رویکرد جهانی، عملکرد بومی
امسال بیست و چهارمین نمایشگاه کتاب ابوظبی برگزار شد. بیست و هفتمین دوره نمایشگاه کتاب تهران هم روز گذشته، شنبه، ۲۰ اردیبهشت به پایان رسید. با وجود آنکه نمایشگاه کتاب ابوظبی کم‌سابقه‌تر از نمایشگاه کتاب تهران است، اما رویکرد جهانی‌تری دارد.
در سال ۲۰۰۷ مسئولان فرهنگی امارات متحده عربی با نمایشگاه کتاب فرانکفورت قراردادی منعقد کردند که به موجب آن قرار شد خصلت بازارگونه نمایشگاه کتاب ابوظبی حفظ شود، اما در همان حال به بازار جهانی کتاب هم راه بیابد.
مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در آستانه برگزاری بیست و هفتمین نمایشگاه کتاب تهران تازه به این فکر افتا‌ده‌اند که راه و روش مشخصی برای این نمایشگاه تببین کنند. باید منتظر ماند و دید که تا سال آینده چه اتفاقی می‌افتد و آیا نمایشگاه کتاب تهران همچنان محلی برای تفریح خانواده‌ها، و یک بازار مکاره خواهد ماند یا اینکه به وظیفه اصلی‌اش که همانا بازاریابی برای کتاب است عمل خواهد کرد؟
زنان در نمایشگاه کتاب ابوظبی نقش مهمی ایفا می‌کنند. تقریباً همه غرفه‌داران، زنان را به کار گماشته بودند. زنان همچنین در همایش‌ها و در کتاب‌خوانی‌ها و در برنامه‌های جانبی نمایشگاه کتاب ابوظبی حضور بسیار برجسته‌ای دارند.
برنامه‌هایی که در سال ۲۰۱۴ در نمایشگاه کتاب ابوظبی در نظر گرفته شده بود، از نظر نحوه اجرا به نمایشگاه‌های بین‌المللی معتبر شباهت داشت: داستان‌خوانی در فضاهای بسیار آرام و دلپذیر، در نظر گرفتن فضاهایی برای امضای کتاب‌ها از سوی نویسندگانشان، برگزاری جلسات و همایش‌هایی با آژانس‌های ادبی و عقد قراردادهایی برای ترجمه و خرید و فروش کتاب‌ها، همراه با برگزاری کنسرت‌های موسیقی تلفیقی با شرکت هنرمندان غربی و نوازندگانی از کشورهای عربی. در نمایشگاه کتاب تهران همچنان پوشش زنان حاشیه‌ساز بود و سختگیری‌ها بیش و کم ادامه داشت. از برنامه‌های جانبی برای جلب مخاطب هم خبری نبود.
چشم‌اندازی نه چندان روشن
با وجود رویکردهای جهانی، نمایشگاه کتاب ابوظبی چشم‌انداز روشنی ندارد. ناشران آمریکایی و ایتالیایی از شرکت در بیست و چهارمین دوره این نمایشگاه صرف‌نظر کردند. فرانسوی‌ها حضور برجسته‌ای داشتند، اما سوئد به عنوان مهمان ویژه نمایشگاه ابوظبی فقط در دو غرفه حضور داشت. آلمانی‌ها هم فقط با ۱۱ ناشر در نمایشگاه ابوظبی شرکت کردند.
در بین ناشران غربی، از ناشران قدرتمند و بزرگ نشانی وجود نداشت. ناشران کوچک و متوسط غربی با انگیزه‌های فرهنگی در چنین نمایشگاه‌هایی شرکت می‌کنند. ناشران عربی اما با اهمال‌کاری و نبود مدیریت کارآمد اغلب نمی‌توانند به قراردادها در موقع تعیین‌شده عمل کنند و این مسأله ناشران غربی را سرخورده می‌کند. از سوی دیگر به خاطر اختلافات مذهبی در کشورهای عربی و رویکردهای متفاوت فرهنگی آنان، عرضه کتاب‌ها در همه این کشورها امکان‌پذیر نیست. پس بازار یکدستی هم وجود ندارد که نمایشگاه کتاب ابوظبی بتواند به عنوان یک مرکز داد و ستد کتاب در آن فعالیت کند.
برخی از این مشکلات در ایران هم وجود دارد، اما با توجه به ظرفیت فرهنگی ایران چنانچه رویکردهای سلبی از میان برداشته شود، نمایشگاه کتاب تهران به رغم زیرساخت‌های نامناسبش می‌تواند از نمایشگاه کتاب ابوظبی پیشی بگیرد.