سه سال از وقوع زلزله ۹ ریشتری و سونامی در فوکوشیما می‌گذرد. در اثر زلزله و سونامی، نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما شماره ۱ که به شرکت نیروی برق توکیو (تپکو) تعلق داشت از کار افتاد و مواد رادیواکتیو، این منطقه را آلوده کرد. آلکساندر نویرایتر، روزنامه‌نگار و عکاس آلمانی در سال ۲۰۱۳ به ژاپن سفر کرد و در طی سه هفته از زندگی روزانه مردم در فوکوشیما گزارشی تصویری و مستند تهیه کرد. این گزارش اکنون، در سومین سالگرد فاجعه اتمی فوکوشیما به شکل یک کتاب مصور با عنوان «فوکوشیما، ۳۶۰ درجه» منتشر شده است.
برخلاف آنچه که از عنوان این کتاب برمی‌آید، «فوکوشیما، ۳۶۰ درجه» بیش از آنکه گزارشی از یک فاجعه باشد، تلاشی است برای قابل فهم کردن پیامدهای فاجعه فوکوشیما.
نویسنده در این کتاب از بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی آغاز می‌کند و سپس به لابی طرفداران انرژی هسته‌ای در ژاپن می‌پردازد و آنگاه به خیزش‌های مردمی علیه انرژی هسته‌ای در ژاپن راه می‌برد. او تلاش می‌کند نشان دهد که چگونه ژاپن، پس از بمباران اتمی دو شهرش در پایان جنگ جهانی دوم، به تدریج به سومین تولیدکننده انرژی هسته‌ای در جهان تبدیل شد و چگونه بود که در طی همه این سال‌ها، نه در مطبوعات و رسانه‌های ژاپن و نه در احزاب سیاسی این کشور، هیچگونه مقاومتی در برابر هسته‌ای شدن روزافزون ژاپن شکل نگرفت.
آلکساندر نویرایتر در یک گزارش میدانی نظر ژاپنی‌ها از لایه‌های گوناگون اجتماعی را درباره فوکوشیما بازتاب می‌دهد. تارو یاماموتو، شخصیت رسانه‌ای و یکی از سیاستمداران ژاپن از تظاهرات اعتراضی مردم پس از فاجعه فوکوشیما و شکل‌گیری فرهنگ اعتراض در ژاپن سخن می‌گوید. ژاپنی‌ها حتی در تظاهرات اعتراضی‌شان هم نظم را رعایت می‌کنند و در صفوف سه نفره راهپیمایی می‌کنند.
تاکاشی اوسوگی، روزنامه‌نگار ژاپنی توضیح می‌دهد که چگونه رسانه‌ها، نهادهای اقتصادی و دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی ژاپن از نظر مادی به شرکت «تپکو» وابسته‌اند و به همین دلیل «تپکو» موفق شده است مانع از انتشار هرگونه گزارش انتقادی درباره نیروگاه‌های هسته‌ای‌اش شود.
خواننده کتاب «فوکوشیما، ۳۶۰ درجه» اطلاع پیدا می‌کند که دولت ژاپن میزان قابل تحمل اشعه رادیواکتیو را تا ۲۰ میلی‌سیورت در سال افزایش داد و همچنین برخی مناطق آلوده به رادیواکتیو را «قابل سکونت» اعلام کرد با این هدف که اهالی در محل سکونتشان بمانند و دولت مجبور نباشد آنها را در شهرهای دیگری اسکان دهد.
در «فوکوشیما، ۳۶۰ درجه» تصاویری از خانه‌های ویران‌شده و بقایای نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما منتشر نشده است. در این کتاب درختان گلابی را می‌بینیم که شکوفه داده‌اند؛ مزارع برنج و کشتزارها را می‌بینیم و تصاویری از انسانهایی که نویسنده در سفرش به ژاپن به آنها برخورده است. زندگی به ظاهر به روال همیشگی‌اش ادامه دارد. فقط دستگاه تشعشع‌سنج است که در تصاویر این کتاب حقیقت فاجعه را افشاء می‌کند. تششعات رادیواکتیو نامرئی‌اند و در هر حال و به هر میزانی سرطان‌زا و خطرناک‌اند. این انسان‌ها هستند که میزان «قابل تحملی» برای تشعشعات رادیو اکتیو تعیین می‌کنند و مقرر می‌کنند که چه تعداد بیمار تشعشعی و قربانی اینگونه بیماری‌ها از نظر اجتماعی قابل تحمل است.
«فوکوشیما، ۳۶۰ درجه» نشان می‌دهد که چگونه یک فاجعه اتمی زندگی انبوهی از انسان‌ها را ناگهان دگرگون کرده است. آکیمی شیما، یک زن ۳۸ ساله و یکی از ساکنان فوکوشیما می‌گوید: «گاهی پیش خودم فکر می‌کنم شرکت تپکو فقط کارش غنی‌سازی اتمی و شکافتن اورانیوم نیست. کار اصلی او ایجاد شکاف و انشقاق در زندگی ماست.» در زندگی آکیمی شیما استفاده از دستگاه تشعشع‌سنج و ماسک به یک امر روزانه و کاملاً ضروری تبدیل شده است.
آکیمی شیما همراه با دختر خردسالش در یک سوپرمارکت، با بدبینی و دودلی به ذرت‌ها نگاه می‌کند. او واهمه‌های روزانه‌اش را با ما در میان می‌گذارد؛ آیا میوه و سبزیجات آلوده‌اند به مواد رادیواکتیو؟ بچه‌ها امروز چند ساعت می‌توانند بیرون بازی کنند، بدون آنکه خطری تهدیدشان کند؟
یکی از موضوعات «فوکوشیما، ۳۶۰ درجه» آینده نیروگاه‌های هسته‌ای در سراسر جهان است. در ۲۱ کشور جهان هم‌اکنون ۴۳۷ نیروگاه هسته‌ای وجود دارد. نویرویتر در گزارشی که به دست می‌دهد، می‌پرسد بعد از فاجعه نیروگاه‌های هریس‌برگ در آمریکا، چرنوبیل در روسیه و فوکوشیما در ژاپن، آیا می‌توان همچنان ادعا کرد که نشت مواد رادیواکتیو از نیروگاه‌های هسته‌ای غیرمحتمل است؟
«فوکوشیما، ۳۶۰ درجه» ما را به این نتیجه می‌رساند که در سیاست‌گذاری‌های هسته‌ای آنچه که اهمیت ندارد، سرنوشت انسان‌هاست. در این کتاب با انسانهایی آشنا می‌شویم که از مناطق آلوده به شهرهای دیگر انتقال پیدا کردند و اکنون همچنان در خانه‌های موقت و در شرایط بسیار بد زندگی می‌کنند. آلکساندر نویرایتر می‌نویسد: «دست‌کم اکنون نمی‌توانیم با سر فارغ و وجدان آسوده بگوییم که از پیامدهای فجایع اتمی بی‌اطلاع بوده‌ایم.»
فوکوشیما، ۳۶۰ درجه
[slideshow gallery_id=”57″]
مطلب بسیار مهمی بود .
با تشکر از رادیو زمانه بخاطر زحمت ترجمه و انتشار آن .
بهنام / 14 March 2014