در پی فراخوان فعالان مدنی و محیط زیست آذربایجان، روز سیزدهم فروردین ماه یک گردهمایی اعتراضی نسبت به وضعیت دریاچه ارومیه در شهرهای تبریز و ارومیه برگزار شد. این گردهمایی که در میدان آذربایجان تبریز و پارک ائللرباغی ارومیه برگزار شده بود، با برخورد نیروی انتظامی ایران به خشونت کشیده شد.
وب‌سایت خبری انجمن دفاع از زندانیان سیاسی آذربایجانی در ایران (آداپ) نوشته است: «نیروهای انتظامی به معترضین و همچنین اشخاص دارای لباس یا علامت های سرخ رنگ، حمله کرده و بسیاری از آنها را بازداشت و عده‌ای را زخمی کردند.»
گفته می‌شود در این تجمع ۷۰ نفر بازداشت شده‌اند، اما این اطلاعات تاکنون از سوی منابع دولتی تایید نشده است.»
اسامی تعدادی از بازداشت‌شدگان که در وب‌سایت آداپ منتشر شده به شرح زیر است: سعید خضرلو، رسول رضوي، داوود شيري، صمد كريمي، حسن خويي، حبيب پورولي، حسین عبدالهی، حامد حسینی، جلیل علمدار میلانی، حجت مختارزاده، علی سلیمی، رحیم طربناک، علی بالنده، کاضم واحدی، سعید سیامی، علی باباپور و الیاس شکری.
شهروندان معترض نسبت به خشک شدن دریاچه ارومیه در این تجمع به زبان ترکی می‌گفتند: «دریاچه ارومیه تشنه است»، «مرگ دریاچه ارومیه مرگ آذربایجان است»، «دریاچه ارومیه را محافظت کنید»، «یاشاسین آذربایجان» و «سدها را باز کنید و دریاچه اورمیه را پر کنید».
وحید قرباغلی، فعال حقوق بشر در آذربایجان به زمانه گفت: «این تجمعات در شهرهای ارومیه، تبریز و میاندوآب برگزار شدند. تعداد بازداشت‌شدگان که ۷۰ نفر بودند ابتدا به پاسگاه شماره ۱۸ و سپس به اداره اطلاعات تبریز منتقل شدند.»
این فعال حقوق بشر درباره خواسته‌های معترضان گفت: «خواست تجمع‌کننندگان توجه بیشتر دولت به خشک شدن دریاچه ارومیه بود که از چندسال پیش شروع شده است. آب دریاچه کم شده و این امر تهدیدی برای محیط زیست منطقه است و تاثیر مستقیم بر زندگی اقتصادی و تغییر آب و هوایی منطقه می‌گذارد. مردمی که به عنوان شهروندان آذربایجانی در آن منطقه زندگی می‌کنند دولت را مسئول می‌بینند و آن را به کم‌کاری و بی‌توجهی متهم می‌کنند.»
کاهش آب، افزایش شوره‌زار
طی چندسال گذشته سطح آب دریاچه ارومیه رو به کاهش بوده است. بر اساس گزارش‌های منتشر شده سطح آب دریاچه ارومیه نسبت به سال گذشته در همین زمان ۲۷ سانتی‌متر پایین‌تر رفته است.
پیش از این کیومرث کلانتری، مدیرکل محیط زیست آذربایجان غربی گفته بود: «براثر این کاهش، سطح شوره‌زارهای سواحل دریاچه به شدت در حال افزایش است.»
به گفته آقای کلانتری، «ورودی آب دریاچه ارومیه نیز در همین مدت ۱/۵ میلیارد متر مکعب نسبت به سال قبل کاهش نشان می‌دهد.
کارشناسان محیط زیست بر این باورند که به غیر از عوامل طبیعی، ايجاد سدهای متعدد روی رودهايی است که به اين درياچه منتهی می‌شوند، یکی از عوامل اصلی کاهش سطح آب دریاچه ارومیه است.
