گروهی متشکل از ۱۵هزار دانشمند بار دیگر نسبت به وقوع فاجعه اقلیمی غیرقابل بازگشت هشدار داده است. این دانشمندان حدود یک ماه پیش از نشست بین‌المللی تغییرات اقلیمی در آذربایجان، اعلام کرده‌اند که جهان در آستانه یک «مرحله بحرانی و غیرقابل پیش‌بینی در بحران اقلیمی» قرار دارد.
به گفته کارشناسان این گزارش که هشتم اکتبر/ ۱۷ مهر منتشر شده، میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای در جهان بیش از هر زمان دیگری است، اقیانوس‌ها گرم‌تر از همیشه شده‌اند و رکوردهای دمایی با حاشیه‌های بزرگی شکسته شده‌اند. دانشمندان می‌گویند وضعیت فعلی زمین به شرایطی رسیده است که پیش از این هیچ‌گاه در دوران زندگی انسان‌ها و نیاکان ما مشاهده نشده است.
این دانشمندان از ۳۵ شاخص مهم که تغییرات آنها وضعیت سلامت سیاره را نشان می‌دهد، استفاده می‌کنند؛ شاخص‌هایی مانند جمعیت مردم جهان، میزان دام‌های موجود، میزان جنگل‌های از دست رفته، از بین رفتن یخ‌های قطبی، یارانه‌های سوخت‌های فسیلی و مصرف انرژی. ۲۵ مورد از این ۳۵ شاخص در سال گذشته به رکوردهای جدیدی دست یافته‌اند.
دانشمندان در این پژوهش مشاهده کردند که رخدادهای شدید اقلیمی نسبت به گذشته شدیدتر و با سرعت بیشتری تکرار می‌شوند و این وضعیت را بسیار بحرانی و غیرقابل پیش‌بینی کرده است. مارلین دِ رَیتر(Marleen de Ruiter)، دانشمند اقلیمی در دانشگاه آزاد آمستردام، در برنامه رادیویی(Nieuws en Co)، این وضعیت را بسیار بحرانی و غیرقابل پیش بینی توصیف کرد و گفت اکنون مدل‌سازی این که این افراط‌ها چقدر وخیم خواهند شد، مانند سیل‌های اخیر در اروپای مرکزی، بسیار پیچیده است. د ریتر ادامه داد:
رویدادهای اخیر نشان می‌دهد که ما اکنون باید با پیچیدگی انواع فاجعه ها کنار بیاییم. برای مثال، در هلند، ما در مقابله با سیل بسیار خوب عمل می‌کنیم، در زمستان تمام آب اضافی را به‌درستی تخلیه می کنیم. اما اکنون بلایای دیگری در فصول دیگر رخ می‌دهد، مانند خشکسالی و آتش‌سوزی در جنگل‌ها. سپس دوباره به آن آب نیاز داریم. ما باید به روشی متفاوت با آن برخورد کنیم.
عدالت اقلیمی: تنوع، برابری و دربرگیرندگی
دانشمندان این پژوهش در بخشی از این گزارش به مسئله عدالت اقلیمی پرداختند. به گفته نویسندگان این پژوهش افراد ثروتمندی که بیشترین گازهای گلخانه‌ای را منتشر می‌کنند، عموماً در برابر تأثیرات آب و هوایی آسیب‌پذیری کمتری دارند.
اگرچه پیامدهای انتشار جهانی است، اما به ویژه در جنوب جهانی شدید است. آسیب پذیری در برابر تغییرات اقلیمی توسط تأثیرات متقابل پیچیده‌ای از عوامل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شکل می‌گیرد و جوامع متنوع کهن، محروم و به حاشیه رانده شده را به‌طور نامتناسبی تحت تأثیر قرار می‌دهد. اصول «تنوع، برابری و دربرگیرندگی» بر ضرورت رسیدگی به این نابرابری‌ها تاکید دارد.
دانشمندان معتقدند که با شناخت اثرات نامتناسب تغییرات اقلیمی بر جوامع حاشیه‌نشین، سازمان‌ها می‌توانند در جهت اصلاح بی‌عدالتی‌های تاریخی با کمک مالی به کشورهای جنوب جهانی برای حفظ کربن‌زدایی و در عین حال رسیدگی به نگرانی‌های فوری تغییرات آب و هوایی، تلاش کنند. همچنین، ملاحظات اصول «تنوع، برابری و دربرگیرندگی» به سیاست آب و هوای بین‌المللی مرتبط است. به این معنا که آنها می‌توانند به هدایت تلاش‌ها برای حذف سریع و عادلانه استخراج سوخت‌های فسیلی کمک کنند.
