آشوریان، میزبانان نوروز و آوارگان امروز

اول آوریل/ سیزدهم فروردین، آغاز سال نوی آشوریان است.

نوروز ۱۳۹۵ در حالی جشن گرفته می‌شود که آشوریان به استقبال سال ۶۷۶۶ می‌روند و کلدانیان سال ۷۶۱۶ خود را آغاز می‌کنند. باور این‌که نوروز یک عید ایرانی است و پیشینه آن به جمشید جم از پادشاهان پیشدادی باز می‌گردد، هنوز پشتوانه‌ای تاریخی نیافته است و تنها در متونی اساطیری مانند شاهنامه فردوسی از آن سخن به میان آمده که پس از ورود اسلام به فلات ایران به نگارش درآمده‌اند.

در واقع در هیچ‌یک از یافته‌های باستان‌شناسی در این جغرافیا که از زمان ورود آریایی‌ها به فلات ایران، آناتولی و بین‌النهرین کشف شده است و نه در هیچ یک از متون تاریخی عهد قدیم، نامی از پیشدادیان نیامده است. اما آن‌چه نه در اسطوره‌ها بلکه زنده و حاضر در دست است، حضور اقوامی یک‌جا نشین با تمدنی شهری در غرب فلات ایران است که همگی اعتدال بهاری را مبدأ تقویم خود قرار داده بودند.

از جمله این اقوام، آکدیان، بابلیان و آشوریان را می‌توان نام برد که بازماندگان آن‌ها همچنان در جهان مدرن زندگی می‌کنند و فرهنگ و زبان و آداب و رسوم خود را در طی هشت هزاره حفظ کرده‌اند. اکیتو یا خا ب نیسان، جشن آغاز سال نوی آشوریان و کلدانیان است که هر ساله در دوازدهمین روز بهار جشن گرفته می‌شود. جشنی که یک قرن است با حزنی فراگیر از آوارگی، قتل‌عام و کشتار این اولین ساکنان تمدن غرب زاگرس و بین‌النهرین درآمیخته است.

آشوریان؛ این‌جا، آن‌جا، همه جا

جدا از سیطره فرهنگی آکدیان و آشوریان در دوران قدرت امپراتوری‌شان بر آسیای غربی و آسیای صغیر، قتل‌عام، آوارگی و بردگی آنان در زمان افول قدرت، فرهنگ آن‌ها را به جغرافیای وسیعی صادر کرده است. در یک قرن گذشته نیز آشوریان (و کلدانیان که خود را نوادگان بابلیان می‌دانند) به طور پیاپی قربانی نسل‌کشی‌ها شده‌اند.

امروز نزدیک به پنج میلیون آشور- کلدانی (مجموع نسطوریان، آشوریان، کلدانیان و آرامیان) در ۲۷ کشور جهان سکونت دارند.

عراق، سوریه، ایران، لبنان و ترکیه که از مناطق اسکان اولیه آنان به شمار می‌آیند، امروزه شاهد مهاجرت گسترده آشوریان است.

ایالات متحده با میزبانی ۱۰۰ هزار آشوری، بیش از عراق، موطن این اقوام بین‌النهرین، رکورد‌دار است. آشوریان در عراق که تا پیش از حمله ایالات متحده آمریکا و هم‌پیمانان، نزدیک به یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بودند، امروز کمتر از ۱۷۰ هزار نفرند. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در سال ۲۰۰۷ تخمین زد که یک سوم جمعیت یک میلیون و ۸۰۰ هزار آواره عراقی را آشوریان تشکیل می‌دهند.

این رقم پس از پیشروی داعش به استان نینوا و شهر موصل (مناطقی با بیشترین جمعیت آشوری و کلدانی در عراق) در سال ۲۰۱۴ بسیار بیشتر شد، به طوری که  آخرین آمار حکایت از آوارگی و ترک موطن ۶۰ درصد ساکنان این مناطق دارد که عمدتا آشوری و کلدانی هستند.

بر اساس گزارش‌های سازمان ملل بیش از ۱۳ درصد پناهجویان عراقی را در کمپ‌های پناهندگی اردن، لبنان و ترکیه، آشوریان تشکیل می‌دهند.

آشوریان و عمدتا کلدانیان، اولین قربانیان فرقه‌گرایی اسلامی در عراق بودند. از سال ۲۰۰۳ تا پیشروی داعش در سال ۲۰۱۴ شمار آشوریان و کلدانیانی که در بمب‌گذاری‌ها یا در خانه‌ها، محل کار، کلیساها و محله‌های‌شان کشته شدند یا به دست گروه‌های اسلام‌گرا ربوده یا بی‌خانمان شدند، آن‌چنان نگران‌کننده شد که مجامع حقوق بشری اعلام کردند «نسل‌کشی و پاک‌سازی قومی جدید آشوریان آغاز شده است.»

بر پایه گزارش‌ها تمام محله‌های آشوری‌نشین شهرهای بغداد و بصره تا سال ۲۰۱۱ خالی از سکنه شد.

در سوریه نیز تنها آشوریانی که در دشت خابور، استان حسکه و شهرهای قامشلی، رأس‌العین و تل‌تمر زندگی می‌کنند، توانسته‌اند در پنج سال بحران اخیر در سوریه مقاومت کنند.

