برای حمید عقابی، کارمند یکی از شعب کارگزاری بیمه تامین اجتماعی که محل کارش جایی در نزدیکی میدان فاطمی تهران است، شنبه روز بدی بود. یک صبح بهاریِ ناتمام.
درست هشت دقیقه قبل از آن‌که ماشینش را در خیابان هشت‌بهشت پارک کند، در بزرگراه کردستان، نرسیده به شهید گمنام، کنترل فرمان از دستش خارج شد و پس از یک جیغ طولانی که حاصل کشیده شدن لاستیک با آسفالت بزرگراه بود، با یک مزدای سیاه برخورد کرد.
پیش از بیدار شدن از خواب کابوس دیر رسیدن داشت و حالا در یک چرت نابهنگام پشت فرمان، کابوسش تعبیر شده بود. شنبه می‌توانست برای او بدتر هم باشد. اما شانس‌آورد که زنده ماند.
از روز ۱۶ خرداد که براساس مصوبه مجلس، کارمندان دولت موظف به حاضر شدن در محل کارشان شده‌اند، ساعت خواب و استراحتِ کارمندان به هم ریخته است.
میثم لطیفی، رئیس سازمان اداری و استخدامی در این باره گفته‌است: «سال‌های گذشته ساعت کار کارکنان از ۷ صبح آغاز می‌شد، اما امسال باتوجه به این‌که تغییر ساعت نداریم، در واقع عملا همان ساعت ۶ و طبق روال گذشته است.»
حمید از آن دست کارمندانی‌ست که پس از تمام شدن شیفت کاری‌شان به خانه برنمی‌گردند. او به آموزشگاهی در نزدیکی میدان ونک می‌رود و درآن‌جا فیزیک و ریاضی درس می‌دهد و شب که به خانه برمی‌گردد متن‌های یک کتاب را برای ناشری در خیابان انقلاب ویرایش می‌کند.
حرف‌های او دغدغه خیلی از کارمندان است: «برای من که این‌قدر سخت کار می‌کنم، یک‌ساعت بیش‌تر خوابیدن هم کفایت می‌کند تا بعدش سرحال باشم.»
او این شکل از تغییر را غیرعلمی و ظالمانه می‌داند:
در شکل قبلی که ساعت‌ها جلو کشیده می‌شد، ما از یکم فروردین فرصت داشتیم تا خودمان را تطبیق بدهیم و نکته مهمش این بود که این تغییر برای همه‌ی مردم اتفاق می‌افتاد نه فقط برای کارمندان دولت. درست است که یک ساعت هم از آن سمت از ساعات کاری ما کم شده، اما متاسفانه ساعات برگزاری کلاس‌ها تغییر نکرده و من یک ساعت مجبورم یا در کافه باشم یا در اداره بمانم یا زودتر به آموزشگاه بروم. برای من که عادت به خواب بعداز ظهر ندارم، کمبود خواب می‌تواند در دراز مدت به سیستم ایمنی و عصبی بدنم آسیب وارد کند.
طبق مصوبه سازمان اداری و استخدامی ایران، این تغییر ساعت اداری تنها از نیمه‌ی خرداد تا نیمه شهریور امسال اجرایی‌ست. در این تغییر، که برای «مدیریت بهینه مصرف انرژی» مصوب شده، تنها ساعات آغاز و پایان کار عوض شده، نه مدت زمان کاری. بر همین اساس ادارات ملزم به رعایت میزان ۴۴ ساعت کار در هفته مطابق با ماده ۸۷ قانون مدیریت خدمات کشوری هستند.
این در حالی‌ست که ابراهیم رییسی روز چهارشنبه در جلسه‌ی هیات دولت درباره تغییر ساعت شروع به کار ادارات گفت: «اقناع‌سازی افکار عمومی در خصوص اهداف و ثمرات این تصمیم امری مهم و مؤثر در همراهی مردم با اجرای آن است.»
حمید می‌گوید:
مرغ پخته توی سینی از این حرف‌ها خنده‌اش می‌گیرد. آقای رییس دولت چه طور می‌خواهید مرا قانع کنید وقتی خودتان می‌دانید این کار بدون مطالعه انجام شده‌است؟ حالا من با وسیله شخصی سرکار می‌روم. (می‌رفتم) آن مردم بیچاره‌ای که با اتوبوس و مترو سر کار می‌روند باید پیش از اذان صبح از خانه بزنند بیرون و از آن مهم‌تر رانندگان اتوبوس و مترو هم می‌باید یک‌ساعت زودتر از آن‌ها به محل کارشان برسند.
در این باره میثم لطیفی گفته‌است: «هماهنگی لازم با شهرداری در تهران و کلان‌شهرها صورت گرفته است که مسأله مترو و جابه‌جایی‌ها به گونه‌ای تنظیم شود که کارکنان دولت با مشکلی برای جابه‌جایی از اطراف شهر مواجه نشوند.»
