در سال ۱۳۸۰ که به اتفاق بعضی از همکاران این پارک را مطالعه کردیم متوجه شدیم که حدود ۴۰۰ تا ۴۵۰ هکتار از اراضی این پارک را درختان کاج تشکیل داده بودند. در آن مقطع یک درخت کاج نیز خشک نشده بود. زیرا اینجا ۹ حلقه چاه وجود داشت، حقابه ۱۵۰ لیتر در ثانیه وجود داشت که از کرج می‌آمد و مدیریتی که اعمال می‌شد از گونه‌های مختلف محافظت می‌کرد. اما اکنون ۹۰ درصد کاج‌ها خشک شده‌اند درحالی که هیچ نشانی از این آبیاری و طرحی برای آبیاری از سال‌های گذشته تا امروز وجود ندارد. به نظر می‌رسد که تصمیم دارند درختان را خشک کنند و برج بسازند.
هاشم کنشلو، استادیار بازنشسته مهندسی منابع طبیعی
هاشم کنشلو دوم مرداد سال جاری در دومین ویدیوی مصطفی خوشنویس، پیشکسوت منابع طبیعی و عضو هیأت علمی بازنشسته در موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور وضعیت درختان چیتگر را چنین توصیف کرده بود. این ویدیو را محمد درویش، کنشگر محیط زیست در صفحه خود در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد.
https://www.instagram.com/p/C-CT6wiI2gV/?hl=en
از سال گذشته تاکنون اخباری مبنی بر خشکی درختان چیتگر منتشر شده و تاکنون چندین کارزار نیز برای نجات درختان چیتگر به راه افتاده است. شهرداری منطقه ۲۲ می‌گوید حدود ۱۶ هکتار از مساحت چیتگر دچار آفت و خشکسالی شده است.
به گزارش سازمان تحقیقات جنگل‌ها تنش‌های آبی و کاهش حقابه سبب شده حدود هشت هزار درخت در پارک جنگلی چیتگر خشک شوند یا در حال خشک‌شدن باشند. همزمان شهرداری منطقه ۲۲ ادعا کرده که تا خرداد ۱۴۰۳ در مجموع حدود ۴۷۰۰ خشکیده و در طرحی به‌نام «چکش» شناسایی شده و دیگر امیدی به احیای آنها نیست. این تعداد حدود نصف رقمی است که سازمان تحقیقات جنگل‌ها اعلام کرده است.
درختان خشک‌شده در سراسر پارک به‌چشم می‌خورند، در فاز غربی و شرقی و تپه‌ها و در گوشه گوشه پارک. هرچه از خیابان‌های اصلی پارک دورتر می‌شویم شمار درختان خشک‌شده بیشتر می‌شوند. مسئولان می‌گویند آفت سوسک پوست‌خوار درختان سوزنی‌برگ این جنگل را دارد نابود می‌کند و به‌سرعت در حال گسترش است. این آفت درختان پارک‌های سرخه‌حصار، لویزان و تلو هم آلوده کرده، اما درختان پارک چیتگر بیش از پارک‌های دیگر درگیر این آفت شده‌اند.
سازمان منابع‌طبیعی استان تهران پوست تنه این درختان را کنده است تا آفت به درختان دیگر سرایت نکند و این درختان به‌عنوان درخت کاملاً خشک شناسایی شده‌اند و در نهایت باید قطع شوند.
آفت درختان آنقدر وسیع بود که طرح «چکش» از سال ۱۴۰۱ آغاز شده و هنوز ادامه دارد. در این طرح پوست درخت بیمار که خشک شده و امکان ادامه حیات ندارد، شماره‌گذاری و در نهایت با مجوز قضایی قطع می‌شود تا درخت جدیدی به‌جای آن کاشته شود. به گزارش روزنامه «هم‌میهن» در خرداد ۱۴۰۳، سال گذشته ۸۱۲ درخت بیمار زیر پوشش همین طرح قطع شدند اما درختان پهن‌برگ و متناسب با اقلیم این منطقه جایگزین آنها نشده است.
