جاسوسی با تلگرام؛ وزیر ارتباطات تکذیب می‌کند

انتشار توییتی در توییتر یکی از دو موسس تلگرام درباره علاقه‌مندی دولت ایران به جاسوسی از شهروندانش، از بامداد روز چهارشنبه ۲۹ مهر/۲۱ اکتبر (به وقت ایران) خبرساز شده است.

پاول دوروف (Pavel Durov) نوشته است که وزارت ارتباطات ایران خواسته تا از این شبکه برای جاسوسی از شهروندان استفاده کند. تلگرام اما نپذیرفته و آن‌ها هم این نرم‌افزار را فیلتر کرده‌اند.

سه‌شنبه ۲۸ مهر ماه/۲۰ اکتبر، تلگرام برای مدتی از دسترس کاربران آن در ایران خارج شد. سایت انتخاب در این‌باره از قول دوروف نوشته است: ایران تنها دو ساعت ما را فیلتر کرد.

در این خبر همچنین به تلاش تلگرام برای استفاده از راه‌حل P2P اشاره شده که قرار است آن را غیر‌قابل فیلتر ‌کند.

وزیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات ایران اما به خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) گفته است که اختلال تلگرام ربطی به فیلترینگ ندارد.

محمود واعظی، روز چهارشنبه ۲۹ مهر با رد شایعه فیلترینگ تلگرام از سوی وزارت ارتباطات، گفته است که اختلال پیش آمده تنها مربوط به ایران نیست و ربطی هم به فیلترینگ ندارد: «این اختلال ناشی از قطع شدن کانال‌های سه گانه ارتباطی موجود در خاک ترکیه، باب‌المندب و خلیج‌فارس در اثر برخورد یک کشتی بوده که این امر سبب شده وضعیت اینترنت در ایران با اشکال روبه‌رو شود.»

جاسوس کیست؟

محمود واعظی، وزیر ارتباطات طرح درخواست از سوی ایران برای دسترسی به اطلاعات کاربران تلگرام را هم تکذیب کرده و گفته است که اطلاعات خصوصی افراد در شبکه‌های اجتماعی خارجی امن نیست: «ادعای مدیران تلگرام مبنی بر درخواست ایران در زمینه دسترسی به اطلاعات کاربران را شدیدا تکذیب می‌کنم.»

از سوی دیگر در حالی که وظیفه رسمی جاسوسی در ایران بر عهده «وزارت اطلاعات» و «سازمان اطلاعات سپاه» است، مشخص نیست چرا «وزارت ارتباطات» باید درخواست جاسوسی از شهروندان را با پاول دوروف مطرح کند. او هم هنوز سندی در این‌باره منتشر نکرده است، اما دقایقی پس از انتشار توییت او، کاربران ایرانی با رویکردهایی متفاوت به آن پرداختند. برخی این توییت موسس تلگرام را شجاعانه خواندند و از او بابت صداقتش قدردانی کردند. گروهی هم اصل ماجرا را زیر سوال بردند.

کاربری به نام نیما در توییتر خود نوشته است: «… ایران ابزار زیاد داره، قصد فقط بدنام کردن دولته. خود تلگرام ابزار جاسوسی خواست ما خودمون تامین می‌کنیم.»

کاربر دیگری به نام علی‌رضا هم نوشته است: «رسانه‌های فارسی‌زبان باید به‌جای انتشار ادعای تلگرام، خیلی سفت و سخت ازش مدرک بخوان. کار رسانه انتشار مدرکه نه ادعا.»

هنگامه شهیدی، روزنامه‌نگار اما در فیس‌بوک خود در این‌باره نوشته است: «وزارت ارتباطات به عنوان واسطه پيام نهادهای امنيتی خيلی شيک و مجلسی به مديران تلگرام پيام داده كه ما می‌‌خواهيم به اطلاعات شهروندان‌مان نفوذ كنيم، یک راهی پيش پای ما بگذاريد كه بی‌دردسر به هر اطلاعاتی خواستيم دسترسی پيدا كنيم. تلگرام هم قبول نكرده و به زودی در ايران فيلتر می‌شود. اين درخواست نوعی رسوايی برای مقامات جمهوری اسلامی و از موارد بارز نقض حقوق بشر و اعمال سانسور در ايران است. بی‌شک اين پيام به عنوان مدرک در پرونده موارد نقض حقوق بشر و سانسور در جمهوری اسلامی ايران ثبت خواهد شد.»

