نمک سد گتوند بر زخم نخلستان‌های خوزستان

نخلستان‌های خوزستان که از هشت سال جنگ جان سالم به در برده بودند، حالا پای سدهای ایران جان می‌دهند: «سد گتوند» ۴۰۰ هزار نخل را نابود کرد.

در طول سال‌های اخیر، پدیده‌ ریزگردها، تشدید طوفان‌های منطقه‌ای، خشکسالی و حتی عدم تأمین حق‌آبه رودخانه‌ها نتوانسته بود‌ند نخل‌های خوزستان را چنین در معرض نابودی قرار دهند که سدها این درختان مقاوم در شرایط آب و هوایی نامساعد را.

احمدرضا لاهیجان‌زاده، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خوزستان نابودی ۴۰۰ هزار نخل اروند کنار را «فاجعه‌ای زیست محیطی» خواند.

به گفته این مقام ارشد سازمان حفاظت محیط زیست خوزستان، احداث سد گتوند «عامل مؤثر» در بروز این فاجعه است. سدی که با توده‌های نمک خود و شور کردن آب کارون، نخلستان‌های استان خوزستان و کشاورزی این منطقه را تهدید می‌کند.

پیش از این جواد سعدون‌زاده، نماینده آبادان در مجلس نیز نسبت به نابودی قریب الوقوع دو میلیون نخل در این منطقه هشدار داده بود.

شماری از متخصصان محیط زیست ریشه اصلی خشکسالی، از رونق افتادن کشاورزی و نابودی بسیاری از منابع اکولوژیک خوزستان در سال‌های اخیر را احداث سدهای متعدد از جمله سد گتوند می‌دانند.

«جنایتی» به نام سد گتوند

چندی پیش عیسی کلانتری، وزیر پیشین جهاد کشاورزی و مشاور فعلی رئیس‌ جمهوری ایران، احداث سد گتوند را «جنایتی» خواند که اکنون در حال لاپوشانی است. او ساخت این سد را «خیانت» به کشاورزی استان خوزستان دانست.

ساخت سد گتوند با پیمان‌کاری شرکت «سپاسد» وابسته به سپاه پاسداران و مشاوره شرکت «مهاب قدس» وابسته به استان قدس رضوی، در سال ۱۳۷۶ بر روی رودخانه کارون و در ۱۰ کیلومتری شهر گتوند در استان خوزستان آغاز شد.

احداث گتوند در حالی صورت گرفت که به گفته معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست «ایران هیچ‌گاه مجوز ساخت سد گتوند بر روی رودخانه کارون را صادر نکرده بود.»

این سد روی لایه‌های نمکی تشکیلات تبخیری گچساران قرار دارد. کار‌شناسان محیط زیست و نظام مهندسی اعتقاد دارند که وجود معدن بزرگ نمک در پنج کیلومتری محل احداث سد گتوند در نظر گرفته نشده است.

وجود گنبدهای نمکی در اطراف مخزن سد و محل آبگیری آن باعث شده تا نمک فراوانی در آب سد حل، و از این طریق وارد رودخانه کارون شود که به نمک‌زار شدن مناطق و زمین‌های اطراف انجامیده است.

فاجعه خشک شدن نخل‌های اروندکنار زمانی رقم خورد که آب شور شده کارون به این نخلستان‌ها که در انتهایی‌ترین قسمت رودخانه بود رسید و رفته رفته به خشک شدن آن‌ها انجامید و کام مردم این مناطق را شور کرد.

اگر روند شوری آب به واسطه احداث سدگتوند ادامه یابد، زمین‌های زراعی این مناطق به کل نابود شده و ذخایر آب زیرزمینی نیز در معرض تهدید جدی قرار می‌گیرند.

در واقع فقدان نگاه زیست محیطی در احداث این سد به وقوع فجایع متعددی منجر شده است. اهالی ۴۱ روستای اطراف سد با خشکیدن زمین‌های کشاورزی‌شان، ناچار به ترک خانه و مزرعه خود شدند. سال ۹۲ شماری از اهالی روستاهای حوالی گتوندِ خوزستان با مراجعه به تهران از محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری وقت ایران به دلیل افتتاح این سد شکایت کردند. این شکایت پس از گذشت ۴۳ ماه از آن هنوز به جایی نرسیده است.

بیشتر بخوانید: پایان نهضت سدسازی در ایران؛ مرثیه‌ای بر یک رؤیا

افرون بر این، بسیاری از آثار تاریخی این منطقه و به ویژه «شیرهای سنگی»‌ای که بر روی مقبره خوانین بختیاری روستاهای اطراف سد بود نیز به زیر آب رفت.

سدی که با بودجه ۲۵۰۰ میلیارد تومانی قرار بود آبادانی را به خوزستان بیاورد، اکنون کار را به جایی رسانده که سازمان محیط زیست بهترین راه حل معضل سد گتوند را تخریب آن می‌داند.

کاهش تولید خرما و تهدید معیشت مردم

نخل‌ها در ادبیات ایران نماد بخشندگی‌اند، در خوزستان نیز محل تأمین معاش بسیاری از مردم‌. حیات بسیاری از مردم خوزستان به نخلستان‌ها وابسته است.

این نخلستان‌ها برای بیش از ۳۰ هزار نفر از مردم این استان اشتغال مستقیم (کار در نخلستان) را به دنبال داشته است. بسیاری دیگر از اهالی منطقه از جمله زنان نیز در بخش‌های جانبیِ تولید خرما همچون فرآوری و بسته‌بندی آن نقش دارند.

بنابر آمار ارائه شده نابودی نخل‌ها و کاهش تولید خرما صدمات جبران نا‌پذیری به معیشت مردم خوزستان وارد کرده است.

کیخسرو چنگلوایی، رئیس جهاد کشاورزی استان خوزستان، می‌گوید سد گتوند دو ضرر آشکار و پنهان به کشاورزی خوزستان وارد کرد، ضررهای آشکار آن منجر به کاهش در تولید محصولات از لحاظ کمی و کیفی شد و ضررهای پنهان آن به خاک کشاورزی خوزستان خسارت وارد کرد.

جهاد کشاورزی خوزستان اعلام کرد که سد گتوند دست‌کم ۶۰۰ میلیارد تومان خسارت به محصولات کشاورزی و بیش از همه خرمای این استان وارد کرده است.

چندی پیش نیز علی اصغر موسوی، دبیر کل انجمن خرمای ایران از کاهش ۶۰ درصدی در صادرات خرما خبر داد. ایران از رتبه اول در صادرات خرما در جهان به رتبه سوم سقوط کرده است.

در این میان تولید خرمای خوزستان که یک‌سوم از کل صادرات خرمای ایران از آن تأمین می‌شود، کاهش عمده‌ای داشته است. به طور معمول از ۱۶۰ هزار تن خرمای صادراتی ایران، ۵۵ هزار تن متعلق به خوزستان است.

به همین دلیل کاهش عمده تولید و صادرات خرما تا حدی با خشک شدن نخل‌های خوزستان گره خورده است. نخلستان‌هایی که حالا در برابر شوری آب کارون دوام نیاورده‌اند و محصولاتشان بسیار کمتر از سال‌های گذشته است.

اکنون که «نمک» گتوند «زخم» مردم و محیط زیست خوزستان را می‌سوزاند، شاید تنها بازگرداندن «شیرینی» به کارون مرهمی بر زخم‌های این استان باشد.