با وجود اینکه روند قطع کردن درختان خشکیده و آفت‌زده آغاز شده است ۳۰ اردیبهشت سال جاری مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران با قطعیت اعلام کرد که درختی به‌دلیل خشکسالی قطع نمی‌شود.
چرا درختان خشکیده‌اند؟
چرا آفت سوسکی به جان درختان در چیتگر افتاده و در حال خشک شدن هستند؟ تمام مسئولان و متخصصان حوزه جنگل‌ها و منابع طبیعی علت اصلی را کم‌آبی و خشکسالی می‌دانند. براساس گزارشی که روزنامه «هم‌میهن» خرداد ۱۴۰۳ منتشر کرد شورای شهر تهران در ۱۳۹۸ درباره بیماری سه‌هزار درخت این پارک هشدار داده و مجید فراهانی، عضو وقت شورا همان سال اعلام کرده بود که پس از قطع آب بوستان جنگلی چیتگر، پساب شهرک شهید باقری برای آبیاری درختان این پارک استفاده می‌شد. مشکل اینجا بود که این پساب پاسخگوی نیاز آبی این مجموعه نبود و درختان رفته رفته خشک شدند و آفت زدند. راهکار اصلی حفظ پارک جنگلی چیتگر، احیای لوله ۵۰۰ میلی‌متری انتقال آب بود.
آفت‌ها عامل ثانویه خشک‌شدن درختان هستند و علت اولیه تنش آبی است. درختان ضعیف شده و همین موضوع باعث شده آفات و امراض به آنها حمله کنند. باید به باقی درختان آب رسانده شود تا دچار این آفات نشوند.
رضا بیانی، رئیس اداره منابع طبیعی استان تهران
علی نوذرپور، شهردار وقت منطقه ۲۲ نیز گفته بود که از ۱۳۹۲ پرداخت حقابه بین شهرداری منطقه و شرکت آبفا به مشکل برخورده بود و در مقاطعی آب قطع می‌شد و از ۱۳۹۶ حقابه آب برای چیتگر به‌طور دائم قطع شد.
شهرداری تهران نیز سال گذشته علت کاهش حقابه پارک چیتگر از سازمان آب را کاهش بارندگی و گرمای بیشتر دانست که از ۱۳۸۵ آغاز شده بود. روند گرمایش بیشتر سبب شده بود که میزان حقابه آب به پارک جنگلی چیتگر از سوی سازمان آب از ۳۸۰ لیتر بر ثانیه به ۲۵۰ لیتر بر ثانیه کاهش یابد. این فرآیند درنهایت در ۱۴۰۲ به حداکثر۴۰ لیتر رسید و گاه تا قطع آب پیش رفت. شهرداری بحران آب مصرفی شهر تهران را علت قطعی آب عنوان کرد.
درآمد قطع درختان در جیب شهرداری زاکانی
شهرداری تهران در فروردین سال جاری وعده داد: «فضای سبز کمربند شهر تهران تا سال ۱۴۰۴ از میزان ۵۰ هزار هکتار عبور خواهد کرد.» همزمان روزنامه «هم‌میهن» در اردیبهشت ۱۴۰۳ در گزارشی نوشت که از ابتدای کار دوره فعلی مدیریت شهری تهران، درآمد حاصل از قطع درختان به هزار و ۶۰۳ میلیارد تومان رسیده و نسبت به دوره پنجم ۱۳۵ درصد افزایش داشته است.
آمارنامه شهرداری تا پایان سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که تعداد کل بوستان‌های شهر تا پایان این سال ۲۳۶۶ مورد بود و در مجموع مساحت کل پارک‌ها به ۶۵۴۹ مترمربع می‌رسید. ادعای شهرداری این است که درختان آفت‌زده قطع می‌شوند و به جای آنها نهال‌های تازه کاشته می‌شود. اما اعتباراتی که برای کاشت درختان و جنگل‌کاری در اختیار شهرداری است، از درآمدی نیست که شهرداری برای قطع درختان به‌دست آورد‌ه است.