شاید فوتوشاپ باشد

وزارت ارتباطات جمهوری اسلامی هم به توییت موسس تلگرام واکنش نشان داده است. محمدرضا فرنقی‌زاد، مدیر روابط عمومی این وزات‌خانه، چهارشنبه ۲۹ مهر‌ به خبرگزاری میزان گفته است که «این توییت شاید فتوشاپ باشد ولی اگر ثابت شود مدیر تلگرام چنین حرفی زده رسما بررسی می‌کنیم.»

او گفته که تلگرام بلاک و فیلتر نیست و خودش هر نیم ساعت یک‌بار از این نرم‌افزار استفاده می‌کند و هیچ مشکلی هم ندارد.

فرنقی‌زاد فیلتر شدن تلگرام را شایعه‌‌ای دانسته که هر چند ماه یک‌بار مطرح می‌شود و آن را به وزارت ارتباطات می‌چسبانند: «بنده به عنوان مدیر روابط عمومی این وزارت‌خانه اعلام می کنم این وزارت‌خانه هیچ کاری در مورد تلگرام انجام نداده و هیچ مسئولیتی متوجه این وزارت‌خانه نیست.»

علی‌رضا، کاربر توییتر، این صحبت‌های مدیر روابط عمومی وزارت ارتباطات را با عنوان «اوج دانش مدیر روابط‌عمومی وزارت ارتباطات» به اشتراک گذاشته است.

در واکنشی دیگر، داوود زارعیان، مدیرکل روابط عمومی‌ شرکت مخابرات ایران گفته است که دولت برنامه‌ای برای فیلتر اپلیکیشن ارتباطی تلگرام ندارد.

زارعیان به روزنامه آفتاب یزد گفته است: «دولت یازدهم از ابتدا مخالف با فیلترینگ بوده و همچنان هست و تا آخر عمر این دولت هم خواهد بود از این رو مخابرات تصمیم برای فیلتر تلگرام ندارد.»

بیشتر بخوانید: شرکت مخابرات ایران: تلگرام فیلتر نمی‌شود

زارعیان اما راه‌حل مشکل تلگرام را فیلترینگ هوشمند دانسته است: «من معتقدم بهترین راهکار در این زمینه بحث فیلترینگ هوشمند است که ضرورت دارد هرچه سریع‌تر در کشور توسعه پیدا کند. در همه دنیا این‌گونه است که تنها آن بخش از سایت‌ها و نرم‌افزارها فیلتر می‌شود که مورد دارند و به خاطر برخی مسائل و مشکلات کل سایت را فیلتر نمی‌کنند.»

فراگیری و محبوبیت تلگرام در ایران باعث شده است رسانه‌های داخلی به سرعت به این موضوع بپردازند.

سایت عصر ایران گزارشی با عنوان «پنج نکته درباره شایعه فیلترینگ تلگرام: سر به سر مردم نگذارید» در بخش سیاسی خود منتشر کرده که در آن آمده است: «حدود ۲۰ میلیون ایرانی کاربر تلگرام هستند. اگر قائل به مردمسالاری باشیم -که قاعدتاً باید باشیم- همین تعداد اعضا، رفراندومی است مبنی بر این‌که مردم ایران خواهان برقراری این وسیله ارتباطی هستند و هر گونه اقدامی خلاف این خواسته، بی‌هیچ تعارفی، اقدام علیه اکثریت و جمهوریت به شمار می‌رود.»

آمار ۲۰ میلیون کاربر تلگرام در حالی توسط عصر ایران مطرح شده است که آمار دقیقی از شمار کاربران اپلیکیشن‌های ارتباطی در ایران وجود ندارد اما بر اساس آمارهای غیررسمی، بیش از ۴۲ میلیون ایرانی از این اپلیکیشن‌ها استفاده می‌کنند.

سایت تابناک هم به بهانه فیلتر شدن چند ساعته تلگرام گزارشی منتشر کرده است که تیتر آن با توجه به توییت موسس تلگرام انتخاب شده است: سخنان رئیس جمهور را باور کنیم یا حرف های مدیرعامل تلگرام را؟!