خشونت و تبعیضی که در سایه تغییرات اقلیمی به مردم کشورهای جنوب و در حاشیه مانده وارد می‌شود، علاوه بر سازمان‌ها و تشکیلات زیست‌محیطی و مدنی، رهبران مذهبی و معنوی را نیز بر آن داشته که از سال‌های اخیر تا کنون بر اهمیت رسیدگی به این موضوع بپردازند.
درهم تنیدگی بحران اقلیمی: جوامع از هم پاشیده
وضعیت اضطراری اقلیمی مسئله‌ای جداگانه و منفرد نیست. گرمایش جهانی، هرچند ویرانگر است، تنها جنبه‌ای از بحرانی پیچیده‌تر و چندوجهی است که تخریب محیط زیست، افزایش نابرابری اقتصادی و کاهش تنوع زیستی را در برمی‌گیرد. بر اساس این گزارش نویسندگان معتقدند که تغییرات اقلیمی، نشانه‌ای آشکار از یک مسئله سیستماتیک عمیق‌تر است: مصرف بی‌رویه منابع که فراتر از ظرفیت بازسازی زمین است. این وضعیت، معروف به «افزایش بیش از حد» (ecological overshoot)، ناپایدار است و نمی‌تواند به‌طور نامحدود ادامه یابد. با افزایش فشارها و احتمال تغییر سیستم اقلیمی زمین به وضعیتی فاجعه‌آمیز، دانشمندان بیشتری به تحقیق در مورد احتمال فروپاشی اجتماعی پرداخته‌اند.
حتی در صورت عدم وقوع فروپاشی جهانی، تغییرات اقلیمی می‌تواند تا سال ۲۰۵۰ به مرگ میلیون‌ها نفر بینجامد. همچنین، تغییرات اقلیمی می‌تواند با افزایش احتمال خطرات فاجعه‌آمیز مانند درگیری‌های بین‌المللی و ایجاد فشارهای متعدد، به فروپاشی جوامع کمک کند.
مهاجرت‌های اقلیمی اکنون پدیده‌ای است که هرچه بیشتر عمومیت می‌یابد. تغییرات اقلیمی تاکنون میلیون‌ها نفر را جابه‌جا کرده است و توانایی جابه‌جایی صدها میلیون یا حتی میلیاردها نفر دیگر را نیز دارد که این می‌تواند به ناپایداری‌های ژئوپلیتیکی بیشتری منجر شود. به گفته این دانشمندان تا پایان قرن حاضر، تقریباً یک‌سوم مردم جهان ممکن است خارج از محدوده آب و هوایی قابل‌تحمل برای انسان زندگی کنند و با خطرات افزایش‌یافته بیماری، مرگ زودرس، قحطی و سایر پیامدهای منفی روبه‌رو شوند.
رودخانه‌ها به‌سرعت بی‌سابقه‌ای خشک می‌شوند
گزارشی از سازمان جهانی هواشناسی (WMO) نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۳ رودخانه‌ها در سراسر جهان با سریع‌ترین نرخ در ۳۰ سال گذشته خشک شدند و منابع آب جهانی در معرض خطر قرار گرفتند. بیش از ۵۰ درصد از مناطق حوضه‌های رودخانه‌ای جهانی وضعیت غیرعادی را تجربه کردند که بیشتر آنها در کمبود بودند. به گزارش وب‌سایت «گاردین» مناطقی از قبیل بخش‌های وسیعی از آمریکای شمالی، مرکزی و جنوبی مانند رودخانه‌های آمازون و می‌سی‌سی‌پی و همچنین حوضه‌های بزرگ رودخانه‌های گنگ، براهماپوترا و مکونگ در آسیا شرایط خشک‌تر از حد معمول داشتند.
این تغییرات تا حدی ناشی از گذار از الگوی جوی «لانینا» به «ال نینو» در میانه سال ۲۰۲۳ بوده‌اند. پدیده‌های طبیعی النینو و لانینا باعث تغییرات دمای سطح دریا می‌شوند، اما تغییرات اقلیمی تاثیر این پدیده‌ها را بیشتر کرده و پیش‌بینی‌های مرتبط با آنها را دشوارتر کرده است.