بهروز شیخ‌رودی، معاون پیشین محاسبات و پایش عملکرد شورای شهر تهران به «هم‌میهن» می‌گوید:
درآمد شهرداری تهران از ابتدای دوره ششم تا پایان بهمن‌ماه ۱۴۰۲ از محل جریمه قطع درختان در شهر تهران ۱۶۰۳ میلیارد تومان است که نسبت به دوره پنجم ۱۳۵ درصد رشد داشته است. آقای زاکانی و چمران باید بگویند که مجوز ساخت‌وساز در چند باغ و قطع چند درخت داده شده که این میزان درآمد را به دست آورده‌اند؟ شورای ششم به ریاست آقای چمران جریمه قطع درخت را به اندازه تورم گران نکرد و این جریمه حداکثر ۲۰ درصد گران شده است؛ یعنی قطع درخت برای بسازبفروش‌ها صرفه اقتصادی دارد. وقتی درآمد حاصل از قطع درخت افزایش پیدا کرده، یعنی تعداد درخت بیشتری هم قطع شده است.
او درباره آمارهای شهرداری درباره ایجاد ۶۲۶ هکتار فضای سبز در دوره ششم می‌گوید بیشتر این آمار‌ها به کمربند سبز پیرامونی شهر تهران مربوط است. به گفته شیخ‌رودی از ابتدای روی کار آمدن دوره ششم تا پایان ۱۴۰۲، ۱۰۹میلیارد تومان بودجه برای این کار تصویب و هزینه شده است. اگر این آمار صحت داشته باشد، یعنی ۶۲۶ هکتار فضای سبز با ۱۰۹ میلیارد تومان ایجاد و برای هر هکتار جنگل‌کاری و فضای سبز، پنج میلیارد و ۷۴۳ میلیون تومان هزینه شده است. شیخ‌رودی ادامه می‌دهد:
این هزینه فقط برای کاشت درخت نیست و صرف نگهداری آن هم باید بشود. قاعدتاً با این بودجه نمی‌توان ۶۲۶ هکتار درختکاری انجام داد و فضای سبز جدید ایجاد کرد. در بهترین حالت می‌توان گفت رقم عملکرد دوره‌های گذشته را هم به‌عنوان عملکرد دوره ششم حساب کرده‌اند. ممکن است ۶۲۶ هکتار فضای سبز در اطراف و خارج شهر ایجاد کرد ولی کسی آن را نبیند؟
به گفته این معاون سابق محاسبات و پایش عملکرد شورای شهر تهران غیر از بودجه جنگل‌کاری، بودجه دیگری هم برای فضای سبز وجود دارد که بخش زیادی از آن برای نگهداری از فضای سبز و حقوق و دستمزد کارکنان و کارگران می‌شود. شیخ‌رودی می‌گوید با اینکه هزار و ۶۰۳ میلیارد تومان درآمد از قطع درختان حاصل شده اما تنها ۱۰۹ میلیارد تومان از این پول صرف درختکاری در قالب برنامه جنگل‌کاری در اطراف تهران شده است. درحالی‌که براساس مصوبه شورای پنجم، شهرداری باید از محل جریمه قطع درختان نسبت به تملک باغ‌های شهر تهران اقدام و این باغ‌ها را به بوستان تبدیل می‌کرد.
او می‌گوید:
وقتی جریمه قطع درخت را دریافت می‌کنیم، باید آن را با میزان درختکاری انجام‌شده مقایسه کرد که دراین‌زمینه عملکرد شهرداری برخلاف تبلیغاتش که از «زنده‌باد درخت» حرف می‌زند، در مسیر زنده‌باد قطع درخت است! به‌هرحال در مقایسه با درآمد هزار و ۶۰۳ میلیاردی از قطع درختان و هزینه تنها ۱۰۹ میلیارد تومان برای کاشت درخت در قالب جنگل‌کاری در پایتخت، هر کسی متوجه می‌شود که زنده‌باد درخت یک شعار تبلیغاتی بیش نیست!
