یکی از موضوعات ثابت بخش دانش و تکنولوژی “زمانه” آخرین تحولات در علم نجوم و اخترفیزیک است. ما در این بخش موضوعاتی مانند کیهان‌شناسی، اکتشافات فضایی، فضانوردی، حوادث کیهانی، پژوهش‌های انجام‌شده توسط رصدخانه‌ها، موقعیت سیارات، ستاره‌ها، ستاره‌های دنباله‌دار، چرخه زندگی ستارگان، سیارات فراخورشیدی، حیات فرازمینی، مأموریت‌های فضایی و برنامه‌های فضا در اروپا و آمریکا را پوشش می‌دهیم.
این بخش سعی می‌کند پل ارتباطی باشد بین ژورنال‌های علمی و مخاطب علاقمند به اخترفیزیک و نجوم.
در کنار پوشش رخدادهای دنیای حرفه‌ای ستاره‌شناسی، این بخش سعی می‌کند “فیزیک” ماجرا، پیشینه نظریه‌ها، مشاهده‌ها و تکنیک‌ها را به زبانی ساده و همه‌فهم توضیح دهد.
مطالب نجوم و اخترفیزیک بخش دانش «زمانه» هم به‌کار حرفه‌ای‌ها می‌آید و هم به‌کار آنها که از روی شگفتی آسمان شب را دنبال می‌کنند. پوشش رویدادهای جاری در اکتشاف نجوم و فضا، بررسی تجهیزات نجومی، نظریه‌ها، پژوهش‌ها و کتاب‌ها، شناخت تلسکوپ‌ها و سخت‌افزارها، به‌گونه‌ای است که خواننده‌ای هم که با نظریه‌های پیچیده فیزیک آشنایی آکادمیک ندارد، به موضوع علاقه‌ای آماتوری پیدا کند.
پرونده پیش رو گزیده‌ای از مقالات این حوزه در یک سال گذشته را عرضه می‌کند:
با گذشت دو سال و هشت ماه از آغاز مأموریت فضاپیمای نقشه‌بردار «گایا»، موج نخست یافته‌های ارزنده این تلسکوپ اروپایی، اعم از مختصات سه‌بُعدی ۱ میلیارد و ۱۴۲ میلیون ستاره منتشر شد؛ که از این بین، حدود ۴۰۰ میلیون موردشان برای نخستین بار است که در کهکشان‌مان رصد می‌شوند. چنین آماری به‌تنهایی بالغ بر ۴۵۰ برابر حجم کل داده‌هایی است که تا پیش از این توسط تنها مأموریت فضایی مشابه آن، در سال ۱۹۹۷ منتشر شده بود.
«اوزیریس-رکس» نام جدیدترین فضاپیمای اکتشافی سازمان فضایی ایالات متحده (ناسا) است، که قرار است پنجشنبه، هشتم سپتامبر، عازم مأموریتی هفت‌ساله و کم‌سابقه به مقصد سیارک «بنو» (Bennu) بشود.
کشف اخیر سیاره فراخورشیدی «پروکسیما b» در اطراف نزدیکترین ستاره به خورشید، آن‌هم به ابعاد حداقل ۱.۳ برابر زمین، و از آن مهم‌تر در محدوده‌ای از محیط پیرامون ستاره‌اش که تعادل دمایی کافی برای پایداری آب مایع (در صورت میزبانی از یک جو پایدار) را تضمین کرده، امیدها به شناسایی هرچه‌بهتر این دنیاهای فراخورشیدی را قوت بخشیده است؛ چراکه توقع نمی‌رود هیچ نمونه مشابه دیگری از این نزدیکتر به زمین پیدا بشود.
سیاره‌ای سنگی در مدار نزدیکترین ستاره به خورشید زمین پیدا شده که به شکل نظری می‌تواند آب داشته باشد و و برخی از اشکال حیات را بر سطح آن پیدا کرد.
پیدایش حیات و پیچیدگی فزاینده گونه‌های زیستی بر روی زمین را می‌توان ناقض قانون دوم ترمودینامیک دانست؛ قانونی که می‌گوید در یک سیستم بسته، بی‌نظمی همواره رو به افزایش می‌گذارد. اما این مدعا فقط در شرایطی می‌توانسته صادق باشد که زمین واقعاً یک «سیستم بسته» می‌بود. حال‌آنکه سیاره ما از جنبه‌های متعدد و نامحسوسی به فضای بیرون از خود ارتباط دارد، که واضح‌ترین‌شان دریافت مستمر نور خورشید است.