شمار قابل توجهی از آشوریان دیگر نقاط سوریه کشته یا آواره شده‌اند. در شهر رقه پس از پاک‌سازی قومی داعش، تنها ۲۳ خانواده آشوری باقی مانده‌اند. تخمین زده می‌شود کمتر از ۷۰۰ هزار آشوری هنوز در سوریه زندگی می‌کنند. شمار آشوریان سوریه در سال ۲۰۰۸، یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر اعلام شده بود.

بحران‌های عراق و سوریه جمعیت کثیر آشوریان رانده شده را به اقلیم کردستان عراق و جنوب ترکیه کشاند. ترکیه که کمتر از یک قرن پیش نسل‌کشی بزرگ ارامنه و آشوریان را رقم زد و با کشتار بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار آشوری، آنان را از جنوب شرقی این کشور به سمت ایران و سوریه راند، امروز مقصد آشوریانی است که از کشتار جمعی دیگری جان به در می‌برند.

آمار دقیقی از آشوریان ترکیه در دست نیست و به گزارشگران اجازه بازدید یا ورود به کمپ‌های آشوریان در شهر مدیات در استان ماردین داده نمی‌شود.

دولت ترکیه می‌گوید که به این پناهجویان امکانات کافی بهداشتی و غذایی داده است اما کلیسای آشوریان ماردین از شرایط آشوریان پناهجو ابراز نگرانی می‌کند. با توجه به این که این منطقه سابقا آشوری‌نشین مدت‌هاست که از آشوریان (که در زبان محلی به آنها سریانی می‌گویند) پاک‌سازی شده، نگرانی‌ها را درباره وضعیت سکونت پناهجویانی که در کمپ نیستند، بیشتر می‌کند.

اما در ایران، آشوریان شرایط به ظاهر باثبات‌تری را تجربه می‌کنند. تنها بخشی از آشوریان ایران مهاجرانی هستند که پس از نسل‌کشی ۱۹۱۵ به ایران آمدند. بیشتر آَشوریان ایران که در سلماس، خوی و ارومیه تا کرمانشاه زندگی می‌کنند از ساکنان اولیه این جغرافیا بوده‌اند و در دوره‌های متمادی تاریخ ایران عموما به دولت مرکزی نزدیک بودند یا شغل‌های کلیدی فرهنگی داشتند، اما از زمان پهلوی اول تا هم‌اکنون، شمار آشوریان ایران رو به کاهش است.

آمار دولتی خبر از جمعیت ۵۰ هزار نفری آشوریان در ایران می‌دهد. این در حالی است که شمار آشوریان ایران تا سال ۱۳۸۴، بیش از ۲۰۰ هزار نفر گزارش شده بود. در سرشماری جدید، آشوریانی که با غیرآشوریان ازدواج می‌کنند، مسلمان می‌شوند یا به هر علتی به کلیسا نمی‌روند و نام‌شان در هیچ یک از کلیساهای پاتریارکی ثبت نمی‌شود، از جمعیت آشوریان ایران حذف می‌شوند. به علاوه سرکوب‌های دولتی موجب شده که بسیاری از آشوریان ایران مهاجرت کنند.

آمار بین‌المللی اما می‌گوید که هنوز بیش از ۸۰ هزار آشوری در ایران زندگی می‌کنند.

آشوریان، مهمانان و میزبانانی آماده ادغام فرهنگی

گرچه آشوریان و کلدانیان طی هزاره‌ها توانسته‌اند فرهنگ، زبان و آداب و رسوم خود را حفظ کنند، در برابر ادغام و تطابق فرهنگی مقاومت نشان نداده‌اند. شاید همین امر به گسترش آداب و سنت‌های آن‌ها بین دیگر اقوام منطقه کمک کرده و بر تأثیرگذاری زبان و رسوم آن‌ها افزوده است.

غالب جمعیت آشوریان و کلدانیان مسیحی‌اند و به زبان «آرامی» صحبت می‌کنند؛ اما، این تفاوت‌ها با جمعیت اکثریتی مسلمان منطقه مانع از آمیختگی آن‌ها در سوخت و ساز روزمره جوامعی که در آن زندگی می‌کنند نشده است. با آن‌که ۱۷ حزب رسمی دارند، بسیاری از آشوریان از اعضای ارشد احزاب غیرآشوری هستند. از آن جمله می‌توان به مارگارت جورج شلو، از فرماندهان پیشمرگه‌های کردستان عراق، یوسف سلمان یوسف، معروف به رفیق فهد، رهبر اسبق حزب کمونیست عراق (شیوعی) و توما توماس، معروف به ابو یوسف، فرمانده گردان الانصار، شاخه چریکی حزب کمونیست عراق اشاره کرد.

از آشوریانی که سهم به‌سزایی در فرهنگ عصر نوین منطقه ایفا کرده‌اند می‌توان منیر بشیر، پدر ساز عود و احیا کننده مقامات موسیقی عراقی، هانیبال الخاص فیلسوف، شاعر، گرافیست و نقاش مشهور ایران و ودیع الصافی، استاد شهیر آواز لبنان نام برد.

آشوریان، تنها وراثت تمدن کهن منطقه را بر دوش نمی‌کشند، بلکه با دیگر اقوام منطقه در ساختن تاریخی نو همگام شده‌اند و حالا کوچک‌ترین سهم خود، یعنی حق زندگی را می‌بازند. آشوریان خاورمیانه اول آوریل امسال را نیز با آوارگی آغاز می‌کنند.