مشارکت یک میلیون دلاری ژاپن در نجات دریاچه ارومیه

دولت ژاپن مبلغ یک میلیون دلار برای نجات دریاچه ارومیه اختصاص خواهد داد. این کمک در قالب طرح حفاظت از تالاب‌های ایران انجام می‌شود.

به گفته محسن سلیمانی، مدیر طرح ملی حفاظت از تالاب‌های ایران، این کمک قرار است در راه اجرای برنامه مدیریت جامع حوضه آبریز دریاچه ارومیه هزینه شود که شامل استقرار کشاورزی پایدار، مدیریت و حفاظت از تنوع زیستی و همچنین برنامه‌های آموزشی و اطلاع رسانی خواهد بود.

از آن‌جا که مصرف بیش از حد آب در بخش کشاورزی یکی از دلایل مهم کاهش منابع آبی دریاچه ارومیه است، در طرح‌های نجات این دریاچه بر گسترش کشاورزی پایدار و بهینه کردن مصرف آب در کشاورزی تأکید می‌شود.

مدیر طرح ملی حفاظت از تالاب‌های ایران از آغاز طرح «کشاورزی پایدار» در ۶ شهرستان از استان‌های آذربایجان غربی خبر داد و گفت: «با برنامه ریزی های صورت گرفته و با همکاری و پشتیبانی وزارت جهاد کشاورزی و سازمان های جهاد کشاورزی دو استان، عملیات کشاورزی پایدار در ۴۰ سایت جدید آغاز شده و مطابق پیش‌بینی‌های صورت گرفته سهم قابل توجهی از مصرف آب در مزارع صرفه جویی خواهد شد».

پروژه «کشاورزی پایدار» بر اساس نتایج یک طرح تحقیقاتی مشترک توسط پروژه حفاظت از تالاب‌های ایران و سازمان‌های جهاد کشاورزی استان‌های آذربایجان غربی و شرقی و در ۶ شهرستان سلماس، ارومیه، نقده، مهاباد و میاندوآب از استان آذربایجان غربی و شهرستان شبستر از استان آذربایجان شرقی انجام می‌شود.

در اجرای این طرح، برنامه عمران سازمان ملل متحد (UNDP) نیز همکاری می‌کند، با این‌حال کشاورزان محلی نقش مهمی در موفقیت این پروژه خواهند داشت. کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی مکن است سهم مهمی در نجات دریاچه ارومیه داشته باشد.

وضعیت وخیم دریاچه ارومیه

در حال حاضر روند خشک شدن دریاچه ارومیه شتاب بیشتری گرفته است، به طوری که بیش از ۹۳ درصد آب آن خشک شده و تنها ۷ درصد از این تالاب بین‌المللی باقی مانده است.

طبق اندازه‌گیری‌های سازمان حفاظت محیط زیست، اکنون میزان شوری آب در دریاچه ارومیه ۴۰۰ گرم در هر لیتر است که تقریبا دو برابر میزان استاندارد آن بوده و به حالت فوق اشباع رسیده است. این وضع نشانگر روند سریع خشک شدن دریاچه ارومیه و افزایش میزان غلظت نمک در آب است.

خشک شدن دریاچه ارومیه پیامدهای بسیار سنگین زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی خواهد داشت.

در صورت خشکی کامل دریاچه ارومیه، دست کم پنج میلیون نفر مستقیماً تحت تاثیرات منفی آن قرار می گیرند، در حالی که جمعیتی که غیرمستقیم و در استان‌های دیگر، آسیب خواهند دید، بسیار بیش‌تر از این تعداد خواهد بود.

توفان نمک در استان‌های همجوار و بیابانی شدن آن مناطق، افزایش پدیده‌ شن و ماسه‌های روان، شیوع انواع بیماری‌ها، تولید کانون‌های ریزگرد، خروج حیات وحش از منطقه و همچنین غیرقابل استفاده شدن پوشش گیاهی برای گونه‌های جانوری از تاثیرات خشک شدن دریاچه بر اقلیم مناطق اطراف است.

