تا ۴۰ میلیم‌تر رسیده است».
به‌گفته گریمز، لانینا اصلیترین عامل وقوع این خشکسالی به شمار می‌رود؛ اما سایر عوامل اقلیمی هم در این مسأله دخالت دارند. از آن جمله می‌توان به رشد دمای سطح آب دریا‌ها در سرتاسر اقیانوس هند اشاره کرد؛ عاملی که به رشد بارندگی‌ها به نفع دریا و به زیان خشکی انجامیده است.
هم‌اکنون بزرگ‌ترین ترس مردم از این است که بارندگی‌های فصل پربارانِ پیش رو هم مشکلات موجود را حل نکند. «دن ویلیامز» Dan Williams، از سازمان Met انگلستان معتقد است که هنوز اعلام اینکه این خشکسالی محصول گرمایش زمین است یا نه، امکان‌پذیر نیست.
او می‌گوید: «فعلاً از نگرانی‌های موجود ما یکی این است که هیچ نشانی از فرارسیدن ال‌نینیو به چشم نمی‌خورد و لذا امید‌ها به جبران این بحران، از طریق بارندگی‌های احتمالی ماه‌های اکتبر تا نوامبر هم بسیار اندک است.»
منبع: NewScientist
توضیح تصویر:
نقشه‌ی توزیع بحران خشکسالی امسال در ناحیه شاخ آفریقا. مناطق قرمز‌تر، آسیب‌دیده‌ترند. منبع: NewScientist