با گذشت بالغ بر ۶۳ سال از احداث رادیوتلسکوپ غول‌آسای آرسیبو واقع در کشور پورتوریکو، مهندسین چینی با اتمام پروسه ساخت «تلسکوپ کروی با دهانه ۵۰۰-متری» (اختصاراً FAST)، رکورد بزرگ‌ترین رادیوتلسکوپ تک‌بشقابی جهان را جابجا کردند. FAST که عملیات علمی خود را تا پایان شهریورماه سال جاری آغاز خواهد کرد، با بهره‌مندی از دهانه بزرگ و سطح بازتابنده یکدست خود، توقّعات جامعه علمی برای پیشبرد تحقیقات رادیو-اخترشناختی، از جمله جستجوها پی نشانه‌های احتمالی هوش فرازمینی را بالاتر برده است.
در این مقاله، به بهانه آغاز مأموریت کاوشگر جونو در مدار مشتری، نگاهی به نقش تعیین‌کننده این سیاره در شکل‌گیری چیدمان فعلی منظومه شمسی داریم.
مشتری – بزرگ‌ترین سیاره منظومه‌مان – برای نهمین بار میزبان کاوشگری از زمین است، و برای دومین بار هم هدف تحقیقات یک کاوشگر اختصاصی. کاوشگر «جونو» با گذشت پنج سال از زمان پرتابش، رکورد سرعت ورود به مدار یک سیاره را – با سرعتی معادل ۲۶۵ هزار و ۵۴۰ کیلومتر بر ساعت – شکست تا در نامتعارف‌ترین مداری که تاکنون برای بررسی یک سیاره تمهید دیده شده، قرار بگیرد.
گازی که به زودی طعمه سیاهچاله خواهد شد، ابتدا به شکل یک قرص چرخان – قرص برافزایشی – در اطراف سیاهچاله به چرخش درمی‌آید؛ آیا ابرسیاهچاله‌ها فقط از طریق این گاز تغذیه می‌شوند؟
ماهیت آهنی تیغه خنجر توت‌عنخ‌آمون، یازدهمین فرعون از دودمان هجدهم تمدّن مصر چیست و آیا این فلز از آهن، از محتویات یک شهابسنگ استخراج شده است؟
تا کجا می‌توان ابعاد عوارض فرضی آب‌پوشیده در گذشته مریخ را وسعت داد. در حد چند برکه؟ دریاچه؟ دریا؟ یا اقیانوسی وسیع؟
مأموریت فضایی کپلر فهرستی از ۱۲۸۴ سیاره جدید را منتشر کرد؛ فربه‌ترین فهرست یافته‌های این تلسکوپ تاکنون که مجموع آمار کشفیات آن را به دو برابر آمار سابق افزایش می‌دهد.
با وجود روایت‌های عامی از اجرام ناشناخته آسمانی، در بین جامعه اخترشناسان فقط معدود مواردی یافت می‌شود که متخصّصان هم توضیحی نداشتند: سیگنال wow یکی از این ناشناخته‌ها بود.
شرکت خصوصی SpaceX سرانجام موفق شد که پس از چهار تلاش نافرجامی که طی ۱۵ماه گذشته به‌منظور فرود آوردن مرحله اول موشک غول‌آسای «فالکون ۹» بر سطح آب انجام داده بود، عاقبت آن را به‌آهستگی بر روی سکوی شناور بی‌سرنشینی در اقیانوس آرام فرود بیاورد – عملیاتی که SpaceX در اوایل دی‌ماه سال گذشته، نخستین بار بر روی خشکی هم به ثمر رسانده بود.
رصدخانه LIGO توانست نظریه امواج گرانشی آلبرت اینشتین را ثابت کند. ماجرا برمی‌گردد به تقریباً ۱ میلیارد و ۳۰۰ میلیون سال پیش وقتی‌که دو سیاهچاله به هم برخورد کردند.