مقام‌های مسئول در شهرداری درباره درآمد حاصل از قطع درختان و تعداد نهال‌هایی که کاشته‌اند نیز آمار دقیق و شفافی اعلام نکرده‌اند. آرش میلانی، عضو شورای شهر پنجم نیز به آمارهای شهرداری درباره توسعه فضای سبز در دوره فعلی انتفاد دارد. او نیز به «هم‌میهن» می‌گوید فضای سبز برخلاف پروژه‌های عمرانی برای رسیدن به بهره‌برداری کامل به زمان نیاز دارد و کاشت نهال‌های پنج‌ساله از نظر ارزش اکولوژیک با یک درخت ۵۰ ساله قابل مقایسه نیست.
به گفته میلانی این اقدام که تعدادی از درختان کهنسال را در بافت مرکزی حذف و بعد در محدوده حاشیه شهر چند برابر آن در یک پارک جنگلی نهال‌کاری کنیم قابل‌قبول نیست.
مسئولان چه واکنشی نشان داده‌اند؟
مسئولان شهرداری از سال گذشته تاکنون درباره خشکی و قطع درختان چیتگر نظرات ضدونقیضی ابراز کرده‌اند. برخی ابراز کرده‌اند که علت قطعی درختان خشکی نیست. یکی از آنها رئیس شورای شهر تهران است.
همانطور که در این متن به آن اشاره کردیم ۳۰ اردیبهشت‌ماه امسال مهدی چمران با قاطعیت اعلام کرد که درختی به‌دلیل خشکسالی قطع نمی‌شود با اینکه بسیاری از متخصصانی که تعدادی از آنها را در این گزارش نام بردیم، آفتی که به جان درختان افتاده را خشکسالی و کم‌آبی و توقف آبیاری از سوی شهرداری تشخیص داده‌اند.
رضا بیانی، رئیس اداره منابع طبیعی استان تهران با بیان اینکه علت خشکی درختان را تامین نشدن حقابه و کم‌آبی می‌داند به «هم‌میهن» می‌گوید:
این خشکسالی به‌دلیل تامین نشدن حقابه و کم‌آبی است، با این حال شهرداری موظف بود که آب مورد نیاز درختان این پارک را تامین کند. طبق قراردادی که بین منابع‌طبیعی و شهرداری مناطق و سازمان بوستان‌ها منعقد شده بود، باید حقابه این درختان تامین می‌شد.
این گفت‌وگوها در بهار سال جاری انجام شده و در حال حاضر درختان چیتگر کماکان در فقدان آبیاری در حال خشک شدن و زوال بیشترند.
چه باید کرد و اهمیت نجات درختان چیتگر چیست؟
پارک چیتگر به‌شیوه سنتی آبیاری می‌شود. راه حال احیای این پارک جنگلی چیست؟ محمدحسن فصیح، معاون خدمات شهری شهرداری منطقه ۲۲ به «هم‌میهن» می‌گوید برای احیای این پارک طرحی برای انتقال پساب، ذخیره‌سازی و توزیع مناسب آن در پارسل‌های چیتگر و کاشت گونه‌های مناسب اقلیم به‌جای درختان قطع‌شده در نظر گرفته شده است. با جایگزین کردن گونه‌های مناسب، منطقه به جنگل آمیخته تبدیل و از خالص بودن خارج خواهد شد و مشکل آبیاری هم برطرف می‌شود.
رضا بیانی، مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان با بیان اینکه شهرداری مسئول تامین آب کافی برای آبیاری چیتگر بوده است، می‌گوید:
بالاخره یک پارک جنگلی با ۸۰۰ هزار درخت تحویل گرفته و بابت همین موضوع قراردادی ۳۰ ساله با منابع‌طبیعی بسته است و باید پیگیری می‌کرد تا کار به این مرحله نرسد. آمار درختان خشک‌شده چندان نیست، اما بالاخره وجود دارد و این اقدامات علاوه بر چیتگر، باید برای سایر پارک‌های جنگلی مانند لویزان و تلو هم انجام شود. کارشناسان گیاه پزشکی بخش خصوصی و دولتی در بازدید از این مناطق اعلام کردند که آفت‌ها عامل ثانویه خشک‌شدن درختان هستند و علت اولیه تنش آبی است. درختان ضعیف شده و همین موضوع باعث شده آفات و امراض به آنها حمله کنند. باید به باقی درختان آب رسانده شود تا دچار این آفات نشوند.