سازمان جهانی هواشناسی هشدار داده است که تغییرات اقلیمی به تسریع و ناپایداری چرخه هیدرولوژیکی منجر شده و مشکلاتی مانند بارش‌های شدید، سیلاب‌ها و خشکسالی‌های مداوم را تشدید کرده است. در حال حاضر، ۳٬۶ میلیارد نفر در جهان دسترسی ناکافی به آب دارند و این تعداد تا سال ۲۰۵۰ به بیش از ۵ میلیارد نفر خواهد رسید.
ذوب شدن یخچال‌های طبیعی و کاهش منابع آب شیرین، تهدیدی بزرگ برای امنیت آب میلیون‌ها نفر در سراسر جهان است و اقدامات فوری برای مدیریت و حفاظت از منابع آب ضروری است.
پژوهش‌های اقلیمی چه می‌گویند؟
آخرین پژوهش‌های دانشمندان اقلیمی نشان‌دهنده افزایش نگرانی درباره بحران اقلیمی و شتاب‌گیری تغییرات آب‌وهوایی است. برخی از یافته‌های کلیدی شامل موارد زیر است:
- افزایش دما: گزارش‌ها حاکی از آن است که دمای جهانی به‌طور مداوم در حال افزایش است و به‌ویژه در قطب شمال، نرخ گرمایش بسیار سریع‌تر از میانگین جهانی است. این امر به ذوب سریع‌تر یخ‌های قطبی منجر می‌شود.
- پدیده‌های اقلیمی شدید: افزایش تعداد و شدت پدیده‌های اقلیمی نظیر طوفان‌های شدید، موج‌های گرمایی، باران‌های سیل‌آسا و آتش‌سوزی‌های جنگلی از جمله پیامدهای تغییرات اقلیمی به‌شمار می‌آیند.
- نقاط عطف اقلیمی: پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ممکن است به زودی به نقاط عطف اقلیمی برسیم؛ به این معنا که تغییرات می‌توانند به‌صورت ناگهانی و غیرقابل‌برگشت رخ دهند و به تغییرات بیشتری همچون ذوب کامل یخ‌های گرینلند و افزایش سطح دریاها منجر شوند.
- اکوسیستم‌های در معرض خطر: اکوسیستم‌های حساس مانند جنگل‌های آمازون و صخره‌های مرجانی در معرض خطر جدی انقراض هستند؛ به‌طوری که تغییر در این اکوسیستم‌ها می‌تواند تأثیرات زنجیره‌ای گسترده‌تری بر تنوع زیستی جهانی داشته باشد.
- نیاز به اقدامات فوری: دانشمندان بر اهمیت کاهش فوری و چشمگیر انتشار گازهای گلخانه‌ای تأکید می‌کنند تا از رسیدن به برخی از این نقاط عطف اقلیمی جلوگیری و به کاهش سرعت تغییرات اقلیمی کمک شود.
این پژوهش‌ها زنگ خطری در مورد نیاز به سیاست‌گذاری‌های جدی و اقدامات جمعی در سطح جهانی برای مقابله با بحران اقلیمی به صدا درمی‌آورند.
اجلاس اقلیمی در باکو
بیست و نهمین اجلاس اقلیمی COP29 که از ۱۱ تا ۲۲ نوامبر ۲۰۲۴ در باکو، پاییتخت آذربایجان برگزار می‌شود، به مسائل مهمی از جمله تعیین هدف مالی جدید برای حمایت از کشورهای در حال توسعه در اقدامات اقلیمی‌شان می‌پردازد. یکی از اهداف اصلی این اجلاس توافق بر سر یک «هدف جدید کمی‌شده در زمینه تأمین مالی اقلیمی» است که انتظار می‌رود از طریق آن، حمایت بیشتری برای کشورهایی که بیشتر تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار می‌گیرند، فراهم شود.
از جمله موضوعات دیگر مورد بررسی در این اجلاس، سیاست‌های جهانی برای مقابله با تغییرات اقلیمی، سازگاری با شرایط جدید، و تأمین مالی پروژه‌های مربوط به کاهش گازهای گلخانه‌ای خواهد بود. در این اجلاس انتظار می‌رود کشورها اقدامات جسورانه‌ای برای کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی و تأمین مالی برنامه‌های مقابله با تغییرات اقلیمی انجام دهند.
با وجود این، انتقادهای مختلفی نیز به این اجلاس وارد شده است، از جمله مشکلاتی درباره مشارکت و شفافیت در روند تصمیم‌گیری‌ها. یکی از نکات انتقادی دیگر مربوط به کمیته سازمان‌دهی تماماً مردانه این اجلاس بوده که موضوعات مرتبط با برابری جنسیتی را مورد توجه قرار نداده است.