تلاش‌های ناسا برای پرورش گیاهان گل‌دار در ایستگاه فضایی بین‌المللی به ثمر نشست و و با پرورش اولین گل، فضانوردان به برنامه کشاورزی از تولید به مصرف نزدیکتر شدند.
آسمان این شب‌ها مهمان ویژه‌ای دارد که با یک دوربین عکاسی نیمه‌حرفه‌ای هم می‌توان درخشش محو و سبزفام‌اش را در پهنه سیاه آسمان شمالی تشخیص داد: دنباله‌دار کاتالینا که نه آن‌قدر خوش‌شانس بوده که تاکنون (با گذشت تقریباً دو ماه از زمان عبور از حضیض مداری‌اش) اسمی به هم زده باشد، و نه آن‌قدر بدشانس که هرگز در معرض تماشای عموم علاقه‌مند قرار نگیرد.
در این مقاله از دلایل اهمیت این نظریه نسبیت اینشتین و دلالت‌های معرفت‌شناختی آن در صورت‌بندی یک جهان پسانیوتونی خواهیم خواند.
پانزده سال تمام از اسکان مستمر انسان در «ایستگاه فضایی بین‌المللی» (ISS) گذشت؛ سازه‌ای غول‌آسا با حجم فشاربندی‌شده‌ای معادل یک هواپیمای بوئینگ ۷۴۷، که تاکنون پذیرای ۲۲۰ فضانورد از ۱۷ کشور دنیا، در قالب ۴۵ مأموریت (یا «اکسپدیشن») بوده است. شاید این‌طور بهتر باشد که بگوییم: یک نوجوان پانزده‌ساله یا کوچک‌تر، هرگز روزی را نزیسته که در آن انسانی در فضا نبوده باشد.
اعلام هر خبری مبنی بر کشف حیات در مریخ، پیش از آنکه به معمای وجود «آب جاری» در این سیاره پاسخ گفته شود، اساساً امکان‌پذیر نبود. اصطلاح «آبراهه‌های مریخی» (Martian canals)، مدت‌ها قبل‌تر از آنکه اصلاً کاوشگری رهسپار این سیاره شود به محلی برای مناقشه دانشمندان بدل شده بود. در سال ۱۸۷۷ بود که اخترشناس ایتالیایی جیووانی اسکیاپارلی، از طریق رصدهایی که با یک تلسکوپ بازتابی نه‌چندان بزرگ از مریخ صورت می‌داد، پی به عوارض باریک و بلندی بر قرص سرخ‌فام این سیاره برد که به زعم وی، «آبراهه»هایی بودند «با قابلیت توزیع آب بر سطح خشک این سیاره».
در حالی که به ۱۰۰ سالگی طرح تئوری نسبیت عام توسط آلبرت اینشتین نزدیک می شویم، انتظار می‌رود آزمایشگاهی عاقبت بتواند از پس اثبات این تئوری دوران‌ساز برآید.
«فیله» طی مجموعاً ۶۳ ساعت تماسی که در پی جدا شدن از مداگرد روزتا تا موقع تخلیه باطری‌اش با این مدارگرد داشت، اطلاعات ارزشمندی را به زمین مخابره کرد.
بالاخره با گذشت بالغ بر نه سال و نیم از شروع مأموریت «افق‌های نو»، روز گذشته بشر برای نخستین بار به ملاقات دورترین و آخرین عضو برجسته منظومه شمسی، پلوتو رفت – دقیقاً یک روز پس از سالگرد ارسال نخستین عکس نمای نزدیک از سیاره‌ای دیگر (مریخ) به زمین.
با گذشت بالغ بر ۹ سال از پرتاب کاوشگر «افق‌های نو» به فضا عملاً کمتر از دو هفته تا نزدیکترین ملاقات بشر با سیاره کوتوله پلوتو باقی مانده است.
حضور توأمان آب مایع و گرمای تجدیدپذیر در اعماق «اروپا»، احتمال پیدایش و رشد انواعی منحصربه‌فرد از حیات را در بستر سنگی اقیانوس زیرسطحی آن تقویت کرده است.
اپتیک استثنایی مجموعه‌تلسکوپ‌های VLT، مستقر بر کوه پارانال شیلی، موفق شده تا یک سحابی پروانه‌ای را در بزنگاه پیدایش‌اش شکار کند.
دستتان درد نکند
آسیب پذیر / 28 September 2016