آیا باید درختان خشک شده را قطع کرد تا دیگر درختان را نجات دهیم؟ آیا راه حل شهرداری صحیح بوده است؟ مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان تهران می‌گوید که اولویت درختان خشک‌شده، قطع‌شدن نیست. بیانی می‌گوید:
ابتدا باید به این درختان آب برسد و علاوه بر عملیات گیاه‌پزشکی، سایر اقدامات ضروری نیز انجام شود. بعد از آن در صورت لزوم درختان کاملاً خشک را با گونه‌هایی که نیاز آبی کمی دارند، جایگزین می‌کنیم. این گیاهان باید بومی منطقه باشند و شهرداری قول داده است که بعد از گذراندن تمام این مراحل درختان جایگزین که حداقل پنج سال سن دارند، جایگزین شوند؛ به جای همان درختان و به همان تعداد.
او با بیان اینکه به‌عنوان سازمان منابع طبیعی فعلاً اجازه قطع درختان خشک‌شده را نمی‌دهد تا آبیاری و عملیات گیاه پزشکی انجام شود، ادامه می‌دهد:
ما تعداد درختان خشک‌شده را احصا کردیم و نظر من این است که این درختان باید دوباره آبیاری شوند؛ چون چندین سال است که آبی نخورده‌اند. درختان قطع‌شده پارک هم مربوط به سال گذشته است و تعداد درختان خشک‌شده هم کمتر بود و باید جایگزین می‌شدند. بسیاری از آنها هم جایگزین شد.
پارک جنگلی چیتگر
پارک جنگلی چیتگر در سال ۱۳۴۲ در دوره محمدرضا شاه پهلوی احداث شد. هدف از احداث این پارک جنگلی که در ابتدای مسیر وزیدن باد غربی به شهر تهران قرار گرفته است، تصفیه هوای تهران و جلوگیری از بادهای شدید غرب به شرق در پایتخت بود.
این بوستان جنگلی در حال حاضر تحت مدیریت شهرداری منطقه ۲۲ تهران است. در پی سیاست کنترل مهاجرت مردم به شهرهای بزرگ در سال ۱۳۴۲، سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور احداث و کاشت جنگل‌کاری های سه‌گانه شهر تهران را در دستور کار خود قرار داد. در نتیجه در غرب پارک جنگلی چیتگر، در شمال پارک جنگلی لویزان و در شرق پارک جنگلی سرخه حصار برای پروژه‌های جنگل کاری در نظر گرفته شدند. کاشت و توسعه درختان پارک جنگلی چیتگر تا سال ۱۳۴۸ به طول انجامید.
پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۶۱ بوستان چیتگر به شرکتی وابسته به بنیاد شهید به نام شرکت «شاهد» واگذار شد و در سال ۱۳۶۷ به دلیل ضعف در نگهداری با صلاحدید مسئولین وقت، سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران بوستان جنگلی چیتگر را تحویل و در سال ۱۳۶۸ به شهرداری منطقه ۵ تحویل داد. پس از آن در سال ۱۳۷۸ پس از شکل‌‌گیری شهرداری منطقه ۲۲ پارک چیتگر نیز جزو اراضی تحویل این منطقه شهرداری قرار گرفت و از آن زمان تاکنون زیر نظر شهرداری منطقه ۲۲ تهران اداره و نگهداری می‌شود.
مدیریت شهرداری مسبب هر آسیبی است که به درختان این پارک جنگلی وارد شده است. بنابراین کمبود حقابه یا قطع حقابه یا گرمایش زمین دلیل این نمی‌شود که درختانی که بیش از پنجاه سال عمر دارند را به حال خود رها کرد تا خشک شوند، آفت بزنند و درنهایت قطع شوند.
شهرداری در سال‌های گذشته در نگهداری از درختان پارک جنگلی چیتگر کوتاهی کرده است و با آبیاری نکردن یا آبیاری بسیار محدود سبب شده درختان بسیاری خشک و قطع شوند و قطع درختان نیز برای شهرداری سود ایجاد کرده است. سوال اینجاست آیا قطع آبیاری درختان چیتگر و پارک‌های دیگر عمدی بوده است؟