رانندگان مشغول کارند!
خ. عساکره، راننده‌ی اتوبوس در یکی از خطوط شرکت واحد در اهواز می‌گوید:
ما کلا ۱۲۰ اتوبوس در اهواز داریم که در خطوط مختلف کار می‌کنند. دو تا شیفت کاری داریم از ساعت ۵ صبح تا یک ونیم بعد از ظهر و ساعت ۴ تا ۹ و نیم شب. از ساعت یک ونیم تا ۴ هم چند تا اتوبوس شناور کار می‌کنند و با توجه به تغییر ساعت خیلی‌ها این سه ساعت را سر کار نمی‌روند چون هوا گرم است و ترجیح می‌دهند بی‌خوابی دم صبح‌شان را جبران کنند. مردم هم بیرون نمی‌آیند. اگر کسی بخواهد جایی برود باید با تاکسی یا ماشین شخصی برود. تغییر ساعت کاری به نظرم فقط کار مردم را عقب می‌اندازد. چون قاعده کار اداری از ساعت ۸ به بعد است.
ماجرای لغو تغییر ساعت در نیمه اول سال و جبران اتلاف انرژی در ادارات را ابوالفضل ابوترابی، نماینده‌ی نجف‌آباد در مجلس مطرح کرد. او اصرار داشت که طرح تغییر ساعت رسمی و جلو کشیدن آن در نیمه‌ی اول سال، طرحی بیهوده‌است. در حالی‌که تقریبا پس از ۳۰ سال مردم به آن عادت کرده بودند. ابوترابی ۱۸ اردی‌بهشت در گفت‌وگو با خبرآن‌لاین گفت: «بهترین مطالعات در این باره را در دنیا دانشگاه شیکاگو انجام داده است. این دانشگاه در یازده سال مطالعاتش به این جمع‌بندی رسید که این تغییر ساعت رسمی در مصرف انرژی خیلی تاثیری ندارد و فیزیولوژی بدن را هم به هم می‌ریزد و حالا مشکلات روحی و روانی خاص خودش را دارد. ماه اول هر شش ماه یک‌باری که ساعت تغییر می‌کند بی‌نظمی عجیبی در زندگی مردم به وجود می‌آید. درباره‌ی بقیه جهان ما هیچ مطالعات مستندی نداریم. ۷۰ درصد جمعیت دنیا الآن دیگر ساعت‌ها را تغییر نمی‌دهند. این موضوع جهانی است. در روزی که ما در مجلس داشتیم بحث می‌کردیم تا ساعت تغییر نکند و قانون وضع می‌کردیم، به طور اتفاقی همان روز هم پارلمان آمریکا همین را مصوب کرد تا ساعات تغییر نکند.»
حمید عقابی در این باره اعتقاد دارد:
طول وعرض جغرافیادر هر کشوری متفاوت است اگر برای آمریکا موثر نبوده، دلیل ندارد که برای ما جواب ندهد. به فرض، این طرح در کشورهای اسکاندیناوی که طلوع و غروب خورشید در زمستان و تابستان بیش از ۱۰ ساعت اختلاف دارد، این طرح نه منطقی‌ست و نه فایده دارد. اما در طی این سال‌ها برای ایران جواب داده بود.
نماینده‌ی نجف‌آباد در همان گفت‌وگو ادعا کرده: «به جز کارمندان بقیه‌ی مردم همه راضی‌اند. چون دیگر مثل قبل دوگانگی ساعت جدید و قدیم پیش نمی‌آید. از نظر رفت و آمد صبح زود و ترافیک، قانون این اجازه را داده که دولت دستش باز باشد و فراخوان بدهد. دولت بحث ترافیک و مباحث دیگر نیروهایش را لحاظ کند و ساعت کاری را تغییر بدهد. چرا ساعت رسمی تغییر کند؟»
خیابانِ خلوت و اداره شلوغ
در همین چند روز ابتدایی اجرای طرح، نسترن صائمی، مادر مجرد، خانه‌دار و ۳۷ ساله‌است. شنبه برای انجام کار اداری به شهرداری در سعادت‌آباد رفته است. او موافق حرف‌های نماینده نجف‌آباد نیست و اعتقاد دارد مردم هم از این بازی دولت خوششان نمی‌آید:
مجبور بودم صبح زود بروم که تا قبل از ساعت یک کارم تمام بشود. وگرنه روز بعد و روزهای بعدتر علاف می‌شدم. اسنپ گرفتم چون می‌دانید که آن وقت شبانه روز خیابان‌ها خلوت و ناامن است. وقتی رسیدم غلغله بود. اسم می‌نوشتند و در اداره هنوز باز نشده بود. وقتی با هزار مکافات وارد شدیم، کارمندها یا خمیازه می‌کشیدند، یا چرت می‌زدند یا در حال خوردن صبحانه بودند.
