پروین اردلان – سال ۲۰۰۷ وقتی که منتخب جایزه اولاف پالمه شدم، نسرین ستوده برایم نوشت: «از اینکه در پاسخ به ندای وجدان مجروحمان در کنار هم ایستاده‌ایم احساس افتخار و غرورمی کنم.»
یک سال بعد وقتی خودش برنده جایزه سازمان حقوق بشر ایتالیا و سپس ممنوع الخروج شد، به او گفتم «همچنان در کنار هم ایستاده‌ایم. به خاطر وجود مسئولیت‌پذیرت احساس غرور می‌کنم» و اکنون قرار است نسرین به اتهام اقدام علیه امنیت، تبلیغ علیه نظام و عضویت در کانون مدافعان حقوق بشر پس از ۱۱ سال زندان، ۲۰ سال هم از وکالت محروم و ممنوع الخروج بماند. او به اتهاماتی متهم شده است که برای برائت بسیاری چون من پله‌های دادگاه را بالا و پایین رفته بود.
نسرین که بود این چنین بر او خشم گرفته‌اند؟ او را نخستین بار با مقاله‌هایش شناختم. تقریبا هم سن بودیم. در حالی که من در مجلات فرهنگی اجتماعی می‌نوشتم او در مجله دریچه گفتگو، و بعد‌ها در نشریات اصلاح‌طلب درباره حقوق مجرمان سیاسی می‌نوشت. من که فارغ‌التحصیل رشته روزنامه‌نگاری بودم از دریافت مجوز نشریه محروم شدم، او که در آزمون وکالت کانون وکلا پذیرفته شده بود به مدت ۸ سال از دریافت پروانه وکالت محروم شد. در آن زمان هر دو در مسائل زنان با هم تلاقی کردیم و همراه شدیم. تنها دو سال از دریافت پروانه وکالتش گذشته بود که سیل اتفاقات در جنبش زنان و دیگر جنبش‌ها حجم بالایی از پرونده‌ها را برایش تشکیل داد و وکیلی که مدافع حقوق زنان و خواهان برابری جنسیتی و تغییر قوانین نابرابر نیز بود. وکالت حدود ۴۰ نفر از فعالان زن، فعالان کارگری، دانشجویی، سیاسی، کودکان زیر ۱۸ سال محکوم به اعدام، اقلیت‌های مذهبی، و برخی زنانی که مرتکب قتل شده بودند را برعهده داشت.
ما با وکلایی چون نسرین ستوده با حقوق متهم آشنا شدیم. این وکلا با قبول وکالت رایگان و آموزش حقوق متهم به ما، حس اعتماد به نفس‌مان را به هنگام حضور در دادگاه افزایش داده و به شدت فضای دادگاه‌ها را متاثر کرده بودند. وقتی نخستین بار در دادگاه با زهره ارزنی یکی از وکلای مسئول و مدافع حقوق زنان در دادگاه حاضر شدم هنوز حضور وکلای مدافع حقوق بشر چندان ملموس نبود و بازار کار دادگاه امنیت هم کساد بود. اما سال بعد که تعداد متهمان جنبش‌های مدنی و برخوردار از وکیل افرایش یافت، دادگاه امنیت دادگاه انقلاب در تهران ناچار به بسط فعالیت، اتاق‌ها و بازپرس‌های خود شده بود.
در جریان دادرسی یکی از پروندههایم ، هنگامی که با نسرین در دادگاه بودم، به او گفتم «وجود شما وکلا برای دادگاه امنیت هم بازار کار درست کرده است!» گفت: «وقتی متهمی حقوقش را بشناسد کار دادگاه سخت‌تر می‌شود.» گفتم: «وکیل چه؟ وقتی وکیلی هم زن باشد و هم خودش مدافع برابری حقوقی باشد چه؟» خندید و گفت: «یا به جلسه دادگاه راهم نمی‌دهند، یا مرا هم کنار تو می‌نشانند!» و ما هر دو را تجربه کردیم.
نسرین صدای کسانی است که بی‌صدا بودند. اگر سکینه نماد خشونت قانونی علیه زنان در ایران است، نسرین نماد مقاومت زنان ایران در برابر تبعیض قانونی هم در نقش وکیل و هم در نقش متهم است. او و وکلای اندکی چون او، به عنوان وکیل مدافع حقوق بشر و حقوق زنان گفتمان حقوقی را به گفتمان حقوق بشری ارتقا دادند و مفهوم وکیل را از شکل تجاری، اقتصادی یا مکانیکی به مفهوم انسانی آن دگرگون کردند. او نشان داد یک وکیل مدافع قانونی عمل می‌کند اما مداخله گر هم هست و قانونی را که ناقض حقوق برابر و حقوق بشر باشد هم نقد می‌کند. خودش در پیامی که برای دریافت جایزه ارسال کرد نوشت: «تلاش فعالان جنبش دانشجویی، کارگری، معلمان، رنان، و قومیت‌ها با چالش‌های بزرگ قضایی مواجه بوده است، قاضی این اختیار را دارد که از دخالت وکیل در مرحله تحقیقات مقدماتی در پرونده‌های متهمان سیاسی جلوگیری کند و این خود زمینه ساز نقض قوق سیاسی متهمان است.»
در همین پیام بود که او آگاهانه از تنگناهای بر سر راه وکلای حقوق بشر گفت: «وکلای حقوق بشر با تنگناهای فراوانی رو به رو هستند آن‌ها نه تنها با محدودیت‌های قانونی برای دفاع از موکلانشان موجه می‌شوند بلکه با تهدید، تشکیل پرونده و زندان مواجه‌اند.» نسرین با آگاهی از همین مشکلات و تنگنا‌ها به استقبال و چالش با چنین تبعیضاتی رفت و حالا همراه با برخی موکلان‌اش در زندان است.
همبستگی خواهرانه و جهانی برای آزادی زنانی چون نسرین ستوده، دفاع از مدافعان حقوق زنان و مدافعان حقوق بشر است؛ دفاعیه‌ای است برای وکیلی شجاع و در بند، دفاعیه‌ای است به نشانه هم صدایی با زنان برای تحقق برابری جنسیتی و آزادی بیان و عمل. تلاشی است برای نشکستن امید‌هایمان در پرتو همبستگی خواهرانه در سراسر جهان.
*کوتاه شده این نوشته در روزنامه سوئدی سید سونسکا منتشر شده است.