نویسنده این گزارش با استفاده از عکس توییت پاول دوروف، بدون ارائه ترجمه آن به فارسی و اشاره به موضوع جاسوسی از کاربران، آن را برای بسیاری از کاربران باور‌ پذیر دانسته و نوشته است: «… می‌بینیم مسئولان فیلتر شدن این نرم‌افزار را تایید نکرده و حتی از اظهار‌نظر درباره عدم دسترسی کاربران پرشمار به این نرم‌افزار هم حذر می‌کنند تا از کیلومترها آن سوتر از کشورمان، خبر فیلترینگ این نرم‌افزار را مدیران تلگرام بیان کنند. خبری که مدیر‌عامل تلگرام آن را بیان و مطالب دیگری به آن منضم کرده که هرچند ممکن است برای بسیاری از کاربران ایرانی باور پذیر باشد، قادر به تایید یا تکذیب آن نیستیم.»

تلگرام، سایت‌های معاند، نفوذ دشمن

با توجه به قابلیت‌های موجود در تلگرام برای ساخت گروه‌های جمعی، ربات‌ها و کانال‌های ارتباطی، رسانه‌های زیادی کانال خود را در آن ایجاد کرده‌اند و همین مساله حساسیت‌ها را نسبت به این نرم‌افزار ارتباطی افزایش داده و تلگرام را به سوژه خبرها و گزارش‌های زیادی تبدیل کرده است.

پلیس فتا (فضای تولید و تبادل اطلاعات) هم نسبت به چگونگی استفاده از این نرم‌افزار  هشدار داده است، اما آن‌ها که فضا را بسته‌تر می‌خواهند، با این هشدارها راضی نمی‌شوند و خواهان تلگرام فیلتر شده‌اند.

خبرهای مربوط به تلگرام در دو روز اخیر اما از جایی پیش از توییت پاول دوروف آغاز شده است. سایت گرداب وابسته به مرکز بررسی جرائم سازمان‌یافته که زیر نظر سپاه فعالیت می‌کند، روز سه‌شنبه ۲۸ مهر ماه، با انتشار گزارشی «نسبت به اقدامات سازماندهی شده و مجرمانه هشدار داد» و به کاربرانی اشاره کرد که امکان فیلترینگ تلگرام را تقویت می‌کنند: «دو امکان ایجاد ربات و کانال، محلی برای جولان برخی افراد سودجو شده است. عده‌ای که به صورت فردی یا سازماندهی شده در پی نشر محتوای خاص بر روی گوشی‌های مردم هستند. محتوایی که به نظر می‌رسد با همه بندهای فهرست مصادیق محتوای مجرمانه (موضوع ماده ۲۱ قانون جرایم رایانه‌ای)، قابل تطبیق است.»

در گزارش گرداب همچنین آمده است: «تعدادی از سایت‌های معاند نیز اقدام به راه‌اندازی کانال در تلگرام کرده‌اند. اقدامی که می‌توان آن را در راستای پروژه نفوذ دشمن نیز ارزیابی کرد.»

واکنش‌های کاربران به محتواهای مجرمانه و راه‌اندازی کمپین‌هایی توسط کاربران برای بسته شدن کانال‌های معاند از دیگر موارد مطرح شده در گزارش گرداب است که برخی رسانه‌های اصولگرا از جمله خبرگزاری فارس هم آن را پوشش داده‌اند: «اینک استفاده از بستر تلگرام برای انتشار محتوای مجرمانه موجب نگرانی سایر کاربران شده است، چرا که با تداوم وضع موجود، احتمال آن وجود دارد که دود بی فرهنگی این عده، به چشم همه کاربران برود. بخشی از کاربران با درک این موضوع، در گروه‌های خود، مباحثی مانند راه‌اندازی کمپین درخواست از این سایت‌ها برای خروج از تلگرام را مطرح می‌کنند.»

سر و صدایی که از توییت پاول دوروف برخاسته و تلاش‌هایی که برای محدودسازی و فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای ارتباطی در ایران می‌شود، این احتمال را تقویت می‌کند که شرایط فعلی تلگرام پایان کار این نرم‌افزار ارتباطی نباشد. باید دید دولت یازدهم و مسئولان وزارت ارتباطات تا چه زمانی خواهند توانست در مقابل خواسته تندروهای درون حاکمیت برای فیلتر کردن تلگرام مقاومت کنند.

شاید هم فیلترینگ هوشمند کار را راه بیندازد، اما تلگرام هم در این بازی دست و پا بسته نیست و به نظر می‌رسد برای دور زدن سانسور در ایران برنامه دارد.

سرانجام تلگرام هر چه باشد، ادعا درباره تلاش ایران برای استفاده از ظرفیت این نرم‌افزار به منظور جاسوسی از شهروندانش، تا اینجای کار نقطه اوج ماجراست.