بر اساس گزارش‌ها، تاکنون حدود ۳۵ سد در مسیر این رودها ساخته شده و ۱۰ سد دیگر نيز در دست ساخت است.
فعالان آذربایجانی معتقدند که ایجاد این سدها بر اساس نگاه کارشناسانه و با برنامه‌ریزی دقیق صورت نگرفته است و این امر باعث اعتراض‌هایی طی سال‌های اخیر در آذربایجان شده است.
از سوی دیگر وضعیت کنونی دریاچه ارومیه نگرانی فعالان مدنی و محیط زیست را به دنبال داشته است. آنها تاکنون چندین‌بار در پیوند با خشک شدن این دریاچه هشدار داده‌اند.
اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست در ایران به زمانه گفت: «اگر این دریاچه خشک بشود تمام زمین‌های کشاورزی منطقه شوره‌زار خواهند شد.»
این کارشناس محیط زیست به خشک شدن دریاچه هامون اشاره کرد و توضیح داد: «وقتی دریاچه هامون در سیستان و بلوچستان خشک شد تمام زمین و باغ‌های اطراف از شن پوشیده شدند. بادی که از دریاچه هامون رد می‌شد، طراوت با خود می‌آورد و به شهر زابل می‌برد این‌بار شن و خاک را از ته دریاچه می‌کند و به سر مردم فرو می‌بارید.»
آقای کهرم درباره عواقب خشک شدن دریاچه ارومیه ادامه داد: «دریاچه ارومیه به خاطر شوری آب همین کار را با نمک انجام می‌دهد و آن را پراکنده می‌کند و به زمین‌های زراعی و باغ‌ها می‌آورد. تمام انگورها و سیب‌ها اطراف دریاچه ارومیه آب را از آن دریاچه می‌گیرند و اگر خدای نکرده این دریاچه خشک بشود لطمات بسیار زیادی به انسان، طبیعت، گیاهان، حیات وحش و اقتصاد وارد می‌شود.»
تبعیض و دریاچه ارومیه
فعالان آذربایجانی کاهش آب دریاچه ارومیه را تنها یک مشکل محیط زیستی نمی‌بینند، بلکه این مسئله را به نوعی سیاسی تلقی می‌کنند. آنان بر این باورند که حاکمیت با نگاهی تبعیض‌آمیز با مسائل آذربایجان برخورد می‌کند و اگر این مشکل در مرکز ایران رخ می‌داد، راهکارهای جدی و بیشتری اتخاذ می‌شد.
به عقیده وحید قرباغلی، «زمانی این موضوع سیاسی می‌شود که فعالان آذربایجانی وضعیت پیش آمده برای دریاچه ارومیه را نتیجه کم‌کاری و بی توجهی حکومت می‌دانند. مسئله دیگر ماهیت حرکت آذربایجان پایان دادن به هر نوع تبعیض در جامعه ایرانی است.»
در سال‌های گذشته نیز رویدادهای مشابهی در آذربایجان رخ داد که بازداشت شماری از شهروندان را به دنبال داشت.
آقای قرباغلی در این زمینه گفت: «سال گذشته هم ده‌ها نفر بازداشت شدند که بیشتر آنان به قید وثیقه آزاد شدند. در آذربایجان به قید وثیقه آزاد شدن خیلی معمول شده است. در واقع شاهد هستیم چند هزار فعال آذربایجانی از سال ۸۵ تا امروز در شهرهای مختلف بازداشت می‌شوند و به قید وثیقه آزاد می‌شوند بدون این‌که دادگاهی برای آنان برگزار شود، به خاطر این‌که آنان را در یک حبس بیرونی نگه دارند. حسین نصیری یکی از بازداشت‌شدگان سال گذشته در دادگاه به اتهام تبلیغ علیه نظام و اقدام علیه امنیت ملی به یک سال حبس محکوم شدند و هم اکنون در زندان به سر می‌برند.»