۱۸ فروردین تابناک در گزارشی از این طرح انتقاد کرد و نوشت: «شاید این تغییر ساعت در برخی مناطق گرمسیری قابل قبول باشد و حتی با اقبال مردم مواجه شود، اما شروع به کار ادارات در سراسر کشور از ساعت ۶ بامداد، احتمالا برای کارمندان مناطق دیگر و همچنین ارباب رجوع پرشمار ادارات، مشکل آفرین خواهد شد، به ویژه وقتی می‌دانیم اجرای چنین تصمیمی در بخش خصوصی و حتی بخش‌های خصولتی (بین بخش‌های خصوصی و دولتی) با تصویب در هیات دولت محقق نخواهد شد و ممکن است به سرگردانی ارباب رجوع منجر شود.»
خانم صائمی تاکید می‌کند:
اگر قرار است جامعه‌ی با نشاطی داشته باشیم، همه باید با نشاط باشند.
او سیستم اداری در کشور همسایه، ترکیه را مثال می‌زند و عنوان می‌کند که در ترکیه ساعت اداری از ۸ شروع می‌شود تا ۱۲ و نیم. بعد برای یک ساعت اداره تعطیل می‌شود تا کارمندان استراحت کنند و ناهار بخورند. از ساعت یک و نیم دوباره ادارات باز می‌شوند و تا ۵ کار می‌کنند. از دید او نکته جالب این است که هرکس سحرخیز باشد، صبح کارش راه می‌افتد و هر کسی عصرکار باشد می‌تواند بعد از ظهر دنبال کارش برود و معمولا کار به روز بعد کشیده نمی‌شود. او اضافه می‌کند:
از طرفی سیستم نوبت‌دهی اینترنتی کار را خیلی ساده کرده؛ شما می‌دانید که به فرض نوبت‌تان ساعت ۱۱ است بنابراین صبح زود راهی اداره نمی‌شوید. هم در ترافیک گیر نمی‌کنید و هم مزاحم مراجعان دیگر نمی‌شوید.
به گفته‌ی خانم صائمی ترکیه یکی از کشورهایی‌ست که انرژی در آن کم وبسیار گران است، اما مدیران دولتی این کشور مشکل انرژی برای ادارات را حل کرده‌اند:
در عین‌حال کارمندانش سر کار چرت نمی‌زنند و با لبخند کار شما را انجام می‌دهند.
آزمودن خطاها، عادتی رایج
دکتر مانی نیک‌ضمیر جامعه‌شناس در گرایش برنامه ریزی رفاه اجتماعی، به ناکارآمدی این طرح در صرفه‌جویی انرژی اشاره می‌کند و باور دارد:
کشور ما کشور آزمودن خطاهایی‌ست که زمان ثابت کرده اشتباه‌اند اما هربار کسی پیدا می‌شود که امیدوار است این‌بار قانون طبیعت عوض شود و خطاها درست از آب دربیایند.
او به نتایج تحقیقی در مورد کار وساعات کاری اشاره می‌کند و می‌گوید:
ادعایی وجود دارد که می‌گوید احمقانه است اگر در کارمان به دنبال معنا بگردیم –این‌که یافتن هدف در کار از مصادیق آگاهی کاذب است- و این‌که به ندرت اتفاق می‌افتد که کسی عاشق کاری باشد که می‌کند. مشکل این ادعاها این است که همگی از اساس غلط هستند. اقشار مختلف مردم که به انواع و اقسام کارها اشتغال دارند همنشینی با دیگران در محیط کارشان را دوست دارند، خوشحال‌اند که کاری دارند که به خاطرش می‌توانند از خانه بزنند بیرون و خوشحال‌اند از این که احساس می‌کنند دارند کار مثبتی انجام می‌دهند و حسِ به نتیجه رساندن کارها برایشان خوشایند است.
دکتر نیک‌ضمیر مطمئن‌است مثل دوره‌ی احمدی نژاد که دوسال این طرح لغو شده بود، دوباره قانون تغییر ساعت برگردد. چون زمان ثابت می‌کند که تغییری در مصرف انرژی اتفاق نخواهد افتاد یا این تغییر بسیار ناچیز خواهد بود. برای همین پیشنهاد می‌دهد:
اگر نگران مصرف انرژی دستگاه‌های خنک کننده هستید، کولرهای کم‌مصرف را جایگزین کولرهای فرسوده کنید. اگر وسع‌تان نمی‌رسد از انرژی خورشیدی کمک بگیرید. مگر ادعا نمی‌کنید روزهای آفتابی بی‌شماری دارید؟
حالا کارمندان می‌باید به شرایط پیش‌آمده عادت کنند تا حداقل بتوانند در خدمات دهی به مراجعان موثر باشند. حمید عقابی منتظر جراحی شکستگی ساق دست است و فکر می‌کند پس از پشت سر گذاشتن دوران نقاهت، دوباره باید پی صبح زود بیدار شدن را به تنش بمالد.