همچنین پیش‌بینی می‌شود با بروز این تغییرات، مهاجرت‌‌های گسترده‌ای در استان‌های مجاور دریاچه ارومیه صورت بگیرد.

در میان استان‌های آسیب‌پذیر، آذربایجان شرقی بیشترین آسیب‌ها را متحمل خواهد شد.

به گفته عیسی کلانتری،  دبیر«ستاد احیای دریاچه ارومیه»، با ادامه روند خشک شدن این دریاچه، استان آذربایجان شرقی به‌دلیل مسیر جریان باد در این منطقه، نسبت به سایر استان‌ها بیشتر در معرض تهدید قرار خواهد گرفت.

اقدامات دولت ایران برای دریاچه ارومیه

با بحرانی شدن وضعیت دریاچه ارومیه و روند رو به نابودی آن، دولت ایران با تاخیری چند ساله اقدام به تشکیل ستادی با نام «ستاد احیاء دریاچه ارومیه» کرده است.

با این‌حال بسیاری از منتقدان و کارشناسان بخش آب و محیط زیست، بی‌توجهی دولت  در طول چندین سال به مدیریت آب در استان‌های شمال غربی ایران را دلیل اصلی بحران دریاچه ارومیه می‌دانند.

پروژه‌های بزرگ سدسازی دولت و همچنین عدم نظارت دقیق بر بخش کشاورزی و بیرون کشیدن بخش عمده ذخایر آب‌های زیرزمینی توسط چاه‌های مجاز و غیر‌مجاز، این تالاب بین‌المللی را با خطر مرگ و نابودی رو به رو کرده است.

خشکی دریاچه ارومیه از اواخر دهه ۱۳۷۰ خورشیدی آغاز شد و در دهه ۱۳۸۰ و به‌ویژه در پنج سال گذشته به اوج خود رسید.

حجم ۲۲ میلیارد متر مکعبی آب دریاچه  در سال ۱۳۸۲ اکنون بر اساس آمارهای متفاوت به سه  تا ۱۰ میلیارد متر مکعب کاهش یافته است.

حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران که به عنوان نخستین وعده‌های زیست‌محیطی خود، قول نجات دریاچه ارومیه را داده بود، با تشکیل این ستاد از دستگاه‌های مختلف دولتی خواست تا با همکاری دانشگاه‌ها هرچه زودتر به راه حلی برای این بحران دست پیدا کنند.

به گفته عیسی کلانتری، دبیر ستاد احیاء دریاچه ارومیه، با انجام‌ راهکارهای مدیریتی و مشارکت مردم می‌توان در مدت حداکثر ۱۳ سال دریاچه ارومیه را احیاء کرد.

مطابق نخستین نتیجه‌گیری‌های این ستاد، تحت هیچ شرایطی توسعه جدید در زمینه کشاورزی و  سدسازی  در استان آذربایجان غربی نباید انجام شود.

همکاری‌های زیست محیطی ایران و ژاپن

مشارکت یک میلیون دلاری ژاپن در طرح نجات دریاچه ارومیه، گام دیگری در همکاری‌های ژاپن با دولت ایران برای حفاظت محیط زیست است.

پیش‌تر این کشور در تهیه و تدوین طرح جامع کاهش آلودگی هوای شهر تهران و همچنین طرح مدیریت زیست محیطی تالاب انزلی با ایران همکاری‌های گسترده‌ای انجام داده بود.

مرحله اول مدیریت تالاب انزلی در سال ۱۳۸۹ آغاز و در مرداد ماه سال ۱۳۹۱ به پایان رسید و مرحله جدید آن از سال ۱۳۹۲ آغاز شد.

معصومه ابتکار در سفری که در فروردین ۱۳۹۳ به ژاپن انجام داد، ابراز امیدواری کرد که امضای  یادداشت تفاهم همکاری بین دو دولت ایران و ژاپن موجب تقویت و استمرار همکاری دوجانبه و دستاوردهای اثرگذار و مطلوب در زمینه حفاظت از محیط زیست شود.